احکام الهی دارای حکمت و علت هستند. اگر چه ممکن است بعضی از حکمت های احکام را بتوانیم به دست آوریم. امّا علت احکام به درستی بر ما روشن نیست. عقل ما با توجه به آموزه های اسلامی یا علوم تجربی و حسی می تواند بعضی حکمت ها را برای احکام الهی و از جمله نگه داشتن (عدّه) استنباط نماید.
قبل از اینکه به ذکر حکمت های احتمالی در مورد عدّه بپردازیم، توجّه به چند حکم فقهی ضرورت دارد؛
1. عدّه انواع مختلفی دارد که متضمّن حکمت های مشترک و خاص است. عدّه طلاق در ازدواج دایم و عدّه پایان مدّت در ازدواج موقت و عدّه وفات در صورت فوت شوهر.
2. در صورت عدم نزدیکی بعد از ازدواج و یا یائسگی زن در ازدواج موقت، عده منتفی می گردد.
3. زن در زمان عدّه دارای حقوق و تکالیفی است.
با این مقدّمه برخی از حکمت ها را این گونه می توان شماره نمود:
1. حکمت بهداشتی
بی شک ارتباط جنسی ممکن است زمینه مناسب برای انتقال یا شکل گیری بیماری ها و عفونت های مختلف فراهم آورد این احتمال در ارتباطات متعدّد جنسی بیشتر و خطرناکتر است. در این میان زن به لحاظ ساختار جسمی و فیزیکی و هم به خاطر فعل و انفعالات طبیعی رحمی قابلیت بیشتری برای دریافت، پرورش و انتقال بیماری ها و عفونت ها دارد. زمان عدّه در حقیقت می تواند نقش قرنطینه برای رحم زن باشد. شاید حکمت سه بار پاک شدن از حیض برای عدّه (وَ الْمُطَلَّقاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ...)؛ (زنان مطلقه، باید به مدت سه مرتبه عادت ماهانه دیدن (و پاک شدن) انتظار بکشند). (بقره (2)، آیه 228). نیز اشاره لطیفی به این نکته باشد. چون از نظر فیزیولوژی حیض نوعی خانه تکانی رحم از سلول های مرده و عفونت های داخلی و خارجی است و سه بار خانه تکانی در عدّه طلاق محیط کم خطری را برای ارتباط جنسی جدید و تولید نسل ایجاد می نماید.
2. مصلحت حفظ نسل
گاهی عدّه نگه داشتن زن، جهت جلوگیری از مخلوط شدن نطفه ها در رحم زن است تا اگر احتمالاً در رحم زن نطفه ای باشد، تا سه ماه مشخص شود، گاهی نطفه بعد از مدت ها بسته می شود و بعد از سه ماه، به طور یقین وضعیت مشخص می شود.
اگرچه با پیشرفت علوم ژنتیک و پزشکی و ... امکان تشخیص فرزند در رحم یا نسب فرزند وجود دارد، امّا:
اولاً، این یکی از حکمت های عده است نه همه آن و نه علت آن.
ثانیاً، تشخیص پزشکی و علمی اموری خطاپذیر بوده که همواره امکان خطا در مورد آن می رود. از طرفی علوم تجربی با تمام پیشرفت خود امکان اثبات بی ضرر بودن رابطه جدید جنسی زن را برای جنین شوهر اول یا دوم ندارد.
3. احیاء دوباره خانواده
از نظر اسلام طلاق منفورترین حلال ها و تداوم کانون خانواده و احیا آن از بهترین رفتارهاست.
در عدّه طلاق رجعی، زن می تواند در همان خانه ای که زندگی می کرده سکونت داشته باشد. در این زمان زن و مرد می توانند با توافق دوباره با یکدیگر و بدون هیچ تشریفات شرعی یا قانونی دوباره زندگی خانوادگی خویش را احیا کرده و یا با پایان رسیدن زمان عدّه، بر تصمیم بر جدایی باقی بمانند و به طور کامل از هم جدا شوند.
گاهی در اثر عوامل مختلف، وضعی پیش می آید که پدید آمدن یک اختلاف جزئی و نزاع کوچک، حس انتقام را آن چنان شعله ور می سازد که فروغ عقل و وجدان را خاموش می کند و غالباً تفرقه های خانوادگی در همین حالات رخ می دهد. اما بسیار می شود که مدّتی اندک بعد از کشمکش، زن و مرد به خود آمده، پشیمان می گردند. اینجاست که آیه مورد بحث می گوید: زن ها باید مدّتی عدّه نگه دارند و صبر کنند تا این امواج زود گذر بگذرد و ابرهای تیره نزاع و دشمنی از آسمان زندگی آنان پراکنده شود.
با این توضیح، زمان عدّه موقعیت و زمینه ای مناسب است که در آن نه جدایی کامل و نه رابطه زناشویی به نحو کامل برقرار نیست. در این موقعیت زن و مرد به دور از هیجانات و احساسات زودگذر، در برزخ بین اصلاح مشکلات و بازگشت به کانون خانوده و یا عدم توانایی برای اصلاح و جدایی قرار می گیرند. به عبارت دیگر زمان عده در طلاق رجعی، موقعیتی عقلایی و مناسب برای درست فکر کردن و سبک و سنگین کردن مزایا و معایب باقی بودن بر ازدواج و یا جدایی کامل خواهد بود. در عمل زمان عده رجعی فرصتی برای احیاء دوباره نظام خانواده و تولّدی دوباره بر اساس شرائط و بینش های جدید نسبت به زندگی است.
4. حفظ حرمت اعضاء خانواده
حکمت مهمی که در عدّه طلاق و عدّه وفات نهفته است. حفظ احترام کانون خانواده است، به طوری که نه تنها زن و شوهر بلکه تمام فرزندان و بستگان و حتی جامعه بایستی حرمت آن را نگه دارند. ازدواج بلافاصله زن بعد از طلاق یا بعد از وفات به نوعی نادیده انگاری عواطف و احساسات حق داران کانون خانواده مانند: شوهر، فرزندان، بستگان و... تلقّی می شود و چه بسا پیامدهای تربیتی، عاطفی و روانی جبران ناپذیری را برای فرزندان و بستگان ایجاد نماید.
همچنین ازدواج سریع زن بعد از طلاق یا وفات شوهر ممکن است زمینه سوء ظن ها و اتهامات مختلف را فراهم آورده و مقدّمه ای بر کینه توزی ها و جرایم دیگر شود.
ناگفته پیداست این ادعا که شوهر نیز بایستی برای حفظ حرمت خانواده عدّه نگه دارد پذیرفتنی نیست. چرا که:
اولاً، به دلایل مختلفی که در جای خود اثبات شده چه قبل از طلاق یا وفات همسر و چه بعد از آن، مرد می توانست مجدداً ازدواج کند و این حکم مازاد بر آن نیست.
ثانیاً، در بسیاری موارد، به لحاظ وظایف مختلف از جمله حضانت و نگهداری فرزندان و وظایف اجتماعی و همچنین آسیب پذیری ویژه مرد در مورد سرکشی های غریزه جنسی، نیاز به ازدواج در مرد شدیدتر از زن است.
5. عدّه به مثابه حق برای زن
خداوند درباره رفتار با زنان در زمان عدّه می فرماید:
(لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ)؛طلاق (65)، آیه 1.؛ (آنها را (در دوران عده) از خانه هایشان بیرون نکنید).
(أَسْکِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنْتُمْ مِنْ وُجْدِکُمْ وَ لا تُضآرُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَّ وَ إِنْ کُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّی یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُمْ فَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَیْنَکُمْ بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْری)؛طلاق (65)، آیه 6.؛ (آنها (-(زنان در عده)-) را هر جا خودتان سکونت دارید و در توانایی شماست سکونت دهید و به آنها زیان نرسانید تا کار را بر آنان تنگ کنید (و مجبور به ترک منزل شوند) و اگر باردار باشند، نفقه آنها را بپردازید تا وضع حمل کنند و اگر برای شما (فرزند را) شیر می دهند، پاداش آنها را بپردازید و (درباره فرزندان، کار را) با مشاوره شایسته انجام دهید و اگر به توافق نرسیدید، آن دیگری شیردادن آن بچه را بر عهده می گیرد).
از آیات و روایات متعدّد احکام مهمی در مورد حقوق زن در زمان عدّه استنباط می گردد که فقها به آن اشاره کرده اند. حق نفقه و سکونت در منزل شوهر و همچنین نفقه و اجرت نگهداری و شیردادن فرزند در زمان حاملگی از جمله حقوقی است که در زمان عدّه بر عهده شوهر است.
porseman.org
