آیا این که در شب اول ربیع الاول، شبانه به مسجد برویم و برای فرج دعا کنیم، بدعت است؟

شرح پرسش:
آیا این که بعضی از افراد در شب اول ربیع الاول، شبانه به مسجد می‌روند و آرزو و دعا می‌کنند، بدعت در دین نیست؟ آیا سند روایی دارد؟ آیا این حدیث که هر کس به من بشارت ماه ربیع را بدهد من او را به بهشت مژده خواهم داد، از پیامبر اکرم(ص) است؟

پاسخ:
ماه ربیع الاول بهار ماه‌ها است. با حلول این ماه، ماه پر از حزن و اندوه صفر که ماه مصیبت‌های بزرگ اهل بیت رسول خدا(ص) بود به پایان رسیده است. اوج مصیبت ماه صفر در دهه سوم آن است. با اربعین شروع می‌شود و به ایام رحلت حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی(ص) و شهادت سبط اکبرش، حضرت امام حسن مجتبی (ع) و غروب خورشید طوس، حضرت علی بن موسی الرضا(ع) ختم می‌شود. و از طرف دیگر در این ماه میلاد رسول خدا(ص) که رحمة للعالمین است، واقع شده است و می‌توان ادعا کرد از اول آفرینش زمین رحمتی مانند آن بر زمین فرود نیامده است؛ زیرا برتری این رحمت بر سایر رحمت‌های الهی مانند برتری رسول خدا بر سایر مخلوقات است[1].
اول ربیع الاول به نقل منابع تاریخی روز هجرت پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه است[2] هم از این جهت و هم از جهت این که مولودهای با برکتی در آن واقع شده است بسیار مبارک و میمون است.
سید بن طاووس در کتاب الاقبال در فضیلت این ماه جملاتی آورده است و از اتفاقات مبارک این ماه، هجرت پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه و سلامت ایشان از نیرنگ دشمنان برای قتل ایشان در شب لیلة المبیت را بر شمرده است و نماز شکر را به نشانه شکر گذاری از خدا در این روز مناسب می‌داند و از قول شیخ مفید نقل کرده است که روزۀ این روز به دلیل موفقیت پیامبر اکرم(ص) و نجات ایشان از دست دشمنان مستحب است و در نهایت دعایی برای این روز نقل کرده‌اند.[3]
مرحوم جواد آقا ملکی تبریزی در کتاب المراقبات نوشته است: "این ماه همان گونه که از اسم آن پیداست بهار ماه‌ ها است، به جهت این که آثار رحمت خداوند در آن هویداست. در این ماه ذخایر برکات خداوند و نورهای زیبای او بر زمین فرود آمده است؛ زیرا میلاد رسول خدا(ص) در این ماه است و می‌‌توان ادعا کرد از اول آفرینش زمین رحمتی مانند آن بر زمین فرود نیامده است ... بر مسلمان مراقب واجب است با تمام تلاش خود در شکرگزاری این نعمت بزرگ کوشش و سعی کند..."[4].
شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح در اعمال ماه ربیع الاول آورده است: "روز اول علما گفته‌اند مستحب است که برای تشکر نعمت سلامتی رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) روزه بدارند و زیارت آن دو بزرگوار در این روز مناسب است".‌[5]
در کتب ادعیه و روایات چیز دیگری در اعمال شب و روز اول ماه ربیع الاول، غیر از آنچه که بیان گردید، یافت نشد، اما عدم وجود روایت در بارۀ اعمال خیر و مستحبات در منابع دینی، دلیل بر بدعت بودن انجام آنها نیست؛ زیرا انجام همه کارهای خیر از جمله حضور در مسجد، عبادت، دعا و مناجات با خدا در هر زمان مستحب و پسندیده است و انجام آنها با قصد قربت و به امید ثواب هیچ اشکالی ندارد، اما در صورتی که به دروغ عمل خاصی (هر چند پسندیده را) به دین نسبت دهند، بدعت و حرام خواهد بود؛ زیرا بدعت در دین و شرع به معنای "نسبت دادن چیزی به دین در حالی که در واقع جزء دین و شریعت نیست"، می‌باشد.
اما در مورد مژده بهشت دادن پیامبر اکرم(ص) به کسی که بشارت ماه ربیع را بدهد، ما در منابع شیعی حدیثی در این باره پیدا نکردیم.
متأسفانه یکی از باورهای غلطی که در فرهنگ دینی ما مسلمانان، خوب جا باز کرده مسئله بشارت حلول ربیع الاوّل به پیامبر اکرم(ص) و در ازاء آن، بشارت ورود به بهشت از طرف ایشان و یا استجابت دعا و برآورده شدن حاجات است. این مسئله بعد از تقویت ابزار آلات ارتباط جمعی، خصوصاً تلفن همراه در قالب ارسال پیامک و پُست‌ها و فیدهای اینترنتی رواج بیشتری به خود گرفت.
چنان که می‌دانید سابقاً نقل حدیث صرفاً از طریق علماء و بزرگانی صورت می‌گرفت که در حوزه علوم دینی تخصص‌های فراوانی داشتند که به آن‌ها در اصطلاح، مُحدّث می‌گفتند. آن بزرگواران برای نقل مطلبی از قول معصومین(ع) دقت‌های فراوانی را روی متن و سند و دلالت احادیث لحاظ می‌کردند امّا امروزه شاهدیم عوام مردم با مراجعه به کتب روایی ترجمه شده به فارسی آن هم ترجمه‌هایی که خالی از اشکالات فراوان نیست و سند آن نیز حذف شده است بدون این که مسلّط به این فن باشند احادیث را ناخواسته تقطیع می‌کنند و برش می‌زنند. نتیجه آن که چیزی در دین احداث می‌گردد و متأسفانه به معصومین(ع) نسبت داده می‌شود که کاملاً مردود است و با مبانی متقن دین، در تعارض قرار دارد یا این که حداقل موجب استخفاف و سبک گرفتن دین می‌شود.

پی نوشتها:
[1]. ملکی تبریزی(ره)، میرزا جواد آقا، المراقبات.
[2].مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 55، ص367، مؤسسة الوفاء، بیروت، سال 1404ه ق.
[3]. علی بن موسی بن طاووس، الاقبال بالاعمال، ج 3، ص 105، (المکتبة الإعلانات الإسلامیة)دفتر تبلیغات اسلامی، 1377 ه ش.
[4].ملکی تبریزی، جواد، محدث بندر ریگی، ابراهیم، ترجمه المراقبات ص 65، انتشارات اخلاق، سال 1376ه ش.
[5].قمی، عباس، مفاتیح الجنان ص 295، اسوه.