پیامبراکرم(ص) دربارة تعلیم اسرار حج و بیان سرّ بعضی از زوایای آن در حجة‌الوداع مطالبی فرمودند که نموداری از آن ذیلا بیان می شود:
1 تهذیب نفس و تزکیه روح در ابعاد توحید و پیوند با امام و اتحاد و انفاق و حفظ هماهنگی عامة مؤمنان:
یکی از خطابه های رسول اکرم(ص) در حجة الوداع، در سرزمین منا و در مسجد خیف ایراد شده است. آن حضرت در آغاز این خطبه، در تشویق حاضران برای آنکه گفتارش را به یاد بسپارند، فرمود: خدا یاری کند بنده ای را که سخنم را شنید وبه یاد سپرد وبه کسی که نشنیده بود ،رسانید. چه بسا حامل فقهی که خود فقیه نباشد وچه بسا حامل فقهی که آن را به سوی کسی می برد که از او فقیه تراست:
(نَصرُالله عَبداَسِمعَ مَقالَتی فَوَعاها وحَفَظها وبَلَغَها مَن لَم یَسمَعها. فَرُبَّ حامِل فقه غیر فَقیهٍ وَرُبَّ حامل فقهٍ إلی من هو أفقه منه). آنگاه فرمود :سه چیز است که دلهای مسلمانان بدانها خیانت روا نمی دارد:
الف: همة کارها را خالصانه برای خدا انجام دادن .توحید را درهمة کارها حاکم کردن.
ب: با زمامداران حق ،ناصحانه برخوردکردن وپیوند با امام راستین را محفوظ داشتن ومسائل را با مقام رهبری درمیان گذاشتن وجریان را درست گزارش دادن ورهنمود کامل گرفتن و خالصانه به کار بستن.
ج: اتحاد همه جانبة با مؤمنان را حفظ کردن و از اجتماع انان جدا نشدن وصفوف به هم فشردة آنها را ترک نکردن وملازم صحنه همیاری وهماهنگی آنان بودن وتاروپود جامعة اسلامی را باحضور در متن اجتماع مستحکم کردن:
(ثَلاثٌ لا یغل علیهنُّ قلب امریٍٍءمسلمٍٍ :إخلاص ُ العمل لله والنُّصیحه لأئمّه المسلمین واللزوم لجماعتهم)؛(کافی 1/403-404)
بنابراین ،حج گزار خدا را به اخلاص کامل وبی شائبه دردین او می پرستد وسران وپیشوایان خویش را نصیحت ودرباره آن خیرخواهی می کند وهمراه با جامعه اسلامی است ؛ چنانکه امیرالمومنین امام علی (ع ) فرمود: بدان که درمتحد و یکپارچه ساختن امت حضرت محمد (ص )وهماهنگی وسازگاری آنان با یکدیگر ،کسی از من حریص تر نیست .من بدین کار ،پاداش نیکو وسرانجام شایسته از خدا می طلبم:
(ولیس رجل فاعلم أحرص علی جماعه أمه محمد (ص )وألفتها منی أبتغی بذلک حسن الثواب وکرم الماب) ؛(نهج البلاغه ،نامة 78،بند23)
2برقراری امنیت همه جانبه مردم وحفظ مال وخون آنان از تها جم:
رسول اکرم(ص) خطبه ای دیگر در مراسم حجه الوداع ایراد فرمودند (تاریخ یعقوبی 2/109112) که در اینجا بخشهایی از آن نقل می شود: خداوند خونها واموالتان رابر شما حرام فرمود ...و در زمین به تبهکاری مکوشید .پس هر کس که امانتی نزد اوست آن را ادا کند:
(فإنّ الله حرّم علیکم دما ئکم وأموالکم ...واتقواالله ولا تبخسوا الناس أشیاءهم ولا تَعثَوا فی الأرض مُفسدین. فمن کانت عنده أمانه فلیؤدها). بنابراین ،حج گزار، امین اعراض و اسرار مردم است؛ زیرا دلهای آزادگان گنجینه‌های اسرار است.
3حفظ اصل مساوات وبرابری فردی ونژادی :
مردم دراسلام یکسانند .عرب را برعجم وعجم را بر عرب هیچ برتری نیست مگر به تقوای خدا: (النّاس فی الإسلام سواء...لا فضّل عربی علی عجمی و لاعجمی علی عربیُّ إلا بتقوی الله)؛ یعنی همه افراد در برابر قانون اسلامی مساوی و برابرند و همچنین همة اقوام و قبایل نیز در قبال اسلام یکسانند.
بنابراین، حج گزار در پی مساوات با مردم است و خود را بر دیگری برتر نمی بیند و قومش را بر قوم دیگر مقدم نمی شمارد و افراد و ملّتها را یکسان و برابر می بیند.
4 پالایش جامعة اسلامی از سنّتهای جاهلی در مورد اموال و خونها و بغض و کینه ها؛ بدین صورت که خونخواهیها و خونریزیهایی که در جاهلیت بر محور انتقام جابرانه و کینه توزیهای خصمانه رایج بود، خاتمه داده شود و ربا خواریهای گذشته که خون آشامی اقتصادی بود، پایان یافته تلقی گردد.
پیامبر اکرم(ص) برای اهمیّت تحریم ربا و تخطئه خون آشامی جاهلی آن، ضمن آنکه همة اسناد و مدارک بستانکاران ربوی را لغو و بی اثر دانست فرمود: اولین ربایی که سند آن را زیر پا می گذارم و باطل بودن آن را اعلام می کنم سند ربوی عمویم عباس بن عبدالمطلب است:
(کلّ دمٍ کان فی الجاهلیّه موضوع تحت قدمیُّ ... و کلّ رباُُ کان فی الجاهلیّة موضوع تحت قدمیُّ و أوّل ربا اَضعه ربا العبّاس بن عبد المطلب)
بنابراین، سابقة بدرفتاری قومی، حج گزار را وانمی دارد که در حقّ آنها دست به بدی بیالاید مائده/8و دنیا دوستی او را بدانجا نمی کشد که به خدا اعلان جنگ داده و بگوید: بیع نیز همچون رباست؛ بقره/275 زیرا خود می داند که خدای سبحان ربا را نابود می کند وصدقات را فزونی می بخشد.بقره/276
5 رعایت حقوق زنان و با آنان به نیکی رفتار کردن و زحمات آنان را با خدمات متقابل و متعادل جبران کردن:
شما را در مورد زنان به خیر و نیکی سفارش می کنم ... شما را بر آنها حقی است و ایشان را بر شما حقی است و پوشاک و خوراک آنها باید در حد متعارف باشد:(أوصیکم بالنّساء خیراً... و لکم علیهنُّ حقّ ولهنُّ علیکم حقُّ کسوتهنُّ ورزقهنُّ بالمعروف).
بنابراین، حجّ گزار نظاره گر و شاهد و رعایت کنندة این آیات شریف است که: (جعل بینکم مودّة ورحمة)روم/21و (هنّ لباس لکم و انتم لباسٌ کَهُنَّ) بقره/188 (وَ لَهنَّ مثل الّذی علیهنّ بالمعروف)بقره/228.
6 محترم شمردن حقوق خدمتگزاران و کارگران و زیردستان و برطرف کردن نیازمندیهای آنان در خوراک و پوشاک، همانند خود:
شما را به زیر دستانتان سفارش می کنم. از آنچه خود می خورید به آنها بخورانید و از آنچه خود در بر می کنید به آنها نیز بپوشانید:(فأوصیکم بمن مَلَکَتْ أَیمانُکم فأطعِموهُم ممّا تأکلون وألبسوهُم ممّا تلبسون).
بنابراین، حج گزار به زیردستانش محبّت می ورزد و خود رابر آنها برتر نمی شمارد، بلکه با آنان بر سر یک سفره می نشیند و آنچه را خود می پوشد بدانان می پوشاند و هیچ گاه از راه تفاخر به آنها نمی گوید: من از تو داراتر و خوشترم.مریم/74
7 اصول برادری و فضایل اخلاقی را نسبت به برادران اسلامی رعایت کردن و حیثیت و آبروی آنان را محترم شمردن و به مال و خون آنان تعدی نکردن:
مسلمان برادر مسلمان است، او را فریب نمی دهد و بدو خیانت نمی کند و غیبت او را روا نمی دارد و ریختن خون و تعرض جانی به او را روا نمی داند و تصرف و برداشت چیزی از ثروتش را جایز نمی شمرد مگر با رضایتش:
(إنّ المسلم أخو المسلم لا یغشّه و لا یَخوُنه و لا یَغتابُه و لا یحلّ له دمُه شیء مِن ماله ألا بِطَیبةِ نَفسه)
بنابراین، حج گزار با هر مسلمان دیگری برادر دینی است. پدر او نور و مادرش رحمت است. (بحار64/64و 7475)او پاک است و جز پاک را قصد نمی کند.
8 قرآن کریم و اهل بیت نبوّت و امامت(س) را گرامی داشتن و از این دو وزنة وزین، الهام گرفتن و از آنها جدا نشدن:
من در میان شما چیزی بر جا نهادم که تا زمانی که بدان تمسّک می جویید، هرگز گمراه نمی شوید: کتاب خدا و عترتم، یعنی خاندانم را:
(إِنّّی قد خلّفت فیکم ما إن تَمَسَّکتُم بِه لَن تَضلّوا: کتاب الله و عترتی أهلّ بیتی)
بنابراین، حج گزار به ریسمان خداوند چنگ می زند و هر کس به ریسمان خدا چنگ انداخت به راه راست هدایت شده است.آل عمران/101
9 همگان را در برابر قانون الهی مسئول دانستن و از احکام اسلام پاسداری کردن وبه عنوان ره توشه حج و زیارت کعبه آنچه را در آن صحنه گذشت به غایبان رساندن:
شما مسئول هستید پس باید افراد شاهد شما به افراد غایب اطلاع دهد:
(إنکم مسئولون فلیبلّغ الشاهد منکم الغائب)
بنابراین ،حج گزار فقیهی است ک برای مسلمان دیگری که توفیق حضور در مواقف رانداشته وحرمین واجتماعاتی را که در آنها برپا شده ادراک نکرده ،حامل بار فقه است.
10ولایت وامامت امیرالمومنین، علی بن ابیطالب (ع ) را مطرح کردن و امت را با امام آشنا کردن و امام را به بامت شناساندن و اطاعت او را چون اطاعت پیامبر دانستن و در نتیجه حیات جامعه را زندگی معقول واسلامی کردن واز زندگی جاهلی نجات دادن.
رسول اکرم(ص) هنگام بازگشت به مدینه ،در محلی نزدیک (جحفه )به نام (غدیرخم )فرمود :هرکس که من مولای اویم، علی هم مولای اوست. خداوندا! دوستدار علی را دوست بدار و با کسی که با او دشمنی می‌کند، دشمنی فرما:
(مَن کُنت مولاه فعلی مولاه. اللّهم وال من والاه وعادمن عاداه)؛ (تاریخ یعقوبی 2/112 وکافی 1/295) با گماردن امام علی(ع) بدین مقام، دین کامل و نعمت تمام شد.مائده/3(1)
پی نوشت:
1. آیت الله جوادی آملی،صهبای حج
منبع: www.payambarazam.ir
