1 اولین کسی که در زمان پیامبر اسلام(ص) گفته‌های حضرت را جمع‌آوری نمود. امام علی(ع) در کتابی به نام (الصحیفة الجامعه) بود و هم‌چنین افرادی چون ابورافع، سلمان، و ابوذر دارای کتاب‌هایی بودند.[1] ولی چون در زمان خلفا تا زمان عمربن عبدالعزیز نقل حدیث ممنوع شد، و احادیث را از بین می‌بردند[2]
کتاب‌های مذکور آشکار نمی‌شدند، تا در زمان عمربن عبدالعزیز که شاگردان امام صادق(ع) احادیث زیادی را جمع‌آوری نمودند که در مجموعة چهارصد کتاب به نام (الاصول) گردآوری شده[3] بود که تنها (محمدبن مسلم) کتابی به نام (اربعماة) چهارصد مسئله، و (جابربن یزید جعفی) هشت کتاب[4] و ابان بن تغلب سی هزار حدیث نقل نموده‌اند، بعدها در زمان امام رضا(ع) احادیث جدید در (جوامع) تهیه شد. در اوائل قرن چهارم، عدّه‌ای از بزرگان شیعه از این اصول و جوامع کتب اربعه مذکور در سؤال و (مدینة العلم) ابی جعفر صدوق را، بوجود آوردند، و به صورت باب و فصل بندی شده، تألیف و تصنیف نمودند.[5]
2 از نظر علمای شیعه، روایات به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
1 صحیح و عالی‌سند، که عبارت است از روایتی که تمام راوی‌های آن شیعه و عادل، و سند آن به یکی از امام‌ها متصل باشد.
2 حسن، که سند متصل است ولی همه یا بعضی راوی‌ها ممدوحند.
3 موثق، که در سند، غیر امامی و یا فاسد المذهبی ثقه باشد.
4 ضعیف آن است که یکی از شرائط اقسام قبلی را دارا نباشد بلکه فاسق و کذّاب و مجهول الحال در سند باشد.[6]
کتب اربعه (الکافی، محمد بن یعقوب کلینی (م 329 ق)، من لا یحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و الاستبصار، شیخ طوسی (460)) که از قدیمی‌ترین کتاب‌های روایی و اولین کتاب‌های روایی موضوع‌بندی و باب و فصل‌بندی شده، هستند و علت اصلی اعتبار آنها این است که از اصول اربعمأة که به دید ائمه معصومین علیهم السّلام از جمله امام رضا(ع) رسیده است اخذ شده‌اند وعین همان روایات به صورت دسته‌بندی شده و با ذکر سند در کتب اربعه منعکس شده‌اند و موجود می‌باشند.
امتیاز دیگر کتب اربعه این است که غالب روایات آن دارای سند صحیح و یا لااقل ممدوح و موثق باشند و حتی بعضی اخباری‌ها تمام آن را صحیح می‌دانند. در هر روایت تمام راویان آن یا تمام آنها عادل و امامی‌اند، و یا بعضی افراد موثق و یا ممدوح هستند مرحوم صدوق در اوّل من لا یحضره الفقیه می‌فرماید: بینی و بین‌الله روایاتی را در اینجا نقل می‌کنم که بدان‌ها عمل می‌کنم.[7]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. علم الحدیث، دکتر سید رضا مؤدب.
2. آشنایی با حدیث، مهریزی.
3. درسنامه علم حدیث، علی نصیری.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. عاملی، حر، وسائل الشیعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، 1391، ج1.
[2]. طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، قم، دارالتبلیغ اسلامی، 1348ش، ص11، پاورقی.
[3]. وسائل الشیعه (پیشین).
[4]. پیشوایی، مهدی، سیرة پیشوایان، قم، مؤسسه اما صادق(ع)، چاپ دوم، 1374، ص332333.
[5]. وسائل الشیعه (پیشین) ج1، ص 5 به بعد (مقدمه).
[6]. حسن زین الدین، معالم الدین، قم، مؤسسة مطبوعات دارالعلم، چاپ افست، ص216217.
[7]. ابی‌جعفر الصدوق، من لایحضره الفقیه، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوّم، 1413، ج 90.
