چرا تراشیدن ریش توسط مراجع حرام شده است؟ با آن که بسیاری به این توصیه عمل نمی کنند؟

در ابتدا باید داسنت؛ احکام الهی بر اساس حکمت و مصلحت انسان از سوی خداوند متعال تنظیم گردیده، نه بر اساس مقبولیت و عدم مقبولیت برخی مردم و اگر مراجع تقلید نیز حکمی از احکام الهی را بیان نمایند، این حکم براساس وظیفه آنها مبنی بر استنباط احکام الهی از آیات و روایات است، لذا عدم رعایت احکام تراشیدن ریش از سوی برخی مردم مجوزی برای تغییر احکام الهی نمی شود.
اما در پاسخ این سؤال اشاره به چند موضوع شایان توجه است؛
فلسفه تحریم ریش تراشی
عمده ترین علت حرمت ریش تراشی از سوی مراجع، روایات و سیره قطعی معصومان علیهماالسلام است؛ زیرا روایات فراوانی در مورد فضیلت حفظ محاسن و نهی از تراشیدن آن وارد شده، در بین مراجع نیز کسی حکم به جواز تراشیدن تمام محاسن نداده و اغلب یا فتوا به حرمت داده اند یا بنابر احتیاط واجب تراشیدن آن را جایز نمی دانند و برخی نیز تنها تراشیدن ریش در صورتی که از اطراف آن باشد یعنی یک چهارم صورت تراشیده نشود، و صدق ریش کند، جایز دانسته اند.1
در اینجا به برخی از ادله حرمت ریش تراشی اشاره می شود:
الف. سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و اولیا
سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهماالسلام و حتّی پیامبران پیشین و انسان های بزرگ و وارسته در ادیان گذشته همواره بر داشتن ریش و حفظ محاسن بوده است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله در هنگام رویارویی با کسانی که ریش خود را تراشیده و سبیل خود را بلند گذاشته بودند فرمود: (اما پروردگار من دستور به گذاشتن ریش و کوتاه کردن سبیل داده است)2.
ب. حفظ هویت اسلامی
اسلام برای حفظ هویت فرهنگی، به مسلمانان دستور داد ضمن عمل به احکام اسلام، ظاهر خود را شبیه بیگانگان نکنند. بر همین اساس رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: (سبیل هایتان را کوتاه نمایید و محاسن (ریش ها) را بلند نگه دارید و خود را شبیه یهودیان مگردانید)3.
و در جای دیگر نیز فرمود: (شارب خود را بچینید و ریش خود را بگذارید و شبیه مجوس نشوید)4.
گفتنی است؛ گاهی تراشیدن ریش همانند بستن کراوات و پاپیون حکایت از آرم ها و آرمان های فرهنگی غیرمسلمانان دارد و مشابهت با آنان به نوعی از خودباختگی و پذیرفتن فرهنگ بیگانه است و از سوی دیگر بلند گذاشتن بیش از حد ریش نیز به نوعی مشابهت با خاخام های یهودی است. بر این اساس بلند گذاشتن بیش از حد ریش نیز همانند تراشیدن ریش از نگاه اسلام مورد نکوهش است.5
بدیهی است اسلام تعامل علمی و اقتصادی با دیگران را می پذیرد امّا سلطه اقتصادی و تهاجم فرهنگی و فرهنگی را نمی پذیرد.
ج. نزول عذاب
رسول گرامی صلی الله علیه و آله فرمود: (ده عمل زشت و گناه، باعث نابودی قوم لوط شد... تا اینکه فرمود: و تراشیدن ریش و بلند کردن سبیل دو عمل و گناهی بود که سبب از بین رفتن قوم لوط شد).6
فواید حفظ محاسن
الف. وقار و نشانه مردانگی
روییدن مو در صورت مردان یکی از صفات مردانگی آنان به حساب می آید و داشتن ریش مرتب را می توان از جمله جلوه های وقار و ابهت مردان شمرد. به تعبیر امام صادق علیه السلام: (... مو بر صورت مردان علامت مردانگی و موجب عزت ایشان است).7
بر اساس آنچه که از معصومین علیهماالسلام نقل گردیده، خداوند متعال محاسن را وسیله ای برای زینت مردان قرار داده است.
امام رضا علیه السلام نیز می فرماید: (خدا ریش را زیور مردان نمود و آن را دلیل تمایز مردان از زنان ساخت)8.
ب. سلامتی بدن
پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: (شانه زدن به سر و [محاسن ]صورت درد را از بدن بیرون می کشد)9.
امام صادق علیه السلام در این باره فرموده اند: (شانه زدن ریش گونه های صورت و دندان ها را سخت کند)10.
در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است: (رسول خدا همواره ریش خود را شانه می زد و می فرمود: هوش را می افزاید و بلغم را می برد)11.
ج. آراستگی
پیغمبر صلی الله علیه و آله چشمش به مردی افتاد که ریش بلند و ژولیده داشت و فرمود: (چه ضرر داشت اگر این مرد ریش خود را اصلاح می کرد؟). آن مرد شنید و ریش خود را به طور مرتب و معمولی اصلاح کرد و به نزد حضرت آمد، پیغمبر صلی الله علیه و آله چون او را دید، فرمود این طور اصلاح کنید.12
در اسلام نسبت به نظافت محاسن و ریش نیز توصیه شده است امیرالمؤمنین علی علیه السلام از قول پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: (ریش را پاکیزه نگه دارید و شانه بزنید)13.
درباره آراستگی و مرتب نگه داشتن محاسن نیز توصیه هایی در روایات آمده است: سدیر می گوید: حضرت باقر علیه السلام را دیدم که موی اطراف صورت را کوتاه می کرد، و موی چانه را پر پشت می گذاشت)14.
در روایتی حضرت علی علیه السلام در خصوص نحوه آراستگی موی سر و صورت توصیه فرموده اند تا موهای گیج گاه و اطراف محاسن و هم چنین در صورت بلند بودن محاسن طرف جلوی آن کوتاه و مرتب گردد.15
در پایان ذکر این نکته شایسته یادآوری است که در موضوع تراشیدن ریش نباید گرفتار افراط و تفریط شد و کسانی که این مسئله را رعایت نکنند، آنان را از جرگه مسلمانی به دور شمرد! ممکن است بسیاری به دلیل عدم اطلاع از احکام شرعی مرتکب این گناه شوند و در صورت اطلاع رسانی صحیح و بیان روایات معصومین علیهماالسلام از آن خودداری کنند، لذا لازم است با حوصله در جامعه فرهنگ سازی شود.
پی نوشت:
1. ر.ک: فصل سوم همین کتاب.
2. مستدرک الوسائل، ج 1، ص 407.
3. من لایحضره الفقیه، ج1، ص 130.
4. وسائل الشیعة، ج 2، ص 116.
5. الکافی، ج 1، ص 486.
6. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده اند: (عَشْرُ خِصَالٍ عَمِلَهَا قَوْمُ لُوطٍ بِهَا أُهْلِکُوا وَ تَزِیدُهَا أُمَّتِی بِخَلَّةٍ إِتْیانُ الرِّجَالِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ قَصُّ اللِّحْیةِ وَ طُولُ الشَّارِبِ)، مستدرک الوسائل، ج 1، ص407.
7. توحید المفضل، ص 49.
8. همان، ج 58، ص 316.
9. همان، الفصل الثالث فی تسریح الرأس و اللحیة، ص72.
10. همان.
11. همان، ج73، ص 116.
12. مکارم الأخلاق، ص 67.
13. مستدرک الوسائل، ج 1، ص 404.
14. مکارم الأخلاق، ص 68.
15. (خُذُوا مِنْ شَعْرِ الصُّدْغَینِ وَ مِنْ عَارِضِ اللِّحْیةِ وَ مَا جَاوَزَ الْعَنْفَقَةَ مِنْ مُقَدَّمِهَا)، مستدرک الوسائل، ج1، ص404.
منبع: پرسمان