آیا درست است که محمّد بن عثمان بیش ترین مدّت نیابت را داشته است؛ مدّت نیابت سایر نوّاب چند سال بوده است؟

از آن جا که مدّت سفارت محمّد بن عثمان به زمان وفات پدر بزرگوارش عثمان بن سعید، مربوط است، لازم است به اقوالی که در تاریخ وفات عثمان بن سعید، وارد شده است، اشاره کنیم:
1. بعضی، تاریخ وفات عثمان بن سعید را دو سال و نیم پس از آغاز غیبت صغرا می دانند، یعنی نیمه ی دوم سال دویست و شصت و سه ه ق. اگر او در این سال وفات کرده باشد، دوران نیابت فرزندش محمّد بن عثمان، چهل و یک سال و نیم یا چهل و دو سال و نیم می شود.[1]
2. برخی، تاریخ وفات عثمان بن سعید را سال دویست و شصت و پنج (ه ق) می دانند که اگر این تاریخ درست باشد، مدّت نیابت فرزندش محمّد بن عثمان، جمعاً چهل سال می شود.[2]
3. برخی دیگر، احتمال داده اند که وفات نخستین سفیر، بین سال های دویست و شصت ه ق تا دویست و شصت و هفت ه ق رخ داده است. اگر وفات او را سال دویست و شصت و هفت ه ق بدانیم، مدّت نیابت وی، سی و هشت سال می شود.
4. برخی، تاریخ وفات نخستین سفیر امام را سال دویست و هشتاد ه ق می دانند. بنابراین، دوران سفارت فرزندش محمّد بن عثمان، جمعاً بیست و پنج سال می شود.[3]
تحلیل اقوال
چنان که ملاحظه شد، تاریخ دقیق وفات نخستین سفیر امام(علیه السلام)مشخّص نیست، لذا مدّت سفارت دومین سفیر نیز دقیقاً مشخّص نیست. مرحوم شیخ طوسی در کتاب الغیبة و علامه ی مجلسی در بحارالأنوار، گفته اند، ابو جعفر محمّد بن عثمان، در آخر جمادی الاؤلی سال سیصد و پنج ه ق وفات یافت و حدود پنجاه سال، عهده دار منصب سفارت امام بود،[4] امّا این سخن نمی تواند دقیق و منطبق بر حقایق تاریخی باشد؛ زیرا، چنان که بیان شد، اکثر دانشمندان معتقدند، وفات نخستین سفیر، میان سال های دویست و شصت تا دویست و شصت و پنج ه ق بوده است، در این صورت، مدت نیابت دومین سفیر، چهل تا چهل و پنج سال می شود. البته، این قول که وفات عثمان بن سعید در سال دویست و شصت و پنج ه ق رخ داده، به واقعیّت نزدیک است.
بنابراین، دوران نیابت نایب نخست، حدوداً، پنج سال و مدّت نیابت دومین نائب امام(علیه السلام)حدوداً، چهل سال و دوران نیابت سومین نایب، بیست و یک سال و دوران نیابت چهارمین سفیر، سه سال بوده است.
پی نوشتها:
[1]. سید حسن افتخارزاده، گفتارهایی پیرامون امام زمان(علیه السلام)، ص 62 - 63.
[2]. عبدالرحمن انصاری، در انتظار خورشید ولایت، ص 65، داوود الهامی، آخرین امید، ص 81.
[3]. مسعود پور سیدآقایی و دیگران، درسنامه ی تاریخ عصر غیبت، ص 164.
[4]. شیخ طوسی، الغیبة، ص 216؛ محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج 51، ص 352.
منبع: امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، رسول رضوی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه (1384).