روایاتی که درباره ی امام مهدی(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و ائمه اطهار(علیهم السلام) نقل شده است، به دو دسته ی کلّی قابل تقسیم است:
1- دسته نخست، روایاتی هستند که از طریق اهل سنّت و یا از طریق اصحاب ائمه(علیهم السلام) نقل شده اند. این روایات، دو گونه است:
الف) بعضی از این روایات، با کنایه، به اسم خاص امام مهدی (عج) اشاره کرده اند. مانند روایتی که جابر بن عبدالله انصاری از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل می کند که آن حضرت فرمود: (المهدی من ولدی اسمه اسمی و کنیته کنیتی)؛[1] مهدی، از فرزندان من است. اسمش، اسم من و کنیه اش، کُنیه ی من است...).
ب) برخی دیگر از روایات نیز به صورت صریح، به نام خاص امام مهدی (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) اشاره کرده اند. مفضل بن عمر از امام صادق(علیه السلام) نقل می کند که فرمود:(الإمام من بعدی ابنی موسی و الخلف المأمون المنتظر م ح م د بن الحسن بن علی بن محمّد بن علی بن موسی؛[2] امام بعد از من، پسرم موسی است و جانشینی که مورد امید و انتظار است، م ح م د بن حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی است.).
2- دسته ی دوم، روایاتی هستند که نه تنها نام خاص امام مهدی(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) را به صورت صریح ذکر نکرده اند، بلکه از ذکر نام خاص آن حضرت، به شدّت نهی کرده اند:
عن موسی به جعفر(علیه السلام) أنّه قال عند ذکر القائم(علیه السلام): (یخفی علی الناس ولادته ولایحل لهم تسمیتهُ حتّی یظهره الله عزّوجل فیملَأ به الأرض قسطاً وعدلا کما ملئت جوراً و ظلماً؛[3] ولادت او، از مردم پوشیده خواهد بود و بر آنان جایز نیست که نام او را ذکر کنند تا این که خداوند او را ظاهر کند و زمین را پر از قسط و عدل کند، آن گونه که پر از جور و ظلم شده بود.).
نیز یکی از توقیع های امام زمان(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است: (هر کس در بین مردم، اسم خاص مرا ذکر کند، بر او لعنت خدا باد.)[4]
در برخی از این احادیث، علت این نهی نیز ذکر شده است:
1- نام امام مهدی(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) ودیعه ای الهی است و پیامبر(صلی الله علیه و آله) اجازه ی ذکر آن را نداده اند. [5]
2- شما را از تصریح به اسم آن حضرت نهی کرده ایم تا اسمش بر دشمنان ما مخفی بماند و آنان او را نشناسند. [6]
علمای شیعه نیز با توجّه به احادیث نهی، از ذکر اسم خاص آن حضرت، پرهیز کرده اند، ولی در مورد زمان و مدّت این نهی، اختلاف دارند و به دو گروه تقسیم می شوند:
بزرگانی چون شیخ صدوق، شیخ مفید، علامه ی مجلسی، و... فتوا به منع ذکر نام امام مهدی(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) تا زمان ظهور آن حضرت داده اند و از تخصیص این احادیث به دوره ی غیبت صغرا، پرهیز کرده اند. علامه ی مجلسی در بحارالأنوار بعد از ذکر برخی از احادیث نهی، می نویسد:
(این احادیث، تصریح دارد در ردّ سخن کسانی که نهی از ذکر نام خاص را مختص زمان غیبت صغرا می دانند.). [7]
عدّه ای دیگر از علما، از احادیث نهی، چنین استنباط کرده اند که علّت این نهی، تقیه و خوف از دشمن بود. پس اگر تقیه یا خوف نباشد، ذکر نام خاصّ امام مهدی(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) هیچ منعی ندارد. مؤلف کشف الغّمة می نویسد:
عجیب است که شیخ طبرسی و شیخ مفید می گویند: (ذکر اسم و کنیه آن حضرت جایز نیست) و بعد می گویند: (اسمش، اسم پیامبر(صلی الله علیه وآله) و کینه اش، کنیه ی پیامبر(صلی الله علیه و آله) است) و گمان می کنند که اسم و کنیه ی آن حضرت را ذکر نکرده اند! آن چه به نظر می آید، این است که منع، به خاطر تقیه و در زمان خوف بر آن حضرت و... بود و الان، چنین نیست... [8]
با توجّه به مطالب یاد شده و در جمع بندی آنها می توان گفت:
اوّلا، در همه ی احادیث، تقیه و ترس از دشمن، علّت نهی از ذکر نبوده و حضرت علی(علیه السلام)اسم خاص امام مهدی(علیه السلام) را ودیعه ای الهی می دانند و می فرمایند: (پیامبر(صلی الله علیه و آله) اجازه ی ذکر آن را نداده اند).
ثانیاً، حمل تمام احادیث منع بر زمان تقیّه و ترس از دشمن، با توجه به تعداد زیاد آن احادیث، و نیز تصریح امام کاظم(علیه السلام) به عدم ذکر نام خاص امام مهدی(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) تا زمان ظهور، کمی مشکل می نماید. اگر این احادیث، حرمت ذکر اسم خاص امام مهدی(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) را تا زمان ظهور ثابت نکنند، حدّاقل، کراهت شدید آن را اثبات می کنند.
مرحوم آیت الله محسن امین، در جمع میان اخبار نهی و تسمیه می نویسد: (تصریح به اسم خاص، مطلقاً مکروه است، ولی ذکر نام خاص آن حضرت، صراحتاً یا با کنایه، در زمان خوف، حرام است.).[9]
بنابراین، شایسته است که با توجّه به تصریح احادیث نهی، ما نیز از ذکر اسم خاص امام زمان(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) پرهیز کنیم و از القاب آن حضرت، برای ذکر یاد و نام وی استفاده کنیم.
پی نوشتها:
[1]. بحارالأنوار، ج 51، ص 71.
[2]. همان، ج 48، ص 15.
[3]. همان، ج 51، ص 32.
[4]. بحارالأنوار، ج 51، ص 33.
[5]. بحارالأنوار، ج 51، ص 33.
[6]. مستدرک الوسایل، ج 12، ص 285.
[7]. بحارالأنوار، ج 5، ص 32.
[8]. کشف الغمه، ج 3، ص 326.
[9]. المجالس السنیة، ج 5، ص 678.
منبع:اندیشه قم
