در پاسخ به سوال شما لازم است مقدمةً به این نکته اشاره کنم که اگر از طرف والدین تعلیمات لازم مذهبی راجع‌به خدا، پیامبر، دعا و نماز و دیگر برنامه‌های عبادی قبل از ورود دانش‌آموزان به مدرسه و سن بلوغ داده شود، علاقه آنان به نماز جماعت و دیگر برنامه‌های عبادی بیشتر خواهد بود. امام صادق علیه السّلام در مورد آموزش نماز به کودکان می‌فرماید: (وقتی کودک سه ساله شد به او امر کن 7 بار لا اله الا الله بگوید و وقتی که به سن سه سال و هفت ماه و بیست روز برسد باید به او یاد دهید که هفت بار (محمّد رسول الله) بگوید و در چهار سالگی هفت مرتبه (صلّی الله علیه و آله) را تکرار کند و در 5 سالگی اگر کودک راست و چپ خود را تشخیص داد او را در برابر قبله قرار داده و به او سجده نمودن را بیاموزید... و وقتی به 7 سالگی رسید او را به نماز خواندن فرا خوانید.[1] از این روایت دو نکته تربیتی را در مورد آموزش نماز به کودکان، می‌توان استفاده نمود: 1 تربیت دینی کودکان از همان سال‌های نخست زندگی باید آغاز گردد. 2 آموزش نماز و تشویق کودکان به مسایل دینی باید به‌صورت گام به‌گام[2] و بر اساس سن و اقتضای ظرفیت وجودی آنها صورت پذیرد.[3] علاقه‌مند نمودن دانش‌آموزان به نماز جماعت نیز باید به‌صورت گام‌به‌گام و با رعایت اصول تربیتی خاص انجام شود. ابتدا باید روحیة مذهبی را در کودکان ایجاد کرد، در آن صورت با انگیزه و علاقه تمام به برنامه‌های عبادی از جمله نماز جماعت شرکت خواهند نمود، بدون ایجاد انگیزه و روحیة مذهبی هیچ عاملی کودکان را به نماز جماعت علاقه‌مند نخواهد کرد.
عوامل موثر در ایجاد روحیة مذهبی در دانش‌آموزان
1 فراهم آوردن فضای مذهبی مناسب در مدرسه و بهره‌وری کامل از فضای فیزیکی مدرسه[4] تجهیزات آموزش و کمک آموزشی برگذاری مراسم سازندة و نشاط انگیز عبادی استفاده از کتب درسی و پیام‌های مذهبی آن، رعایت ضوابط اخلاقی و دینی از سوی معلمان و مدیران در برخورد با دانش‌آموزان.
2 استفادة مطلوب از ساعات درس دینی و به‌کارگیری معلمان و دبیران باتجربه، خوش‌برخورد و صمیمی و به کارگیری روش تدریس مناسب و جذّاب.[5]
3 تشکیل جلسات مذهبی خارج از مدرسه با شرکت داوطلبانة دانش‌آموزان علاقمند و تنظیم برنامه‌های مذهبی مناسب (نظیر آموزش‌های دینی، گردش‌های دسته‌جمعی، اجرای سرودهای مذهبی، تئاترهای سازنده، مطالعه قصه‌ها و داستان‌های دینی، مشاهدة فیلم‌های سودمند با مضامین مذهبی.[6]
عوامل یاد شده در ایجاد انگیزه و تقویت روحیة مذهبی در دانش‌آموزان قطعاً مفید و مؤثر واقع خواهد شد. امّا این‌که در خصوص نماز و نماز جماعت چگونه می‌توان دانش‌آموزان را تشویق نمود، رعایت اصول زیر را به شما پرسش‌گر محترم توصیه می‌نمائیم.
1 اقامة نماز جماعت در مدارس با رعایت کامل نکات تربیتی در سنین مختلف و جلوگیری از خستگی، ملالت و دلزدگی دانش‌آموزان، انجام شود؛ لذا باید سعی نمود از طولانی شدن نماز جماعت جداً خودداری شود. دعاها، ذکرها و تعقیبات نماز به‌صورت مختصر و در حدّ امکان با لحن جذّاب و در پاره‌ای موارد ترجمة فارسی آنها خوانده شود. سخنرانی بعد از نماز جماعت به‌صورت کوتاه و در خصوص مسایل تربیتی دانش‌آموزان ارایه شود.
2 خصوصیات ظاهری و اخلاقی امام جماعت نیز نقش مؤثر در تشویق دانش‌آموزان به نماز خواهد داشت.
3 احداث و زیباسازی نمازخانة مدارس و شاداب نمودن مکان نماز.[7]
4 فراهم آوردن امکانات و تهیة مقدمات نماز (نظیر دستشویی‌های تمیز و بهداشتی، آب گرم برای وضو)[8]
5 برگزاری جشن تکلیف برای دختران و پسران در مدارس.
6 برگزاری مسابقات نماز[9] نظیر مسابقات اذان و اقامه، مسابقات مفاهیم نماز، آداب نماز، مسابقات مقاله‌نویسی پیرامون نماز و اهداف و آثار آن، مسابقات قرائت و تجوید نماز، و اهدای جوایز مناسب برای نفرات برتر.
7 حضور فعّال، عاشقانه و صمیمی مدیر، معلمان و مربیان در نماز مدارس.
8 استفاده از روش‌های تربیتی مناسب: روش‌های تربیتی که می‌توانند دانش‌آموزان را به شرکت در نماز جماعت علاقه‌مند نماید. استفاده به موقع و درست از تشویق و تنبیه است بسیاری از معلمان و مربیان ممکن است به محض این‌که دانش‌آموز از شرکت در نماز جماعت امتناع ورزید، مبادرت به تنبیه وی به‌خصوص تنبیه بدنی نمایند، در حالی‌که می‌تواند قبل از آن برای از بین بردن رفتارهای نادرست شاگردان و علاقه‌مند نمودن آنان به نماز جماعت، روش‌های دیگری را که مفید تر و موثر تر است بگار گیرند.[10]
امید است بکارگیری روش‌های یاد شده در تشویق و علاقمندی دانش‌آموزان به نماز جماعت، مفید و موثر واقع شود.
منابع برای مطالعه بیشتر:
1 رحیم نوبهار، شیوه‌های گسترش فرهنگ نماز، قم: ستاد اقامة نماز، چاپ اوّل، 1380.
2 حسن توانایان فرد، بهره‌وری در آموزش‌های نماز.
3 سیّد احمد زرهانی، نگاهی به نقش‌های تربیتی خانه و مدرسه با انجمن اولیا و مربیان، 1375.
4 محسن قرائتی، یکصدو چهارده نکته دربارة نماز، ستاد اقامة نماز، 1374.
--------------------------------------
[1] محمّد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 13، ص 114 113.
[2] احمد رضا حیدری، خلاصه مقالات تبلیغ و تبلیغات، سازمان تبلیغات اسلامی، 1371، ص 78.
[3] مجید رشیدپور، آشنایی با تعلم و تربیت اسلامی، انجمن اولیا و مربیان، 1374.
[4] سیّد احمد زرهانی، نگاهی به نقش‌های تربیتی‌خانه و مدرسه، انجمن اولیاء و مربیان، 1375، فصل 5.
[5] عبدالعظیم کریمی، روی‌کردهای نمادین به تربیت دینی، قلیانی، 1378، فصل 5.
[6] خسرو باقری، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، انتشارات مدرسه، 1364.
[7] سیّد احمد زرهانی، همان، ص 72.
[8] سیّد احمد زرهانی، همان، ص 68.
[9] محسن قرائتی، آموزش نماز برای نوجوانان.
[10] سیّد احمد زرهانی، همان، 70.
( اندیشه قم )
