زیارت ناحیه مقدسه تا چه میزان معتبر است؟

این زیارت همانند زیارت عاشورا برای زیارت امام حسین علیه السّلام وارد شده. لذا هر دو، دربارة زیارت امام حسین علیه السّلام هستند؛ لیکن اولی که از زمان امام باقر علیه السّلام خوانده می شده، به زیارت عاشورا معروف گردیده و دومی که از زمان امام عصر (عج) خوانده می شده، به زیارت ناحیة مقدسه مشهور گردیده است. به بیان دیگر؛ زمان حادثه (عاشورا)، بعنوان نام، روی زیارت اول مانده و در عوض، جایگاه صدور روی زیارت دوم مانده است.
این زیارت توسط یکی از نواب خاص حضرت حجت (عج) به دست بعضی از اساتید شیخ مفید و سپس از شیخ مفید و سید مرتضی و ابن مشهدی رسیده است. بنابراین دیگر راویان این زیارت معلوم نبوده و حدیث مرسله[1] است.
شیوه های بررسی حدیث:
الف) سندی ب) محتوایی.
امکان دارد حدیثی از نظر سند ضعف داشته و یا دارای ارسال باشد ولی دارای قرآئن و شواهدی باشد که موجب قطع به صدور از معصوم باشد.[2]
این زیارت شریف نیز با وجود ارسال احتمالی، طبق یک نظر، دارای قرائنی است که موجب یقین به صدور از ناحیة مقدسه می شود.
الف) علمای متأخر که جزو راویان اصلی به حساب می آیند و کتب آنها جزو مراجع روایی ما است، این زیارت شریف را در کتابهای خویش آورده اند.
المزار القدیم (شیخ مفید، متوفای 413 ه . ق) علامه مجلسی (ره) در کتاب بحار، ج 94 ص 317 زیارت ناحیه را از مزار شیخ نقل کرده است.
2. مناسک المنار (شیخ مفید).
3. المصباح (سید مرتضی، متوفای 436 ه . ق).
4. المزار الکبیر (ابن مشهدی متوفای 535 ه . ق).
این زیارت طبق المزار القدیم و المزار الکبیر، از معصوم صادر شده و دارای اسناد مختلف بوده و مستند است. عمل سید مرتضی علم الهدی (ره) و انتخاب این زیارت به عنوان اولین زیارتی که با آن امام حسین علیه السّلام را زیارت کرد (با وجود محتاط بودن ایشان) سندهای ضعیف راجبران می کند، چه رسد به این که، سند ضعیف نباشد.
انتساب زیارت به امام زمان (عج) :
1. در المزار الکبیر ابن مشهدی تصریح به این انتساب شده.
2. ابن مشهدی (متوفای 595) از غیبت صغری (329 ق) 266 سال فاصله دارد. ولی با وجود این چون او فردی موثق و از علمای جلیل القدر می باشد، کتابش نیز مورد تأیید علما است، و از طرفی وی در ابتدا کتاب خود را ملزم به نقل احادیثی معتبر از طریق معتبر و متصل به معصوم دانسته لذا قول ایشان در انتساب این زیارت به حضرت حجة (عج) قابل قبول خواهد بود.
ب) علمای متأخر نیز این زیارت را در کتب خویش نقل کرده و آن را مستند به امام زمان(عج) می دانند، برخی از آنها عبارتنداز:
1. سید بن طاووس، وفات 664 در کتاب مصباح الزائر. علامه مجلسی، وفات 1111 در کتاب بحارالانوار ج 98 ص 317 ج 8 و 9 و تحفة الزائر ص 3. ابراهیم بن فیض کاشانی، الصحیفة المهدیه ص 203.
ج) همسوئی با زیارات معتبر
در فرازی از زیارت ناحیة مقدسه آمده: (و اُقیمت لک الماتم فی اعلی علیین و...)‌ ای حسین تو آن شهیدی هستی که مجلس عزای تو نه تنها در زمین، بلکه در عالم بالا برپا می کنند و....)
در بحارالانوار علامه مجلسی و کامل الزیارات ابن قولویه روایات زیادی نقل شده که عزای سید الشهداء علیه السّلام در عالم بالا و توسط اهل آسمانها برپا شده. و این روایات در واقع تأیید بر مضمون زیارت ناحیة مقدسه می باشند.
د) داشتن مضامین بلند و موزون
از مرحوم آیت الله شیخ محمد حسین آل کاشف الغطاء سؤال شد که: آیا سند دعای صباح صحیح است؟ پاسخ داد که: ما کلمات ائمه علیهم السّلام و به ویژه کلمات امیرالمؤمنین علیه السّلام را می شناسیم و امکان ندارد این گونه مضامین عالی جز از دهان امیرالمؤمنین علیه السّلام صادر شده باشد.
به عنوان نمونه، در این زیارت آمده: (فالویل للعصاة الفسّاق، لقد قتلوا بقتلک الاسلام و عطّلوا الصلاة والصیام و.... و ای بر حال آن عاصیان فاجر و اهل گناه، ای حسین با کشتن تو اسلام را کشتند و نماز و روزه را تعطیل و ضایع کردند و... آیا این مصامین عالی جز از معصوم امکان صدور دارد. و فقط معصوم است که می تواند معصوم را این گونه بشناسد و معرفی بکند.
نتیجه: بر اساس مباحث گذشته روشن می شود که:
1. این زیارت، از امام زمان (عج) صادر شده و از طریق یکی از نایبان خاص آن حضرت به دست بعضی اساتید شیخ مفید و سپس به شیخ مفید و سید مرتضی و ابن مشهدی رسیده است.
2. این زیارت دارای سندهای مختلف و معتبر بوده و در کتب این سه بزرگوار ثبت و ضبط گردیده است.[3]
یوسف گم گشته باز آید بکنعان غم مخو کلبة احزان شود روزی گلستان، غم مخور
ای دل غمدیده، حالت به شود، دل بد مکن وین سر شوریده بازآید بسامان، غم مخور[4]
به هر شکل زیارتی چون زیارت ناحیه بدون سند هم، معتبر است. چون طبق قاعده­ی رحالی: دلالته تغنی عن السند.[5]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 همره نور، جمعی از اساتید.
2 عطر سیب، حامد حجتی.
3 سلام موعود، محمد رضا سنگری.


[1] . مرسل به حدیثی که دچار ارسال و حذف استاد باشد گویند؛ نصیری، علی، درسنامة علم حدیث، قم، انتشارات نصایح، ص220.
[2] . سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایة، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ چهارم، 1418ق، ص42.
[3] . این تحقیق از روی سخنرانی های آیت الله کریمی جهرمی و سید هدایت الله طالقانی که در کتاب: همره نور، اثر جمعی از اساتید به اهتمام سید هدایت الله طالقانی، چاپ اول، 1380ش، انتشارات سابقون، آورده شده، اقتباس و تلخیص گردیده.
[4] . حافظ شیرازی، دیوان غزلیات، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، چاپ ششم، 1369، کتابفروشی صفی علیشاه، ص344 غزل 255.
[5] . جعفری، محمد تقی، نیایش امام حسین در صحرای عرفات، ص29.