نحوه برخورد با افراد مغرور و متکبر که رأی کسی را هم قبول نمی‌کنند، و خود را خیلی برتر و عاقل‌تر از دیگران می‌دانند چگونه باید باشد؟

باسخ اجمالی:
1. در برخورد با افراد مغرور و متکبر باید رفتار بزرگوارانه از خود نشان دهید.
2. سعی کنید به آنها در زمینة اصلاح رفتار ایشان کمک کنید، اخلاق شایسته و برخورد مناسب شما با ایشان یکی از عوامل مهم می‌تواند در اصلاح رفتار ایشان باشد.
پاسخ تفصیلی:
آداب معاشرت یکی از مسایل مهم در زندگی انسان است، زیرا ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم و با افرادی سر و کار داریم که اخلاق گوناگون و درک‌های متفاوت از همدیگر دارند. بنابراین چگونه می‌توان در میان چنین انسان‌هایی بدون صبر و روحیة گذشت زندگی کرد؟ کدام یک از ما عیبی نداریم و کدام یک از ما دوست نداریم که عیب ما مورد گذشت قرار گیرد؟ با توجه به این مقدمه لازم است به این نکته اشاره کنم که غرور و متکبر از بزرگترین گناهان است. علی علیه السّلام می‌فرماید: (ایّاک و الکبر فاِنّهُ اعظَمُ الذنوب؛[1] از تکبر و خودبزرگ بینی دوری کن، زیرا که آن از گناهان بزرگ است). عوامل متعددی ممکن است باعث غرور و تکبر در افراد شود. در پارة موارد جهالت و نادانی باعث تکبر می‌شود. یعنی فرد نمی‌داند که تکبر صفت ناپسندی است. و یا اینکه متوجه نیست این رفتار او رفتار متکبرانه است. بهرحال علت تکبر در دیگران هر چه باشد وظیفه ما این است که عیوب دیگران را نادیده گرفته و رفتار شایسته و مناسب از خود نشان دهیم، زیرا پیامبر خدا فرمود: حسنُ الاخلاقِ نصفُ الدین)[2] اخلاق شایسته نصف دین است. بنابراین در برابر افراد متکبر و مغرور نباید آن چنان بی‌تفاوت باشیم که آنها هر کاری خواستند انجام دهند و فکر کنند که کارشان درست بوده است. یعنی با سکوت خود باعث تشویق فرد متکبر نشویم. از سوی دیگر ما نیز حق نداریم که در برابر رفتار و برخوردهای نادرست دیگران رفتار و پاسخ نادرست از خود نشان دهیم، یعنی نمی‌توانیم با افرادی که مغرور و متکبر هستند، برخورد منفی از خود نشان دهیم. زیرا همانگونه که غرور تکبر اخلاق زشت و ناپسند هستند، برخورد منفی با دیگران و مقابله به مثل نمودن نیز در اینگونه موارد نتیجة منفی بدنبال دارد. به طور کلی وظیفه ما این است که در تعامل و برخورد با دیگران حتی افرادی که مشکل اخلاقی دارند، رفتار بزرگوارانه از خود نشان دهیم، خداوند در مورد پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله می‌فرماید: و لو کُنت فظّاً غلیظ القلب لا نفضوا من حولک فاعفُ عنهم و استغفرلهم)[3] اگر بداخلاق و سخت دل بودی (یعنی اگر با مردم رفتار نادرست از خود نشان می‌دادی و یا حتی رفتارهای نادرست دیگران را پاسخ منفی می‌دادی) مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند. در سیرة عملی ائمه اطهار موارد بسیاری مشاهده می‌شود که نشانة بارز سعه صدر و رحمت و محبت آنان است.[4] حتی در برابر افراد متکبر ومغرور نیز اینگونه رفتار می‌نمودند و همین برخورد شایسته باعث می‌شد که افراد مغرور و متکبر متوجه رفتار نادرست خود شده و پشیمان شوند. علی علیه السّلام در توصیف پیامبر اسلام می‌فرماید: (کان الینهُم عریکتة)[5] پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله نرم‌خوترین مردمان بود. هر توصیفی که از خلق و خوی و رفتار پیامبر اکرم شده است، در عین حال سفارشی است که به همه مؤمنان می‌شود تا رفتار خود را مشابه رفتار پیامبرشان قرار دهند و در برخورد با افراد حتی افراد مغرور و متکبر مانند ایشان عمل کنند.
با توجه به این مطالب باید شما در برخورد با افراد مغرور و متکبر این نکات را رعایت نمایید:
1. اخلاق زشت و برخورد نادرست دیگران دلیل نمی‌شود که ما هم برخورد نادرست از خود نشان دهیم.
2. در اسلام اخلاق شایسته، عفو و گذشت و تواضع جایگاهی ویژه‌ای دارد. بنابراین در تعامل با دیگران این اصول را باید رعایت نمایید.[6]
3. برخورد شایسته و مناسب شما با افراد مغرور و متکبر باعث می‌شود آنان به اشتباه خود متوجه شده و دست از آن کار بردارند، هر چند که طول بکشد.
4. افرادی که مغرور و متکبر هستند خودشان را برتر و بهتر از دیگران می‌دانند. بنابراین اگر می‌توانند به ایشان تبیین نمایید که هیچ فردی بدون نقص نیست و اگر ممکن است مواردی را به ایشان نشان دهید که وی در آن زمینه توانایی و مهارت کافی را ندارد. پس (خودشناسی) عامل بسیار مهم در درمان تکبر و غرور به حساب می‌آید و شما می‌توانید فردی را که متکبر و مغرور است در زمینة (خودشناسی) و دادن شناخت به او کمک کنید.
5. علت دیگر اینکه رفتار متکبرانه و مغرورانة دیگران را نباید پاسخ منفی داد، این است که اگر شما هم مانند ایشان عمل کنید، رفتار وی تشدید می‌شود و علاوه بر آن که از نظر شرعی و اخلاقی کار درستی نیست، باعث می‌شود که ایشان در مقابل شما موضع‌گیری کند.
6. اگر رفتار شایسته شما تأثیر مثبت نگذاشت و تذکرات شما هم اثر نکرد، یعنی فرد باز دست از رفتار و ناپسند خود برنداشت، دو راه را شما در پیش دارید:
الف. اگر از دوستان نزدیک و اعضای خانواده‌تان نیست، شما می‌توانید کمتر با ایشان ارتباط و رفت و آمد برقرار کنید. این گونه برخورد ممکن است ایشان را متوجه رفتارش کند و شاید از آن دست بردار شود. اگر هم چنان این صفت زشت در وی باقی بود، برای همیشه با ایشان قطع رابطه نمایید.
ب. امّا اگر این فرد از دوستان بسیار نزدیک و اعضای خانواده شما است که نمی‌توانید با ایشان قطع رابطه کنید، بهتر است به هر نحوی شده با وی کنار بیایید. در این صورت یگانه راه حل شما این است که اخلاق شایسته و سعه صدر را پیشة خویش قرار داده، با متانت و بزرگواری با ایشان برخورد نمایید. چون در برخی موارد ممکن است این گونه صفات جزء ‌شخصیت فرد شده باشد و برای اینکه بتواند آن را تغییر دهد و اصلاح نماید مدت زمان بیشتری لازم است، شما با بزرگواری و متانت بجای انتقاد و موضع‌گیری منفی به ایشان کمک نمایید تا بتواند این رفتار خود را اصلاح نماید.
امیدوارم با بکارگیری راهکارهای یاد شده بتوانید در برخورد اجتماعی و روابط خانوادگی، مؤفق گردید.
برای مطالعه بیشتر به کتاب‌های زیر مراجعه شود:
1. محمد نصر اصفهانی، اخلاق دینی در اندیشه شیعی، انتشارات نهاوندی، چاپ اوّل، 1378.
2. محمد مقدس نیا، آداب معاشرت، نشر افق فردا، چاپ سوّم، 1379.
3. کریس کول، کلید طلایی ارتباطات، ترجمه محمد رضا آل یاسین، نشر هامون، چاپ ششم، 1379.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سید محمد شفیعی، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، ج 1، چاپ اوّل، 1370، ص 480.
[2] . شیخ صدوق، الخصال، ترجمه سید احمد فهری، انتشارات علمیه اسلامیه، ج 1، ص 30.
[3] . آل عمران، 153.
[4] . مصطفی دلشاد تهرانی، سیرة نبوی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ ؟؟؟ .
[5] . به نقل از همان، ص 80.
[6] . برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به: محمد مقدس نیا و ...، آداب معاشرت، نشر افق فردا، چ سوّم، 1379، ص 22 28.