نقش تغذیه در پیش گیری از سرطان چیست؟

درگذشته تصور می شد که تغذیه اثری بر سرطان ندارد، ولی امروزه محققان ثابت کرده اند که رژیم غذایی روزانه ، نقش مهمی در بروز، پیش گیری ودرمان انواع سرطان ها ایفا می کند. بدن ما به غذا بیش از هر چیز دیگری نیازمند است و می توان گفت که یک سوم سرطان هایی که منجر به مرگ می شود، با آنچه می خوریم در ارتباط است . تحوّل در عادات غذایی مردم ، گسترش شهرنشینی و افزایش مصرف غذاهای آماده موجب افزایش بروز سرطانها شده است .
بعضی از عواملی که در بروز سرطان مؤثرند مانند ارث یا عوامل محیطی، غیرقابل تغییرند ولی اگر نمی توانیم در عوامل محیطی خود تغییری ایجاد کنیم، می توانیم با اصلاح و متعادل ساختن الگوهای غذایی ، احتمال ابتلا به سرطان را به میزان قابل توجهی کاهش دهیم . دلایل ابتلا به سرطان در کشورهای مختلف متفاوت است .
در جوامع شهری و جوامع پیشرفته ، مصرف بیش از حد مواد غذایی( ovrnutrition) و در جوامع فقیر، کمبودهای تغذیه ای (undernutrition) موجب بروز سرطان می شو د. از اینرو توصیه های کنترل سرطان در کشورهای مختلف متفاوت است. طی یک مطلب دنباله دار در مورد تک تک عوامل ایجاد کننده یا پیش گیری کننده از سرطان بحث خواهیم کرد.

بخش اول : چربی ها
چربی ها و روغن ها از بخش های مهم و بحث برانگیز تغذیه و رژیم غذایی افراد است . اینکه چه نوع روغنی برای مصرف کردن مناسب است یا اینکه کدامیک از انواع روغن بیشتر موجب بروز بیماری، سکته و یا چربی خون می شود همه جای سئوال دارد.
حتماً می دانید چربی ها انواع متعددی دارند ، مثل چربی های اشباع که از آن جمله ، چربی متصل به گوشت و روغن حیوانی است که در دمای محیط به صورت جامد هستند. نوع دیگر، چربی های غیراشباع است مثل روغ زیتون که در دمای محیط به صورت مایع می باشد.
تأثیر مصرف چربی در بروز سرطان بدین ترتیب است که هم نوع و هم مقدار چربی مصرفی مهم است .
اگربیش از حد چربی مصرف کنیم، به دلیل ترشح زیاد صفرا در روده برای هضم چربی ها ، بخشی از آن تبدیل به اسید آپکولیک ( Apcholic Acid ) می شود که در ایجاد سرطان روده بزرگ نقش مهمی دارد، و اگر با مصرف بیش از حد کلسترول ، سطح کلسترول مضر خون یا LDL افزایش یابد، خطر رشد سلول های سرطانی و خطر ابتلا به گرفتگی عروق بسیار زیاد می شود. از اینرو :

1- کل چربی مصرفی را کاهش دهید.
اکثرغذاهایی که ما ایرانی ها مصرف می کنیم، پر روغن تهیه می شوند. آن وقت به دنبال دلایل چاقی های بیش از حد و سکته های زودرس هستیم. براساس محاسبات مبتنی بر تحقیقات تغذیه ای، در حدی مصرف چربی مناسب است که سی درصد انرژی روزانه را تأمین کند. چون با سوختن چربی در بدن دو برابر قندها و پروتئین ها انرژی ایجاد می شود، بنابراین میزان مصرف چربی برای افراد عادی نباید از هشتاد گرم در روز تجاوز کند. این میزان چربی شامل چربی های پنهان در غذا و چربی های اضافه شده توسط خودمان به آن می باشد. با توجه به اینکه گوشت ها، لبنیات و دانه ها و... دارای روغن هستند، مجاز هستیم 30 تا 40 گرم روغن به غذاهای مصرفی مان در طور روز اضافه کنیم که برابر است با پنج تا هفت قاشق غذا خوری روغن مایع .

2- از روغن های خوب استفاده کنید.
در فرهنگ ما روغن خوب را روغن حیوانی تلقی می کنند، در صورتی که از دیدگاه تغذیه ای روغنی خوب است که دارای باندهای غیراشباع و مایع باشد. این روغن در بدن بر تولید کلسترول بی تأثیر است یا تولید آن را کاهش می دهد. در صورتی که با مصرف روغن های جامد حیوانی، چربی های متصل به گوشت و دنبه ، تولید کلسترول در بدن افزایش می یابد که از عواقب بد آن آگاه هستید.
تحقیقات نشان داده که به دلیل مصرف زیاد روغن زیتون در یونان ، شیوع سرطان پستان و سرطان پروستات بسیار کمتر است. از اینرو:
در جیره غذایی روزانه خود برای تأمین پروتئین، فقط به مواد گوشتی پرچربی اکتفا نکنید. سعی کنید ( خصوصاً در سنین بالا ) از گوشت های سفید و قرمز( 3 بار در هفته) به علاوه حبوبات بهره بگیرید.
سعی کنید روغن زیتون و روغن کانولا( گلزا) را جایگزین روغن های نباتی جامد کنید. البته این روغن ها نباید تحت حرارت بیش از 130 درجه قرار بگیرند.
غذاهای دریایی را فراموش نکنید که حاوی چربی های نوع امگا3 هستند و از بروز سرطان و بیماری های قلبی جلوگیری می کنند. زنان اسکیمو به دلیل مصرف زیاد ماهی، به ندرت مبتلا به سرطان سینه می شوند.

3- از مصرف چربی های بد اجتناب کنید.
روغن های مضر، چربی های اشباع هستند مثل روغن نخل، روغن نارگیل، روغن نباتی جامد، دنبه و چربی های متصل به گوشت.
توجه به این نکته مهم است که در اغلب غذاهای آماده مثل انواع ساندویچ و تنقلاتی چون چیپس و پیراشکی از روغن های جامد و مانده استفاده می شود. از اینرو به شما توصیه می کنم از مصرف مکرر این مواد غذایی اجتناب کنید و به ندرت و به صورت تفریحی آنها را استفاده کنید زیرا مصرف زیاد چربی موجب تجمع بافت چربی در بدن می شود که خود عاملی مهم در بروز سرطان است.
در مبحث تأثیر تغذیه در پیش گیری از ابتلا به سرطان، در مورد چربی ها صحبت کردیم و بیان کردیم که کدام چربی ها را مصرف بکنیم و کدام ها را مصرف نکنیم تا کمتر به سرطان مبتلا شویم.
در این مطلب در مورد سبزی ها و میوه های مفید صحبت خواهیم کرد.
سبزی ها و میوه ها ، محتوی نوعی مواد سلولزی هستند که فیبر نامیده می شوند . امروزه کلیه محققان علوم تغذیه و پزشکی به این نتیجه رسیده اند که مصرف میوه ها و سبزی ها موجب کاهش بروز سرطان روده بزرگ می شود. بدین ترتیب که مواد فیبری با تسریع حرکت غذا در دستگاه گوارش، سرعت تخلیه روده را افزایش می دهند که این امر موجب کاهش تماس مواد سرطان زا با دیواره روده می شود. همچنین مواد سرطان زا با فیبرها ترکیب و بدون جذب شدن از بدن خارج می شوند. اثر دیگر فیبرها جذب اسیدهای صفراوی و کاهش عمل باکتری ها بر روی آنها است . فیبرها به رشد باکتری های مفید روده ای نیز کمک می کنند.
توصیه امسال سازمان بهداشت جهانی برای سلامت تغذیه، قرار دادن یک ظرف پر از سبزیجات برای هر نفر در وعده غذایی است .
یک مطالعه نشان داد در افرادی که مستعد ابتلا به سرطان روده بوده اند مصرف روزانه سیزده گرم سبوس گندم به مدت 8 هفته، رشد بدخیم سلول های روده کاهش یافته است . مصرف فیبر ، میزان ابتلا به سرطان سینه را در زنان کاسته است چون مانع از جذب استروژن اضافی در سلول های سینه می شود.
متخصصان تغذیه ، مصرف روزانه 25 گرم مواد فیبری را توصیه می کنند که از بهترین منابع فیبری، سبوس گندم، لوبیا قرمز، لوبیا سفید، لوبیا سبز و حبوبات دیگرمثل نخود و عدس، آرد کامل گندم و نان ها و شیرینی های تهیه شده از آن، همچنین آلو، سیب ، مرکبات و هویج می باشند.
سبزیجات محتوی کالری کمی هستند و تهیه آنها هزینه زیادی ندارد ، شامل نمی شود از اینرو سعی کنید:
1- همیشه از نان تهیه شده با سبوس به جای نان تهیه شده با آرد سفید استفاده کنید. مثلاً نان سنگک خیلی بهتر از نان باگت یا نان لواش است.
2- در رژیم غذایی روزانه و هنگام تهیه غذاها از سبزی های تازه بهره بگیرید.
3- درکنار هر غذا یک ظرف سالاد تهیه شده از سبزیجات فصل مصرف کنید. همچنین از سیر، پیاز و گوجه تازه استفاده کنید.
4- گندم بو داده که حاوی سبوس است ، هم خوراکی لذیذی است و هم بسیار مفید است.
5- مصرف موادی چون توت خشک، انجیر خشک و کشمش در بین وعده های غذایی بسیار مفید است، هم از نظر تأمین املاح کافی برای بدن و هم از نظر تأمین فیبر.
یک توصیه خوب: متخصصان تغذیه معتقدند خوردن روزی یک عدد سیب با پوست، شما را از ابتلا به سرطان روده مصون می دارد و تأیید کننده همان مثل معروف است که :
" An apple a day, keeps the doctor away"

فواید مصرف میوه ها و سبزی ها
تحقیقات بسیار نشان داده است، کسانی که سبزیجات زیادی مصرف می کنند با دریافت بیشتر موادی به نام فیتوکمیکال ها، مقاومت بیشتری در برابر ابتلا به سرطان دارند. فیتوکمیکال ها موادی هستند که موجب رنگها وعطرهای متنوع سبزی ها می شوند و در بدن تمایل زیادی به جذب مواد سرطانزا دارند و مانع تأثیر مخرب آنها بر روی سلول ها می شوند . در بین سبزی ها، خانواده چلیپائیان( تره تیزک یا شاهی) دارای بیشترین اثر ضد سرطانی است. از دیگر سبزیهای مفید این خانواده ، کلم، کاهو و اسفناج است.
برخی محققان اعلام کرده اند با مصرف سبزی های خانواده چلیپائیان ، خطربروز سرطان سینه و روده بزرگ تا 40 درصد کاهش می یابد.

سالادهای ضد سرطان
تحقیقات نشان داده است که مصرف ترکیبات آنتی اکسیدانی همراه با هم، اثر بیشتری دارند ؛ بدین ترتیب اگر ویتامینهای C و E با هم مصرف شوند، خیلی مؤثرترند. پس با هر وعده ی غذا یک ظرف سالاد میل کنید. سالاد شما باید محتوی سبزی های تیره رنگ خصوصاً اسفناج باشد و برای تأمین ویتامینC کافی از کلم بروکلی، گوجه فرنگی، فلفل سبز، فلفل قرمز و لوبیا سبز استفاده کنید. برای تأمین ویتامین E ، یک قاشق غذاخوری روغن مایع کانولا ، آفتابگردان یا روغن زیتون به سالادتان بیفزائید و از سس مایونز استفاده نکنید. برای تکمیل این معجون سلامتی ، کمی جوانه گندم نیز به سالادتان بیفزایید. مطالعات نشان داده است، شیوع سرطان روده بزرگ جمعیت هایی که میزان زیادی کلسیم در رژیم روزانه مصرف می کنند( مثل سوئدی ها) کمتر است. کلسیم در روده ها از سرطانی شدن سلول ها جلوگیری می کند و جذب دوباره اسیدهای صفراوی را کاهش می دهد.
مصرف غذاهای حاوی آنتی اکسیدان ، از بروز سرطان ممانعت می کند. بتا کاروتن( که رنگ زرد هویج ناشی از آن است)، ویتامین C( در سبزی ها و میوه های تازه فراوان است) و ویتامین E ( در روغن های گیاهی و برگ های سبز و دانه ها موجود است) . مانع بروز سرطان ، خصوصاً سرطان روده می شوند. کسانی که رژیم آنها مملو ازسبزیجات، سالادهای تازه و روغن زیتون است ، مطمئن باشند که خیلی کمتر احتمال دارد به سرطان مبتلا شوند.

آنتی اکسیدان ها چگونه عمل می کنند؟
1- از سلول های روده محافظت می کنند.
2- مواد سرطانزای تولید شده در بدن را از بین می برند.
3- تکثیر سلول های سرطانی را کاهش می دهند.
بتاکاروتن؛ یک ضد سرطان قوی است که توصیه می شود 15 تا 25 میلی گرم از آن در روز مصرف شود. مواد غذایی حاوی بتاکاروتن؛ سیب زمینی شیرین، هویج، طالبی، گرمک، کدوتنبل، انواع کدو، اسفناج، کلم، انبه، فندق و گریپ فروت قرمز می باشد. سعی کنید روزی یک یا دو عدد هویج و یک عدد کدو در سالادتان ریز کنید و گاهی به جای کاهو، سالاد اسفناج تهیه کنید.
ویتامین C، برای مقابله با بروز سرطان عالی است. ویتامین C ، تولید نیتروزآمین را که یک ماده سرطانزا است، کاهش می دهد. این ماده در اثر مصرف زیاد محصولات گوشتی مثل سوسیس و کالباس به مقدار زیاد وارد بدن می شود. کیوی، پرتقال تازه، نارنگی ، خربزه، گریپ فروت، لیمو ، توت فرنگی و طالبی از میوه های دارای ویتامین C زیاد هستند و از سبزیجات؛ کلم بروکلی، فلفل سبز، کلم پیچ و گوجه فرنگی ، ویتامین C زیادی دارند.
ویتامین E نیز مانند C ، ضد سرطان است و مصرف کم آن به همراه کمبود سلنیم ، بروز سرطان را در زنان 10 برابر می کند. و این آمار تکان دهنده است و الزام مصرف آنرا مطرح می کند. روزانه 200 تا 400 واحد از این ماده باید مصرف شود. بهترین منبع غذایی آن روغن جوانه گندم، روغن ذرت، روغن سویا، روغن زیتون، لوبیا سبز، نخود تازه و آرد گندم کامل و کره طبیعی و جگر است. برای دریافت ویتامین E ، کره برای کودکان، و سبزیجات و جگر برای بزرگسالان توصیه می شود.
اگر از قرص ویتامین E استفاده می کنید ،حتماً دقت کنید که نام آن d آلفاتوکوفرول باشد که منشاء گیاهی دارد
منبع: انجمن پزشکان ایرانی