علماء، امامت را به ریاست عامة شخصی تعریف کرده‌اند که توسط پیامبر به نص آشکار تعیین شده باشد و آن شخص در نزد شیعه علی ابن ابی طالب علیه السّلام و یازده فرزند او هست که یکی پس از دیگری جانشین آن حضرت می‌باشند.[1]
اسماعیلیه به این اصل تا امام صادق علیه السّلام پایبند هستند، ولی از امام صادق علیه السّلام به بعد، دچار آشفتگی فکری و عملی گشته اند.
اسماعیلیه به دو گروه تقسیم شده‌اند. عده‌ای فرزند امام صادق علیه السّلام را، یعنی اسماعیل بن جعفر را موعود خود می‌دانند و عده ای به مهدی بودن محمد بن اسماعیل بن جعفر اعتقاد دارند.
اسماعیلیه، محمدبن اسماعیل را پس از مرگ پدرش (اسماعیل بن جعفر) امام دانستند که از این زمان دورة امامان مستور آغاز می‌شود.
نوبختی می‌نویسد: مبارکیه،پس از جعفر بن محمد، محمدبن اسماعیل را به امامت برگزیدند، چرا که اسماعیل بن جعفر در روزگار پدرش امام بود و درگذشت. و پس از وی امامت به برادرش موسی کاظم علیه السّلام نرسید، زیرا پس از امام حسن و امام حسین علیهما السّلام امامت از برادری، به برادر دیگر نمی‌رسد و امامت، حق محمد بن اسماعیل است.[2] به عقیده اسماعیلیان با پنهان گشتن محمدبن اسماعیل، دورة ستر آغاز شد و پس از ظهورش مهدی یا قائم خواهد بود. و تنها در او مرتبه ناطق و اساس یکی می‌شود و شریعت اسلام را نسخ می‌کند ولی شریعت جدیدی نمی‌آورد و فقط حقایق باطنی نهفته‌ای در ورای همه شرایع قبلی، که تنها نخبگان از آن آگاهی دارند به طور کامل آشکار می‌سازد.
به اعتقاد اسماعیلیه در دوره واپسین تاریخ مقدس و پیش از آنکه جهان به آخر رسد، تمام رازها و رمزها توسط او آشکار شده و حقایق برای تمام جهانیان معلوم می‌شود. به طوری که دیگر نیازی به ظاهر شرایع نیست و امام ناطق (محمدبن اسماعیل) به عدالت بر جهان فرمان خواهد راند و سپس عالم جسمانی را به پایان می‌رساند و به داوری روز رستاخیز، خواهد پرداخت، دور او پایان زمان و عصر تاریخ بشریت خواهد بود.[3]
اما از نظر شیعه، اعتقاد به مهدویت و نوید ظهور موعود (عج) یکی از مسایل بسیار اساسی اسلام به شمار می‌رود و به اندازه‌ای اهمیت دارد که اعتقاد به ظهور امام مهدی(عج) در ردیف وقوع قیامت و تکذیب و تصدیقش در ردیف تکذیب و تصدیق رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می‌باشد. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرماید: هر کسی که قائم از فرزندان مرا انکار کند به راستی که مرا انکار کرده است)[4]
مهدی موعود (عج) از نسل پاک پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله علی و زهرا (س) و نهمین فرزند از فرزندان امام حسین علیه السّلام و فرزند بلافصل امام حسن عسگری علیه السّلام می‌باشد. از ابن عباس نقل شده است که گفت: شخصی یهودی به نام نعثل محضر رسول خدا صلّی الله علیه و آله آمد و گفت: یا محمد! من از تو چیزهایی می‌پرسم که مدّتی است ذهن مرا به خود مشغول کرده است، اگر جواب قانع کننده‌ای داری، به دست تو مسلمان خواهم شد. حضرت فرمود: بپرس ای ابا عماره! نعثل پس از پرسش از صفات خدا و جواب آن حضرت، گفت: به من خبر ده وصی و جانشین تو کیست؟ و هیچ پیامبری نیست مگر آنکه وصی و جانسین دارد و پیامبر ما موسی بن عمران به یوشع بن نون وصیت کرد و او را جانشین خود قرار داد. حضرت فرمود:آری. وصّی و جانشین من علی ابن ابی طالب است، پس از او دو نوة من، حسن و حسین علیهما السّلام ، سپس نه امام پاک سرشت از نسل حسین جانشین من خواهند بود. ابا عماره گفت: یا محمد! نام آنها را بگو و حضرت نام همه امامان را بردند. نعثل گفت: جای آنها در بهشت کجاست؟ حضرت فرمود: در رتبه من هستند. نعثل شهادتین و اقرار به رسالت و اوصیا کرد.[5] البته روایات فراوانی از طریق فریقین در بارة مهدی آخرالزمان (عج) نقل شده که همگی دلالت بر این دارد که امام آخرالزمان از نسل پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و از اولاد امام حسین علیه السّلام می باشد.
بنابر این اسماعیلیه در مورد مهدی موعود نظر خاص خودشان را دارند که هیچ ریشه‌ای درستی ندارد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
ا. فرق و مذاهب کلامی، ربانی گلپایگانی.
2. مذهب اسماعیلی و نهضت حسن صباح تألیف دکتر یوسف خضایی.
[1] . مشکور، محمد جواد، تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام تا قرن چهارم، تهران، انتشارات اشراق، 1372، ص 165.
[2] . کامل حسین، طائفه الاسماعیلیه، ص 1714.
[3] . تاریخ و عقاید اسماعیلیه ص 162 یا اسماعیلیه، مجموعه مقالات، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ص 20-119.
[4] . بحارالانوار، ج51، ص73، حدیث 20.
[5] . ینابیع المودة، ج3، ص 281، باب 76، حدیث 1.
( اندیشه قم )
