در سال 1282 ه. مدرسه‌ای در هند و در شهر (دیوبند) توسط محمد قاسم (نانوتوی) و رشید احمد کنکوهی تأسیس شد و در آن مدرسه تعدادی از طلاب در رشته علوم دینی و خصوصاً فقه حنفی مشغول تحصیل گردیدند، و از همین مدرسه زیربنای مکتب (دیوبندی) شکل گرفت.
این فرقه طبق ادعای خودشان مسلمان، و اهل سنت و جماعت می‌باشند. در فقه تابع فقه حنفی هستند و در سلوک و مسائل اخلاقی صوفی و از نگاه عقیده پیرو ابومنصور ماتریدی می‌باشند[1]
این گروه با (بر یلو یّه) مکتب دیگری که در مقابل این فرقه قرار دارند، به‌طور جدّی مخالف می‌باشند. و همچنین با اهل حدیث و خصوصاً ابن‌تیمیه و پیروان او مانند ابن قیم جوزی و محمدبن عبدالوهاب رئیس فرقه وهابیه، شدیداً عناد دارند. شیخ محمد حسین احمد یکی از علمای مهم دیوبندی درباره محمد بن عبدالوهاب می‌گوید: (محمد بن عبدالوهاب نجدی، از نجد ظهور نمود، او دارای افکار باطل و عقیده فاسد بود و بسیاری از اهل سنت و جماعت را کشتند. او اهل حجاز و خصوصاً ساکنان حرمین شریفین را مورد بدترین آزار و شکنجه قرار می‌داد... .)[2]
هدف اصلی بنیانگذاران این مکتب در حقیقت، دفاع و نشر افکار و اندیشه‌های ابوحنیفه بوده است، محمدانور کشمیری یکی از رهبران این گروه در اظهارات خود می‌گوید: در حالی که جهان اسلام از هرسو مورد هجمه قرار دارد، ما تمام همّ و غمّ‌مان دفاع از ابوحنیفه گردیده است.[3]
این گروه در حالی که با (بریلویه) شدیداً مخالف‌اند، در عین حال سلسله‌های تصوف را قبول دارند. از میان آنها به سلسله نقشبندیه، چشتیه، قادریه و سهروردیه، بیشتر اهمیت داده و دخول در یکی از این‌ها را توصیه می‌کنند.[4]
شیخ محمدیوسف بنوری یکی دیگر از بزرگان این فرقه می‌گوید: طریقه دیوبندیه عبارت است از: اقرار به امامت فقیه امت ابوحنیفه و عمل به فقه او، و برای تزکیه نفس باید از علوم صوفیه کمک گرفت و آن را با شریعت به گونه‌ای صحیح ممزوج نمود و همچنین اتباع و پیروی از سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، این سه اصل، اساس مکتب (دیوبندیه) را تشکیل می‌دهد.[5]
مخالفت این فرقه با (بریلویه) که بیشتر اهل سلوک صوفیانه می‌باشند باعث گردیده که این گروه متهم به وهابیّت شود، ولکن آنها از این اتهام بسیار ناراحت و عصبانی می‌باشند و به شدت تمام این اتهام را رد می‌کند و آن را دسیسه حسودان و نااهلان می‌دانند.[6]
در حال حاضر این مکتب در پاکستان از نفوذ و قدرت زیادی برخوردار است و دارای مدارس زیادی در سراسر این کشور می‌باشد. جریان طالبان در حقیقت پرورش یافته همین مکتب بوده و آنها در پدید آمدن این گروه نقش اساسی داشته است. مطلب قابل توجه این است: در حالی‌که مکتب دیوبندی با وهابیت به شدّت مخالف بوده، و دهها کتاب مهم بر ردّ آنها از طرف علمای دیوبندی نوشته شده است، اما در تجهیز و حمایت مالی و معنوی طالبان، دیوبندی‌ها و وهابیت همسو بوده‌اند.
همین مطلب باعث گردیده که برخی تصور کنند که طالبان یک جریان وهابی می‌باشند، به هر حال مکتب دیوبندی براساس دفاع، ترویج و گسترش مذهب حنفی بوجود آمده و فعلاً یکی از مهمترین جریان‌های فکری در کشور پاکستان محسوب می‌شود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. دیوبندی، شیخ محمدحسن، ایضاح الادلّه.
2. دیوبندی، محمودحسن، تخذیر الناس.
[1] . أبی اُسامة، سیدطالب الرحمن، الدیوبندیه، ریاض، دارالصمیعی، 1419 ه. ق، ص 9.
[2] . مدنی، حسین احمد، شهاب الثاقب علی المسترق الکاذب، دیوبند، برنتنک بریس، بی‌تا، ص 43.
[3] . الندوی،محمدرئیس، اللمحات، هند، جامعه سلفیه، بی‌تا، 1/5.
[4] . دیوبندیه، ص 24.
[5] . بنوری، مسلک علماء، دیوبند، کراچی، طبع دارالاشاعت کراتثی، بی‌تا، ص 5.
[6] . دیوبندیه، ص 23.
( اندیشه قم )
