مقدمه
امروز 25 سال از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی با تمامی بحران‌های تحمیلی آن در مسائل فرهنگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می‌گذرد و این در حالی است که تا سال 1383 سه برنامه 5 ساله را پشت سر گذاشتم بر همین مبنا رهبر معظم انقلاب بعد از مشورت‌های فراوان با کارشناسان و مراکز مسئول، (چشم انداز جمهوری اسلامی در افق 1404 ه ش) را بیان فرمودند.
این چشم انداز 20 سال آیندة ملتی است که با وجود دارا بودن قابلیت‌های فراوان، در طول حدود 100 سال گذشته همواره از دستیابی به شأن و منزلت خود باز داشته شده است. امروز ایران می‌تواند با 42 میلیون جوان 18 تا 35 ساله بسیاری از ناکامی‌های گذشته را جبران کند. برای رسیدن، به این موفقیت پیش نیازهای ضرورت دارد که برخی عبارتند از:
1. داشتن برنامه؛ 2. داشتن امنیت داخلی و خارجی؛ 3. دارا بودن عزم راسخ برای پیشرفت به ویژه در مسئولین؛ 4. برخورداری نظام از حمایت مردمی؛ 5. داشتن امکانات مالی و تدارکاتی و فنی.
آنچه در طی سیزده سال گذشته در کشور اتفاق افتاده است، نشان می‌دهد پیمودن مسیر برای رسیدن به نقطه‌ای که رهبر معظم انقلاب اسلامی در چشم انداز سال 1404، یعنی 20 سال دیگر ترسیم فرمودند گرچه آسان نیست، اما کاملاً ممکن است.
در همین راستا، در تحقق اهداف برنامه چهارم که به عنوان اولین برنامه در چارچوب 20 ساله جمهوری اسلامی ایران مورد نظر است، اهتمام و دقت نظر نماینده دولت، یعنی سازمان برنامه و بودجه کشور و کمیسیون‌های مربوطه در مجلس شورای اسلامی مهم و حساس تلقی میشود، زیرا به انجام رساندن درست و دقیق اهداف این برنامه در برهه کنونی منطقه و جهان که توسعه یافتگی از مزیت‌های حضور پرقدرت در عرصه‌های مختلف جهانی است از اهمیت به سزایی برای منافع حیاتی و ملی کشور برخوردار است.
با ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه چهارم که در پی چشم‌انداز 20 ساله از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ گردید، دولت لایحه این برنامه را بررسی و به مجلس ارائه خواهد نمود. بدون تردید تسریع در این امر با عنایت به این که رسیدگی به لایحه بودجه عمومی کشور نیز در دستور کار مجلس قرار دارد مهم بوده و انتظار می‌رود از سوی دولت تصویب و در مجلس ششم تعیین تکلیف شود.
نکته مهم و اصلی این است که برنامه‌های پنج ساله در ایران نمی‌تواند مطابق و مانند برنامه‌هایی باشد که در کشورهای سوسیالیستی یا سرمایه‌داری و یا صرفاً بر اساس نسخه‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول تدوین میشود.
در این برنامه‌ها صرفاً نباید ابعاد مادی و فیزیکی مد نظر قرار گیرد، زیرا جوامع اسلامی الگوهای خاص خود را دارند و نمی‌توان برنامه را بدون توجه به ارزش‌های عمیق انقلابی و اسلامی و با فرض کنار آمدن با دشمنانی که به خون مردم ایران تشنه اند، تدوین نمود. عدالت اجتماعی جزء لاینفک برنامه‌های توسعه در ایران است. این‌ها برخی از نکاتی است که در سیاست‌های کلی ابلاغی مطرح گردیده و بدون آنها برنامه چهارم به سرمنزل مقصود نخواهد رسید. مقابله با تهاجم فرهنگی که این روزها آثار و شواهد آن کاملاً نمایان شده و دیگر قابل کتمان نیست، از دیگر مواردی است که حتی در دوره سازندگی جدی گرفته نشد و در دوره اصلاحات عملاً از ادبیات رایج حذف شد ولی امروز خانواده‌ها، نوجوانان و جوانان کاملاً در احاطه آن قرار گرفته‌اند.
از آن جا که اطلاع اصحاب فکر و قلم و نخبگان جامعه نسبت به مفاد و جهت‌گیری کلی سند چشم انداز 20 ساله و برنامه چهار ساله و توجه مداوم به آن می‌تواند در ارزیابی حرکت‌های اجرایی و قوانین مربوطه کاملاً موثر و جهت دهنده پیشنهادات و انتقادات و نظرات ایشان باشد متن این دو سند به حضور خوانندگان گرامی تقدیم می‌گردد.
فصل اول
چشم انداز 20 ساله محور وحدت و بسیج ملی است
طراحی سند نهایی چشم انداز 20 ساله ایران و ابلاغ آن توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی یکی از افتخارات نظام جمهوری اسلامی است. این سند تکلیف جمهوری اسلامی را با دنیا و اساس مناسبات آن را با جهان تعیین می‌کند، همچنین این سند افق روشنی در برابر مردم و مسئولان ترسیم کرده و همه می‌دانند هدف چیست و مقصد کدام است. تحقق اهداف چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران باید به شعار ملی تبدیل و همه امکانات کشور در این جهت به کار گرفته شود: همه سازمان‌ها به ویژه رسانه ملی صدا و سیما، مطبوعات، دولت، قوه قضائیه، تشکل‌های سیاسی و نهادها و ارگان‌ها باید در جامعه، اطلاع رسانی کرده و روشن کنند که ایران در 20 سال آینده به کشوری توسعه یافته با جایگاه اقتصادی، علمی، فن‌آوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی الهام بخش در جهان اسلام و دارای تعامل مؤثر و سازنده در روابط بین‌الملل تبدیل خواهد شد. بر اساس این سند راهبردی، ایران کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل خواهد بود.
متن سند نهایی چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران که در برخی مطبوعات آمده به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
(چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی)
با اتکال به قدرت لایزال الهی و در پرتو ایمان و عزم ملی و کوشش برنامه‌ریزی شده و مدبرانه‌ی جمعی و در مسیر تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسی، در چشم انداز بیست ساله:
ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین الملل.
جامعه‌ی ایرانی در افق این چشم انداز چنین ویژگی‌هایی خواهد داشت:
* توسعه یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود و متکی به اصول اخلاقی و ارزش‌های اسلامی، ملی و انقلابی، با تأکید بر: مردم سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادی‌های مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسانها و بهره‌مند از امنیت اجتماعی و قضایی.
* برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی.
امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه جانبه و پیوستگی مردم و حکومت.
*برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصت‌های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعیض و بهره‌مند از محیط زیست مطلوب.
فعال، مسئولیت پذیر، ایثارگر، مؤمن، رضایت‌مند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه‌ی تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن.
* دست‌یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه‌ی آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تأکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.
الهام بخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام با تحکیم الگوی مردم سالاری دینی، توسعه‌ی کارآمد، جامعه اخلاقی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی، تأثیر گذار بر هم گرایی اسلامی و منطقه‌ای بر اساس تعالیم اسلامی و اندیشة امام خمینی رحمة الله علیه .
* دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.
ملاحظه: در تهیه، تدوین و تصویب برنامه‌های توسعه و بودجه‌های سالیانه، این نکته مورد توجه قرار گیرد که شاخص‌های کمی کلان آنها از قبیل: نرخ سرمایه گذاری، درآمد سرانه، تولید ناخالص ملی، نرخ اشتغال و تورم، کاهش فاصله میان دهک‌های بالا و پایین جامعه، رشد فرهنگ و آموزش و پژوهش و توانایی‌های دفاعی و امنیتی، باید متناسب با سیاست‌های توسعه و هداف و الزامات چشم انداز، تنظیم و تعیین گردد و این سیاست‌ها و هدف‌ها به صورت کامل مراعات شود.
شایان ذکر است این چشم انداز مبنای تنظیم سیاست‌های کلی چهار برنامه پنج ساله آینده خواهد بود و افق جهت گیری کلی فعالیت‌های کشور را در ابعاد مختلف در بیست سال آینده مشخص می‌نماید.
فصل دوم
ضرورت اعمال سیاست‌های کلی
پس از ابلاغ سند نهایی چشم انداز بیست ساله ایران توسط رهبر معظم انقلاب به سران سه قوه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، معظم له طی نامهای خطاب به آقای خاتمی رئیس جمهور بر اساس اصل یکصد و ده قانون اساسی سیاست‌های کلی برنامه چهارم توسعه را که در چارچوب سند چشم انداز بیست ساله کشور می‌باشد ابلاغ کردند. این سیاست‌های کلی که مشتمل بر سرفصل‌های امور فرهنگی، علمی و فناوری، امور اجتماعی، سیاسی، دفاعی و امنیتی (امور مربوط به مناسبات سیاسی و روابط خارجی) و امور اقتصادی می‌باشد دارای 52 بند و یک ملاحظه است.
نکته مهم این است که با ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه چهارم به عنوان نخستین برنامه توسعه دوران بیست ساله از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی قوای تقنینی و اجرایی کشور، همه تلاش و فعالیت خود را برای تدوین برنامه‌ای جامع و عملیاتی برای یک دوره پنج ساله که مورد نظر معظم له می‌باشد، به کار بندند.
و با توجه به این که دولت و مجلس، نقش تعیین کننده‌ای برای تحقق اهداف و سرفصل‌های تبیین شده در سیاست‌های کلی برنامه چهارم در امور ذکر شده را ایفا می‌کنند، دقت نظر، تقنین و اجرای این برنامه از سوی رهبر فرزانة انقلاب مورد تأکید و تصریح قرار گرفته است و از سوی دیگر تدوین برنامه منظم 5 ساله چهارم سنگ بنای چهار برنامه بدون انقطاع مطابق با اهداف تعریف شده در چشم انداز 20 ساله تا سال 1404 است و بر محورهای مهم (دقت نظر و اهتمام) دستگاه‌های ذی ربط اتکاء دارد حایز اهمیت بسیار است. اکنون با ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه چهارم به نحوی که مورد اشاره قرار گرفت، ضرورت رویکرد تازه به مقوله تدوین و تنظیم برنامه و بودجه بیش از هر زمان دیگری احساس میشود.
آنچه در ادامه می‌خوانید متن نامه ارسال شدة معظم له خطاب به آقای خاتمی است که همزمان برای رئیس مجلس شورای اسلامی و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال گردیده و در برخی مطبوعات منتشر گردیده است.
بسم الله الرحمن الرحیم
جناب آقای خاتمی ریاست جمهوری اسلامی ایران
با سلام و تحیت
در پی ابلاغ سند چشم انداز بیست ساله که به حول و قوه الهی و توجهات حضرت بقیة الله ارواحنا فداه خواهد توانست مسیر توسعه و سازندگی کشور را در جهت هدف‌های والای جمهوری اسلامی نمایان و مشخص سازد، اینک سیاست‌های کلی برنامه چهارم که نخستین برنامه دوران بیست ساله است برابر اصل 110 قانون اساسی ابلاغ می‌گردد.
انتظار می‌رود چارچوب این سیاست‌ها و نقاط مورد تکیه در آن بتواند به تدوین برنامه‌ای جامع و عملیاتی برای دوره پنج ساله بیانجامد. بی گمان اهتمام و دقت نظر جناب عالی و هیأت محترم دولت و از آن پس مجلس محترم شورای اسلامی می‌توانند در این باره نقش تعیین کننده خود را ایفا کنند.
تأکید بر این معنا بدین علت ضرورت می‌یابد که برخی از سیاست‌های کلی مصرح در برنامه سوم از توجه کافی در تقنین و اجرا برخوردار نگشت. مجمع محترم تشخیص مصلحت و نیز خود دستگاه‌های تقنینی و اجرایی می‌توانند این کمبود را به نحو شایسته‌ای در این برنامه برطرف کنند.
لازم می‌دانم از مجمع محترم تشخیص مصلحت و هیأت دولت و سازمان‌های مدیریت و برنامه‌ریزی و دبیرخانه مجمع و نیز کارشناسان فعال و همکار با این مجموعه‌ها که در تنظیم سیاست‌های کلی برنامه چهارم نقش آفرینی کردند صمیمانه سپاسگزاری کنم.
نسخه حاوی مجموعه سیاست‌ها همزمان برای مجلس شورای اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت ارسال میشود.
سید علی خامنه‌ای
سیاست‌های کلی برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران
امور فرهنگی، علمی، و فناوری:
1. اعتلا و عمق و گسترش دادن معرفت و بصیرت دینی بر پایه قرآن و مکتب اهل بیت علیهم السلام ، استوار کردن ارزش‌های اسلامی در اندیشه و عمل، تقویت فضایل اخلاقی و ایمان، روحیه ایثار و امید به آینده، برنامه‌ریزی برای بهبود رفتارهای فردی و اجتماعی.
2. زنده و نمایان نگاه داشتن اندیشه دینی و سیاسی حضرت امام خمینی رحمة الله علیه و برجسته کردن نقش آن به عنوان یک معیار اساسی در تمام سیاست‌گذاری‌ها و برنامه ریزی‌ها.
3. تقویت وجدان کاری و انضباط اجتماعی و روحیه کار و ابتکار، کارآفرینی، درستکاری و قناعت، و اهتمام به ارتقای کیفیت تولید، فرهنگ سازی برای استفاده از تولیدات داخلی، افزایش تولید و صادرات کالا و خدمات.
4. ایجاد انگیزه و عزم ملی برای دستیابی به اهداف مورد نظر در افق چشم انداز.
5. تقویت وحدت و هویت ملی مبتنی بر اسلام و انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی و آگاهی کافی درباره تاریخ ایران، فرهنگ و تمدن و هنر ایرانی اسلامی و اهتمام جدی به زبان فارسی.
6. تعمیق روحیه دشمن شناسی و شناخت ترفند‌ها و توطئه‌های دشمنان علیه انقلاب اسلامی و منافع ملی، ترویج روحیه ظلم ستیزی و مخالفت با سلطه‌گری استکبار جهانی.
7. سالم سازی فضای فرهنگی، رشد آگاهی‌ها و فضائل اخلاقی و اهتمام به امر به معروف و نهی از منکر، اطلاع رسانی مناسب برای تحقق ویژگی‌های مورد نظر در افق چشم انداز.
8. مقابله با تهاجم فرهنگی، گسترش فعالیت رسانه‌های ملی در جهت تبیین اهداف و دستاوردهای ایران اسلامی برای جهانیان.
9. سازماندهی و بسیج امکانات و ظرفیت‌های کشور در جهت افزایش سهم کشور در تولیدات علمی جهان، تقویت نهضت نرم افزاری و ترویج پژوهش. کسب فناوری، بویژه فناوری‌های نو شامل ریز فناوری و فناوری‌های زیستی، اطلاعات و ارتباطات، زیست محیطی، هوافضا و هسته‌ای.
10. اصلاح نظام آموزشی کشور، شامل: آموزش و پرورش، آموزش فنی و حرفه‌ای، آموزش عالی، و کارآمد کردن آن برای تأمین منابع انسانی مورد نیاز در جهت تحقق اهداف چشم انداز.
11. تلاش در جهت تبیین و استحکام مبانی مردم سالاری دینی و نهادینه کردن آزادی‌های مشروع از طریق آموزش، آگاهی بخشی، و قانونمند کردن آن.
امور اجتماعی، سیاسی، دفاعی و امنیتی:
12. تلاش در جهت تحقق عدالت اجتماعی و ایجاد فرصت‌های برابر و ارتقای سطح شاخص‌هایی از قبیل آموزش، سلامت، تأمین غذا، افزایش درآمد سرانه و مبارزه با فساد.
13. ایجاد نظام جامع تأمین اجتماعی برای حمایت از حقوق محرومان و مستضعفان و مبارزه با فقر و حمایت از نهادهای عمومی و مؤسسات و خیریه‌های مردمی با رعایت ملاحظات دینی و انقلابی.
14. تقویت نهاد خانواده و جایگاه زن در آنان و در صحنه‌های اجتماعی و استیفای حقوق شرعی و قانونی بانوان در همه عرصه‌ها و توجه ویژه به نقش سازنده آنان.
15. تقویت هویت ملی جوانان متناسب با آرمان‌های انقلاب اسلامی، فراهم کردن محیط رشد فکری و علمی و تلاش در جهت رفع دغدغه‌های شغلی، ازدواج، مسکن و آسیب‌های اجتماعی آنان، توجه به مقتضیات دوره جوانی و نیازها و توانایی‌های آنان.
16. ایجاد محیط و ساختار مناسب حقوقی، قضایی و اداری برای تحقق اهداف چشم انداز.
17. اصلاح نظام اداری و قضایی در جهت افزایش تحرک و کارآیی، بهبود خدمت رسانی به مردم، تأمین کرامت و معیشت کارکنان، به کارگیری مدیران و قضات لایق و امین و تأمین شغلی آنان، حذف یا ادغام مدیریت‌های موازی، تأکید بر تمرکز زدایی در حوزه‌های اداری و اجرایی، پیشگیری از فساد اداری و مبارزه با آن و تنظیم قوانین مورد نیاز.
18. گسترش و عمق بخشیدن به روحیه تعاون و مشارکت عمومی و بهره‌مند ساختن دولت از همدلی و توانایی‌های عظیم مردم.
19. آمایش سرزمینی مبتنی بر اصول ذیل:
ملاحظات امنیتی و دفاعی.
کارآیی و بازدهی اقتصادی.
وحدت و یکپارچگی سرزمین.
گسترش عدالت اجتماعی و تعادل‌های منطقه‌ای.
حفاظت محیط زیست و احیای منابع طبیعی.
حفظ هویت اسلامی، ایرانی و حراست از میراث فرهنگی.
تسهیل و تنظیم روابط درونی و بیرونی اقتصاد کشور.
رفع محرومیت‌ها خصوصاً در مناطق روستایی کشور.
20. تقویت امنیت و اقتدار ملی با تأکید بر رشد علمی و فناوری، مشارکت و ثبات سیاسی، ایجاد تعادل میان مناطق مختلف کشور، وحدت و هویت ملی، قدرت اقتصادی و دفاعی و ارتقای جایگاه جهانی ایران.
21. هویت بخشی به سیمای شهر و روستا، بازآفرینی و روز‌آمد سازی معماری ایرانی اسلامی، رعایت معیارهای پیشرفته برای ایمنی بناها و استحکام ساخت و سازها.
22. تقویت و کارآمد کردن نظام بازرسی و نظارت، اصلاح قوانین و مقررات در جهت رفع تداخل میان وظایف نهادهای نظارتی و بازرسی.
23. اولویت دادن به ایثارگران انقلاب اسلامی در عرضه منابع مالی و فرصت‌ها و امکانات و مسئولیت‌های دولتی در صحنه‌های مختلف فرهنگی و اقتصادی.
24. ارتقای توان دفاعی نیروهای مسلح برای بازدارندگی، ابتکار عمل و مقابله مؤثر در برابر تهدیدها و حفاظت از منافع ملی و انقلاب اسلامی و منابع حیاتی کشور.
25. توجه ویژه به حضور و سهم نیروهای مردمی در استقرار امنیت و دفاع از کشور و انقلاب با تقویت کمی و کیفی بسیج مستضعفین.
26. تقویت، توسعه و نوسازی صنایع دفاعی کشور با تأکید بر گسترش تحقیقات و سرعت دادن به انتقال فناوری‌های پیشرفته.
27. توسعه نظم و امنیت عمومی و پیشگیری و مقابله مؤثر با جرائم و مفاسد اجتماعی و امنیتی از طریق تقویت و هماهنگی دستگاه های قضایی، امنیتی و نظامی و توجه جدّی در تخصیص منابع به وظایف مربوط به اعمال حاکمیت دولت.
امور مربوط به مناسبات سیاسی و روابط خارجی:
28. ثبات در سیاست خارجی بر اساس قانون اساسی و رعایت عزت، حکمت و مصلحت و تقویت روابط خارجی از طریق:
گسترش همکاری‌های دو جانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی.
ادامه پرهیز از تشنج در روابط با کشورها.
تقویت روابط سازنده با کشورهای غیر متخاصم.
بهره‌گیری از روابط برای افزایش توان ملی.
مقابله با افزون خواهی و اقدام متجاوزانه در روابط خارجی.
تلاش برای رهایی منطقه از حضور نظامی بیگانگان.
مقابله با تک قطبی شدن جهان.
حمایت از مسلمانان و ملت‌های مظلوم و مستضعف به ویژه فلسطین.
تلاش برای همگرایی بیشتر میان کشورهای اسلامی.
تلاش برای اصلاح ساختار سازمان ملل.
29. بهره‌گیری از روابط سیاسی با کشورها برای نهادینه کردن روابط اقتصادی، افزایش جذب منابع و سرمایه گذاری خارجی و فناوری پیشرفته و گسترش بازارهای صادراتی ایران و افزایش سهم ایران از تجارت جهانی و رشد پرشتاب اقتصادی مورد نظر در چشم انداز.
30. تحکیم روابط با جهان اسلام و ارائه تصویر روشن از انقلاب و تبیین دستاوردها و تجربیات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جمهوری اسلامی و معرفی فرهنگ غنی و هنر و تمدن ایرانی و مردم سالاری دینی.
31. تلاش برای تبدیل مجموعه کشورهای اسلامی و کشورهای دوست منطقه به یک قطب منطقه‌ای اقتصادی، علمی و فناوری صنعتی.
32. تقویت و تسهیل حضور فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مجامع جهانی و سازمان‌های فرهنگی بین المللی.
33. تقویت هویت اسلامی و ایرانی ایرانیان خارج از کشور، کمک به ترویج زبان فارسی در میان آنان، حمایت از حقوق آنان، و تسهیل مشارکت آنان در توسعه ملی.
امور اقتصادی
34. تحقق رشد اقتصادی پیوسته، با ثبات و پر شتاب متناسب با اهداف چشم انداز.
ایجاد اشتغال مولد و کاهش نرخ بیکاری.
35. فراهم نمودن زمینه‌های لازم برای تحقق رقابت پذیری کالاها و خدمات کشور در سطح بازارهای داخلی و خارجی و ایجاد ساز و کارهای مناسب برای رفع موانع توسعه صادرات غیر نفتی.
36. تلاش برای دستیابی به اقتصاد متنوع و متکی بر منابع دانش و آگاهی، سرمایه انسانی و فناوری نوین.
37. ایجاد ساز و کار مناسب برای رشد بهره‌وری عوامل تولید (انرژی، سرمایه، نیروی کار، آب، خاک و ...).
پشتیبانی از کارآفرینی، نوآوری و استعدادهای فنی و پژوهشی.
38. تأمین امنیت غذایی کشور با تکیه بر تولید از منابع داخلی و تأکید بر خود کفایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی.
39. مهار تورم و افزایش قدرت خرید گروه‌های کم درآمد و محروم و مستضعف و کاهش فاصله بین دهک‌های بالا و پایین درآمدی جامعه و اجرای سیاست‌های مناسب جبرانی.
40. توجه به ارزش اقتصادی، امنیتی، سیاسی و زیست محیطی آب در استحصال، عرضه، نگهداری و مصرف آن.
مهار آب‌هایی که از کشور خارج میشود و اولویت استفاده از منابع آب‌های مشترک.
41. حمایت از تأمین مسکن گروه‌های کم درآمد و نیازمند.
42. حرکت در جهت تبدیل درآمد نفت و گاز به دارایی‌های مولد به منظور پایدارسازی فرآیند توسعه و تخصیص و بهره‌برداری بهینه از منابع.
43. توسعه روستاها.
ارتقای سطح درآمد و زندگی روستاییان و کشاورزان و رفع فقر، با تقویت زیرساخت‌های مناسب تولید و تنوع بخشی و گسترش فعالیت‌های مکمل به ویژه صنایع تبدیلی و کوچک و خدمات نوین، با تأکید بر اصلاح نظام قیمت‌گذاری محصولات.
44. هم افزایی و گسترش فعالیت‌های اقتصادی در زمینه‌هایی که دارای مزیت نسبی هستند، از جمله صنعت، معدن، تجارت، مخابرات، حمل و نقل و گردشگری، به ویژه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی و خدمات مهندسی پشتیبان آن، صنایع انرژی‌بر و زنجیره پایین دستی آنها. با اولویت سرمایه‌گذاری در ایجاد زیربناها و زیرساخت‌های مورد نیاز، و ساماندهی سواحل و جزایر ایرانی خلیج فارس در چارچوب سیاست‌های آمایش سرزمین.
45. تثبیت فضای اطمینان بخش برای فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاری با اتکا به مزیت‌های نسبی و رقابتی و خلق مزیت‌های جدید و حمایت از مالکیت و کلیه حقوق ناشی از آن.
46. ارتقای بازار سرمایه ایران و اصلاح ساختاری بانکی و بیمه‌ای کشور با تأکید بر کارآیی، شفافیت، سلامت و بهره‌مندی از فناوری‌های نوین. ایجاد اعتماد و حمایت از سرمایه‌گذاران با حفظ مسئولیت پذیری آنان. تشویق رقابت و پیشگیری از وقوع بحران‌ها و مقابله با جرم‌های مالی.
47. توانمند سازی بخش‌های خصوصی و تعاونی به عنوان محرک اصلی رشد اقتصادی و کاهش تصدی دولت همراه با حضور کارآمد آن در قلمرو امور حاکمیتی در چارچوب سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی که ابلاغ خواهد شد.
48. ارتقای ظرفیت و توانمندی‌های بخش تعاونی از طریق تسهیل فرآیند دستیابی به منابع، اطلاعات، فناوری، ارتباطات و توسعه پیوندهای فنی، اقتصادی و مالی آن.
49. توجه و عنایت جدّی بر مشارکت عامه مردم در فعالیت‌های اقتصادی کشور و رعایت جهات زیر در امر واگذاری مؤسسات اقتصادی دولت به مردم:
امر واگذاری در جهت تحقق اهداف و برنامه باشد و خود، هدف قرار نگیرد.
در چارچوب قانون اساسی صورت پذیرد.
موجب تهدید امنیت ملی و یا تزلزل حاکمیت ارزش‌های اسلامی و انقلابی نگردد.
به خدشه‌دار شدن حاکمیت نظام یا تضییع حق مردم و ایجاد انحصار نیانجامد.
به مدیریت سالم و اداره درست کار توجه شود.
50. اهتمام به نظم و انضباط مالی و بودجه‌ای و تعادل بین منابع و مصارف دولت.
51. تلاش برای قطع اتکای هزینه‌های جاری به نفت و تأمین آن از محل درآمدهای مالیاتی و اختصاص عواید نفت برای توسعه سرمایه‌گذاری بر اساس کارآیی و بازدهی.
52. تنظیم سیاست‌های پولی، مالی و ارزی با هدف دستیابی به ثبات اقتصادی و مهار نوسانات.
ملاحظه: شاخص‌های کمی و نحوه انطباق محتوای برنامه‌ها و بودجه‌های سالانه متناسب با سیاست‌های کلی برنامه چهارم تهیه و ارائه شود.
در پی ابلاغ سند چشم انداز بیست‌ساله که خواهد توانست سیر توسعه و سازندگی کشور را در جهت هدف‌های والای جمهوری اسلامی نمایان و مشخص سازد، اینک سیاست‌های کلی برنامه چهارم که نخستین برنامه دوران 20 ساله است، برابر اصل 110 قانون اساسی ابلاغ می‌گردد.
انتظار می‌رود چارچوب این سیاست‌ها و نقاط مورد تکیه در آن بتواند به تدوین برنامه‌ای جامع و عملیاتی برای دوره پنج ساله بیانجامد بی‌گمان اهتمام و دقت نظر جنابعالی و هیأت محترم دولت و از آن پس مجلس محترم شورای اسلامی می‌توانند در این باره نقش تعیین کننده خود را ایفا کنند.
