درست است که همسران پیامبر9 به خاطر انتساب به پیامبر، و قرار گرفتن در کانون وحی الهی، داری موقیت خاصی بودند و نسبت به حجاب و دوری از نامحرم مورد تأکید بیشتری قرار داشتند، ولی آیات حجاب فقط در مورد آنان نمیباشد زیرا: اولاً: موردخطاب واقع شدن زنان پیامبر در آیات 3233 سوره احزاب جهت تأکید است، نه اختصاص داشتن حکم به آنان چرا که در این آیات دستوراتی آمده است که اختصاص به زنان پیامبر ندارد مانند: بپاداشتن نماز، پرداختن زکات، اطاعت از خدا و رسول و... بنابراین حکم حجاب و دوری از نامحرام نیز(که دراین آیات آمده) اختصاص به آنان ندارد، بلکه همانند نماز و زکات و... مشترک بین آنان و دیگران میباشد.(ر.ک: المیزان، علامه طباطبایی;، ج، ص، جماعة المدرسین / تفسیر نمونه، آیةالله مکارم شیرازی، ج، ص292، دارالکتب الاسلامیة.) ثانیاً: در آیات دیگر مربوط به حجاب همة زنان مسلمان مورد خطاب واقع شدهاند نه فقط زنان پیامبر، چنان که قرآن کریم میفرماید: "وَ قُل لِّلْمُؤْمِنََتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصََرِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لاَ یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلآ مَا ظَهَرَ مِنْهَا... (نور،31); به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند. و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که نمایان است آشکار ننمایند و (اطراف) روسریهای خود را بر سینة خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا..." اصل حجاب، از احکام صریح و از ضروریات دین است و مخالفت آن عقاب الهی را در پی دارد. حجاب داشتن زن بر اساس حکمت و مصلحت فرد و جامعه است; خداوند متعال میفرماید: "وَ قُل لِّلْمُؤْمِنََتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصََرِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لاَ یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلآ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَیَ جُیُوبِهِنَّ وَ لاَ یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلآ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَآئِهِنَّ ...; (نور، 31) و به زنان با ایمان بگو: چشمهای خود را ]از نگاه هوس آلود[ فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که ظاهر است، آشکار ننمایند و ]اطراف[ روسریهای خود را بر سینة خود افکنند ]تا گردن و سینه با آن پوشانده شود[ و زینت خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان و ...". اگر چه مهم، رعایت حجاب است و پوشیدن چادر، الزامی ندارد، ولی چادر، بهترین نوع حجاب و نشانة ملی زنان جامعه ایرانی است. مانتو و مانند آن، اگر چه با شرایطی مناسب است، اما چون سبب نمایان شدن اندام و برجستگیهای بدن زن میشود، ممکن است منشأ تحریک و فساد باشد. عقل انسان بین خوب و خوبتر، قطعاً خوبتر را انتخاب میکند. آنچه بر زن واجب است، پوشش همة اعضای بدن (به جز صورت و دستها تا مچ) آشکار نکردن زینتهایش و حفظ برآمدگیهای بدنش است; امّا نوع پوشش در جوامع مختلف، متفاوت است. از دیدگاه اسلام آنچه مهم و واجب است، حفظ دقیق حجاب میباشد و چگونگی آن برعهدة مردم گذاشته شده است، ولی برای حجاب برتر که وظیفة محفوظ کردن زن را به شکل بهتر و با اطمینان بیشتری انجام دهد، ارزش بیشتری قائل است. چادر یا مانتو و روسری تنها در شکل کامل آن مورد بحث و بررسی است; چرا که متأسفانه، بسیاری از خانمهایی که با روسری و مانتو ظاهر میشوند، نه تنها حجاب شرعی را رعایت نمیکنند که بدننمایی و حرکتهای نامناسب نیز از آنها سر میزند و این جرمش سنگینتر است. برخی از چادریها نیز متأسفانه آنچنانکه باید مقید نیستند و از لباسهای نامناسب، زیر چادر استفاده میکنند و در کنترل چادر نیز دقت ندارند که اینگونه افراد شاید به مراتب بدتر از سایرین باشند; بنابراین، سخن دربارة کسانی است که اگر چادری هستند، لباس مناسب (مانند مانتو و مقنعه و مانند آن) زیر چادر میپوشند و اگر مانتویی هستند، از مانتویی که بدننما باشد و جلب توجه میکند، استفاده نمیکنند; حال در مقایسة این دو، کدام بهتر است؟ به نظر میرسد، چادر که حجاب سنتی ما نیز هست، به مراتب بر مانتو ترجیح داده میشود; زیرا: اولاً: در جامعة ما، چادر نماد حجاب برتر و تدین بیشتر است و این ارزش والا و پربهاست که صرف نظر از آن شایسته نیست; ثانیاً: چادر در شرایط مختلف، در حفظ زیباییهای طبیعی بدن، توانایی بیشتری دارد، به ویژه اگر به رنگ سیاه باشد که به طور طبیعی از تحریک انسانهای ناپاک و طمعکار بازمیدارد، بهخلاف مانتو که معمولاً از این ویژگیها بیبهره است. در مورد مشکلی که از چادر پوشیدن احساس میکنند، باید دانست که حداقل قسمتی از آن از جانب "تلقین" است و تلقین نقش مهمی در خو گرفتن انسان با شرایط دارد; تلقینِ "خستگی"، خستگیآور و روحآزار است و ارمغانی جز دلزدگی ندارد; از این گذشته، اعتراف بسیاری از زنان چادری که به هیچ وجه حاضر نیستند، حتی یک دقیقه بیچادر در مکانهای عمومی ظاهر شوند و این کار را به هیچ روی با روحیه خویش همخوان نمیبینند، گواه خوبی بر گفتة ماست و ما به ویژه پس از پیروزی انقلاب نمونههای متعددی از اینگونه بانوان را، در مسؤولیتهای اجرایی و نمایندگی مجلس شورای اسلامی شاهد بودهایم. در هر صورت، بر فرض که پوشیدن چادر زحمتی داشته باشد، باز دلیل نمیشود که از آن اجتناب شود; دینداشتن نیز زحمت و دشواری دارد، غیبت نکردن دشوار است، ظلم نکردن سخت است و بسیاری مسائل دیگر. از سوی دیگر، در شرع مقدس "زحمت و دشواری" مؤلفة کارآمدی در میزان اجر و ثواب است، کسی که به جهت بیماری با زحمت و دشواری به نماز میایستد و نماز میخواند و کسی که به راحتی این کار را انجام میدهد، آیا "از این جهت" برابرند؟ از آیات و روایات فراوانی نابرابری این دو استفاده میشود; برای مثال، خدای متعال در توصیف کسانی که در دوران سختی انفاق و جهاد میکردند در مقایسه با افرادی که بعد از فتح(براساس تفسیری، مقصود فتح مکه در سال هشتم هجرت و زمان قدرت گرفتن مسلمانان است.) این کارها را انجام میدادند، میفرماید: "لایستوی منکم من أنفق من قبل الفتح و قَتل" (حدید، 10); آنهایی که قبل از پیروزی انفاق کردند و پیکار نمودند با کسانیکه بعد از فتح این کار را انجام دادند، مساوی نیستند." همچنین در روایت مشهوری از پیامبر گرامیمیخوانیم: "أفضل الأعمال احمزها";(بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج 70، ص 191.) یعنی عبادتی که با دشواری و زحمت و دشواری همراه است، از ارزش و اجر بیشتری برخوردار میباشد. در روایت دیگری آمده است; حضرت عیسیغ، پس از رحلت مادر گرامیش، او را در عالم رؤیا دید و پرسید: مادر! آیا هیچ آرزویی داری؟ مادر پاسخ داد: "آری! آرزویم این است که در دنیا میبودم و شبهای سرد زمستانی را با مناجات و عبادت در درگاه خدا به بامداد میرساندم و روزهای گرم تابستان را روزه میگرفتم."(قصههای قرآن، محمد محمدیاشتهاردی، ص 452، مؤسسه انتشارات نبوی.)
درست است که همسران پیامبر9 به خاطر انتساب به پیامبر، و قرار گرفتن در کانون وحی الهی، داری موقیت خاصی بودند و نسبت به حجاب و دوری از نامحرم مورد تأکید بیشتری قرار داشتند، ولی آیات حجاب فقط در مورد آنان نمیباشد زیرا:
اولاً: موردخطاب واقع شدن زنان پیامبر در آیات 3233 سوره احزاب جهت تأکید است، نه اختصاص داشتن حکم به آنان چرا که در این آیات دستوراتی آمده است که اختصاص به زنان پیامبر ندارد مانند: بپاداشتن نماز، پرداختن زکات، اطاعت از خدا و رسول و...
بنابراین حکم حجاب و دوری از نامحرام نیز(که دراین آیات آمده) اختصاص به آنان ندارد، بلکه همانند نماز و زکات و... مشترک بین آنان و دیگران میباشد.(ر.ک: المیزان، علامه طباطبایی;، ج، ص، جماعة المدرسین / تفسیر نمونه، آیةالله مکارم شیرازی، ج، ص292، دارالکتب الاسلامیة.)
ثانیاً: در آیات دیگر مربوط به حجاب همة زنان مسلمان مورد خطاب واقع شدهاند نه فقط زنان پیامبر، چنان که قرآن کریم میفرماید: "وَ قُل لِّلْمُؤْمِنََتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصََرِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لاَ یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلآ مَا ظَهَرَ مِنْهَا... (نور،31); به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند. و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که نمایان است آشکار ننمایند و (اطراف) روسریهای خود را بر سینة خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا..."
اصل حجاب، از احکام صریح و از ضروریات دین است و مخالفت آن عقاب الهی را در پی دارد. حجاب داشتن زن بر اساس حکمت و مصلحت فرد و جامعه است; خداوند متعال میفرماید: "وَ قُل لِّلْمُؤْمِنََتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصََرِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لاَ یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلآ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَیَ جُیُوبِهِنَّ وَ لاَ یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلآ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَآئِهِنَّ ...; (نور، 31) و به زنان با ایمان بگو: چشمهای خود را ]از نگاه هوس آلود[ فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که ظاهر است، آشکار ننمایند و ]اطراف[ روسریهای خود را بر سینة خود افکنند ]تا گردن و سینه با آن پوشانده شود[ و زینت خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان و ...". اگر چه مهم، رعایت حجاب است و پوشیدن چادر، الزامی ندارد، ولی چادر، بهترین نوع حجاب و نشانة ملی زنان جامعه ایرانی است. مانتو و مانند آن، اگر چه با شرایطی مناسب است، اما چون سبب نمایان شدن اندام و برجستگیهای بدن زن میشود، ممکن است منشأ تحریک و فساد باشد. عقل انسان بین خوب و خوبتر، قطعاً خوبتر را انتخاب میکند.
آنچه بر زن واجب است، پوشش همة اعضای بدن (به جز صورت و دستها تا مچ) آشکار نکردن زینتهایش و حفظ برآمدگیهای بدنش است; امّا نوع پوشش در جوامع مختلف، متفاوت است.
از دیدگاه اسلام آنچه مهم و واجب است، حفظ دقیق حجاب میباشد و چگونگی آن برعهدة مردم گذاشته شده است، ولی برای حجاب برتر که وظیفة محفوظ کردن زن را به شکل بهتر و با اطمینان بیشتری انجام دهد، ارزش بیشتری قائل است. چادر یا مانتو و روسری تنها در شکل کامل آن مورد بحث و بررسی است; چرا که متأسفانه، بسیاری از خانمهایی که با روسری و مانتو ظاهر میشوند، نه تنها حجاب شرعی را رعایت نمیکنند که بدننمایی و حرکتهای نامناسب نیز از آنها سر میزند و این جرمش سنگینتر است. برخی از چادریها نیز متأسفانه آنچنانکه باید مقید نیستند و از لباسهای نامناسب، زیر چادر استفاده میکنند و در کنترل چادر نیز دقت ندارند که اینگونه افراد شاید به مراتب بدتر از سایرین باشند; بنابراین، سخن دربارة کسانی است که اگر چادری هستند، لباس مناسب (مانند مانتو و مقنعه و مانند آن) زیر چادر میپوشند و اگر مانتویی هستند، از مانتویی که بدننما باشد و جلب توجه میکند، استفاده نمیکنند; حال در مقایسة این دو، کدام بهتر است؟
به نظر میرسد، چادر که حجاب سنتی ما نیز هست، به مراتب بر مانتو ترجیح داده میشود; زیرا:
اولاً: در جامعة ما، چادر نماد حجاب برتر و تدین بیشتر است و این ارزش والا و پربهاست که صرف نظر از آن شایسته نیست;
ثانیاً: چادر در شرایط مختلف، در حفظ زیباییهای طبیعی بدن، توانایی بیشتری دارد، به ویژه اگر به رنگ سیاه باشد که به طور طبیعی از تحریک انسانهای ناپاک و طمعکار بازمیدارد، بهخلاف مانتو که معمولاً از این ویژگیها بیبهره است.
در مورد مشکلی که از چادر پوشیدن احساس میکنند، باید دانست که حداقل قسمتی از آن از جانب "تلقین" است و تلقین نقش مهمی در خو گرفتن انسان با شرایط دارد; تلقینِ "خستگی"، خستگیآور و روحآزار است و ارمغانی جز دلزدگی ندارد; از این گذشته، اعتراف بسیاری از زنان چادری که به هیچ وجه حاضر نیستند، حتی یک دقیقه بیچادر در مکانهای عمومی ظاهر شوند و این کار را به هیچ روی با روحیه خویش همخوان نمیبینند، گواه خوبی بر گفتة ماست و ما به ویژه پس از پیروزی انقلاب نمونههای متعددی از اینگونه بانوان را، در مسؤولیتهای اجرایی و نمایندگی مجلس شورای اسلامی شاهد بودهایم. در هر صورت، بر فرض که پوشیدن چادر زحمتی داشته باشد، باز دلیل نمیشود که از آن اجتناب شود; دینداشتن نیز زحمت و دشواری دارد، غیبت نکردن دشوار است، ظلم نکردن سخت است و بسیاری مسائل دیگر.
از سوی دیگر، در شرع مقدس "زحمت و دشواری" مؤلفة کارآمدی در میزان اجر و ثواب است، کسی که به جهت بیماری با زحمت و دشواری به نماز میایستد و نماز میخواند و کسی که به راحتی این کار را انجام میدهد، آیا "از این جهت" برابرند؟ از آیات و روایات فراوانی نابرابری این دو استفاده میشود; برای مثال، خدای متعال در توصیف کسانی که در دوران سختی انفاق و جهاد میکردند در مقایسه با افرادی که بعد از فتح(براساس تفسیری، مقصود فتح مکه در سال هشتم هجرت و زمان قدرت گرفتن مسلمانان است.) این کارها را انجام میدادند، میفرماید: "لایستوی منکم من أنفق من قبل الفتح و قَتل" (حدید، 10); آنهایی که قبل از پیروزی انفاق کردند و پیکار نمودند با کسانیکه بعد از فتح این کار را انجام دادند، مساوی نیستند." همچنین در روایت مشهوری از پیامبر گرامیمیخوانیم: "أفضل الأعمال احمزها";(بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج 70، ص 191.) یعنی عبادتی که با دشواری و زحمت و دشواری همراه است، از ارزش و اجر بیشتری برخوردار میباشد. در روایت دیگری آمده است; حضرت عیسیغ، پس از رحلت مادر گرامیش، او را در عالم رؤیا دید و پرسید: مادر! آیا هیچ آرزویی داری؟ مادر پاسخ داد: "آری! آرزویم این است که در دنیا میبودم و شبهای سرد زمستانی را با مناجات و عبادت در درگاه خدا به بامداد میرساندم و روزهای گرم تابستان را روزه میگرفتم."(قصههای قرآن، محمد محمدیاشتهاردی، ص 452، مؤسسه انتشارات نبوی.)
- [آیت الله مکارم شیرازی] مقدار پوشش زن مسلمان در برابر زنان غیر مسلمان را بیان فرمایید.
- [سایر] حکم نگاه کردن به زنان مسلمان که در کشورهای خارجی فاقد حجاب و پوشش اسلامیاند، چگونه است؟
- [سایر] رفتار حکومت پیامبر (ص) در مدینه با زنان نصاری و یهودی در مورد رعایت دقیق حجاب اسلامی چگونه بوده است؟ آیا پیامبر اعظم، زنان غیر مسلمان را مجبور به رعایت حجاب مطابق با شریعت اسلام فرموده بودند؟
- [سایر] حجاب زنان قبل از ظهور اسلام به چه میزان بود و زنان قبل از اسلام در جزیزة العرب چگونه در اجتماعات ظاهر می شدند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] دیدن زنان غیر مسلمان در تلویزیون که پوشش مناسب و کافی ندارند، آیا جایز است؟
- [سایر] در مورد پوشش صورت توضیحاتی بفرمایید و اینکه سیره و روش زنان الگو در صدر اسلام برای پوشش صورت چگونه بوده است؟
- [سایر] آیا حجاب برای زنان غیر مسلمان در زمان حکومت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) اجباری بوده است؟
- [سایر] فلسفه حجاب چیست؟ در اسلام می گویند که زن و مرد یکسان آفریده شده اند پس چرا اسلام فقط زنان را محدود می کند؟ اگر بین زن و مرد تفاوتی نباشد پس مردها هم باید حجاب داشته باشند.
- [آیت الله اردبیلی] در صورتی که سوژه فیلمی اقتضا کند که بازیگر زن بدون حجاب باشد، آیا استفاده از زنان غیر مسلمان برای چنین کاری بدون حجاب اشکال دارد؟ استفاده از زن مسلمانی که پایبند به رعایت حجاب نباشد چه صورتی دارد؟
- [سایر] چرا در زمانی که زنان شوهر دار اسیر شدند آیه ای نازل شد که زنان شوهر دار برای مسلمانان حلال است؟
- [آیت الله مظاهری] نگاه کردن به بدن و موی زنهای غیر مسلمان، یا زنهای مسلمان لاابالی در حجاب و زنهایی که عادت به حجاب ندارند نظیر زنهای بادیه نشین، اگر جالب نباشد، و به قصد لذّت نیز نباشد و مفسده هم نداشته باشد و نترسد که به حرام بیفتد جایز است گرچه خالی از اشکال نیست.
- [آیت الله بهجت] زن مسلمان، نمیتواند با مرد غیر مسلمان ازدواج نماید و مرد مسلمان هم نمیتواند با زنان کافری که اهل کتاب نیستند، ازدواج کند، ولی با زنانی که یهودی و یا نصرانی باشند، موقتاً بهصورت صیغه میتواند ازدواج نماید.
- [آیت الله اردبیلی] نگاه کردن بدون قصد لذّت و بدون این که بترسد به گناه بیفتد، به صورت، دست و موی زنان روستایی که معمولاً موی خود را نمیپوشانند یا به صورت، دست و موی زنان بدحجابی که عمدا مراعات حجاب شرعی را نمیکنند، هرچند خلاف احتیاط است، ولی ظاهرا اشکال ندارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] زن مسلمان نمی تواند به عقد کافر درآید، همچنین مرد مسلمان نمی تواند بنابر احتیاط با زن کافر ازدواج دائم کند ولی ازدواج موقت با زنان اهل کتاب مانند یهود و نصاری مانعی ندارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در جماعتی که مردان و زنان شرکت دارند اذان و اقامه نماز جماعت را باید مرد بگوید، ولی در جماعت زنان اذان و اقامه زنان کافی است.
- [آیت الله جوادی آملی] .در چهار سوره قرآن, آیه سجده هست: آیه 15 سوره (سجده), آیه 37 سوره (فصّلت), آیه 62 سوره (نجم) و آیه 19 سوره (علق). هر کس یکی از این چهار آیه را بخواند یا گوش فرا دهد، پس از تمام شدن آیه، فوراً باید سجده کند و اگر آن را فراموش کرده، هر وقت یادش آمد, باید سجده نماید.
- [آیت الله مکارم شیرازی] سوره هایی که سجده واجب دارد چهار سوره است: 1 سوره سجده (سوره 32) آیه 15. 2 سوره فصلت (سوره 41) آیه 37. 3 سوره نجم (سوره 53) آیه 62. 4 سوره علق(سوره 96) آیه 19.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در صورتی که زنی مقید به حفظ حجاب شرعی است نگاه کردن به عکس بدون حجاب او اشکال دارد، مگر این که او را نشناسد و مفسده دیگری از نگاه کردن حاصل نشود.
- [آیت الله اردبیلی] اگر زن شغلی داشته باشد و بخواهد کاری انجام دهد که در مقابل نامحرم مراعات حجاب برای او ممکن نباشد، باید آن را ترک کند و شغلی را انتخاب کند که بتواند حجاب شرعی را رعایت نماید.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] برای زنها بهتر آن است که نماز را در خانه و اطاق اختصاصی خود بخوانند. ولی اگر نماز در مسجد به هر جهتی غیر از مسجد بودن فضیلت بر نماز در خانه را داشته باشد مثل این که در مسجد جماعت است یا حضور قلب بیشتری وجود دارد بهتر است زنان برای درک این فضیلت با حجاب کامل به مسجد بروند. و اگر راهی برای یادگرفتن احکام و مسائل اسلامی جز از طریق رفتن به مسجد وجود ندارد واجب است به مسجد بروند.