مقدمه: دموکراسی موضوعی بحث‌انگیز در اغلب جوامع است و از آن به عنوان یک ارزش یاد میشود، بسیاری از کشورها سعی می‌کنند تا به طور کامل زمینه‌های پیاده شدن حکومت مردم بر خودشان و اعطای حق تعیین سرنوشت به مردم را فراهم کنند. از مصادیق بارز این تلاش ، برگزاری انتخابات ریاست جمهوری است اما با بررسی قوانین و شیوة انتخاب رئیس جمهور در هر کشور می‌توان به این نکته پی برد که آن کشورهایی که ادّعای حکومت دموکراتیک را دارند و خواهان پیاده کردن آن در کشورهای دیگر هستند آیا در عمل هم برای دموکراسی ارزش قائل‌اند و به آن عمل می‌کنند؟ یا در پوشش تبلیغات و جوسازی فقط از آن بهره‌برداری سیاسی می‌کنند؟!
انتخابات ریاست جمهوری در ایران:
رئیس جمهور که عالی‌ترین مقام کشور پس از مقام رهبری است برای مدت چهار سال با رأی مستقیم مردم انتخاب میشود و انتخاب مجدد او به صورت متوالی، تنها برای یک دوره بلامانع است. رئیس جمهور باید ایرانی الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران ، مذهب رسمی کشور و از میان رجال مذهبی و سیاسی کشور باشد.[1]
رئیس جمهور با اکثریت مطلق آراء شرکت کنندگان، انتخاب میشود که در صورت عدم کسب چنین اکثریتی انتخابات به دور دوم کشیده میشود . انتخابات رئیس جمهور جدید باید حداقل یک ماه پیش از پایان دورة ریاست جمهوری قبلی انجام شود ضمناً مسئولیت نظارت بر این انتخابات بر عهده شورای نگهبان است.[2]
در هر مرحله انتخاباتی هر شخص واجد شرایط می‌تواند فقط یک بار با ارائه شناسنامه رأی دهد و انتخابات به صورت مستقیم و عمومی و با رأی مخفی خواهد بود. اجرای انتخابات به عهده وزارت کشور می‌باشد. انتخاب کنندگان نیز باید دارای شرایط، تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران، ورود به سن 16 سالگی و عدم جنون باشد.[3]
پس از صدور دستور شروع انتخابات از طرف وزارت کشور، فرماندار دستور تشکیل هیأت‌های اجرائی را به بخشداران صادر نموده و موظف است ظرف سه روز هیأت اجرائی انتخابات شهرستان را به ریاست خود و عضویت رئیس ثبت احوال و دادستان یا نماینده وی و 8 نفر از معتمدین تشکیل دهد. هیأت‌های اجرایی شهرستان نیز برای هر شعبه اخذ رأی پنج نفر از معتمدین محل را به فرماندار یا بخشدار جهت صدور حکم معرفی می‌کنند.[4]
مراحل کاندیدا شدن:
داوطلبان مدارک خود را به وزارت کشور تحویل می‌دهند و وزارت کشور پس از پایان مهلت ثبت نام، مدارک را به دبیرخانه شورای نگهبان می‌فرستد تا شورای نگهبان ظرف مدت 5 روز به صلاحیت آنها رسیدگی کند.[5]
تبلیغات:
هر نامزدی حق دارد به طور مساوی از امکانات دولتی و صدا و سیما برای معرفی و ارائه برنامه‌های خود استفاده کند و کمیسیونی در وزارت کشور این حق را تضمین می‌کند و کلیه فعالیت‌های انتخاباتی از تاریخ اعلام اسامی نامزدها به وسیله وزارت کشور ، آغاز و تا 24 ساعت قبل از شروع اخذ رأی خاتمه می‌پذیرد.[6]
نظارت:
علاوه بر نظارت نماینده شورای نگهبان، فرماندار و معتمدین محل در هر شعبه، هر یک از نامزدهای ریاست جمهوری نیز می‌تواند در هر یک از شعب اخذ رأی، یک نفر نماینده داشته باشد و به این ترتیب نظارت کاملاً مردمی است و امکان تقلب و سوء استفاده به حداقل می‌رسد.
انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا:
کاندیدای ریاست جمهوری در آمریکا باید تبعه آمریکا باشد، حداقل 35 سال سن و لااقل 14 سال در آمریکا اقامت داشته باشد علاوه بر این فقط کاندیدایی شانس انتخاب شدن را دارد که از طرف یکی از دو حزب بزرگ (جمهوری خواه یا دموکرات) کاندید شده باشد![7]
رئیس جمهور در آمریکا بالاترین و قدرتمندترین مقام در سیستم سیاسی ایالات متّحده است و در 50 سال گذشته معمولاً کسانی که سابقه فرمانداری و در مرحله بعد سناتوری داشته‌اند، احتمال کاندیداتوری و بعد رأی آوردنشان زیاد بوده است. به طور کلی محبوبیت ملی بر صلاحیت و شایستگی مقدم است.[8]
مدت ریاست جمهوری در آمریکا 4 سال است و هر شخص فقط دو دورة متوالی می‌تواند انتخاب شود.
رئیس جمهور در آمریکا با انتخابات غیر مستقیم و به وسیله نمایندگانی که به این منظور انتخاب شده‌اند تعیین میشود. هر ایالتی به نسبت جمعیتش یک نوع سهمیه انتخاباتی دارد. مطابق این سهیمه نمایندگانی از هر ایالت انتخاب می‌شوند که آنها رئیس جمهور را انتخاب می‌کنند.[9] در مجموع 538 (انتخاب کننده) اعضای کالج انتخاباتی را که در ایالات پنجاه‌گانه تشکیل شده و وظیفة نهایی انتخاب رئیس جمهور آمریکا را بر عهده دارند تشکیل می‌دهند. انتخاب کنندگان هر ایالت الزاماً می‌بایست به نامزد رئیس جمهوری از حزب خود رأی بدهند و در نهایت آن نامزدی که 270 رأی از 538 رأی کالج انتخاباتی را به دست آورد به عنوان رئیس جمهور تعیین میشود. و اگر هیچ یک از کاندیداها اکثریت آراء کالج را کسب نکند مجلس نمایندگان بلافاصله از طریق رأی‌گیری مخفی رئیس جمهور را انتخاب می‌کنند.[10]
اصل (برنده همه چیز را می‌برد)
مطابق این اصل در هر ایالتی نامزدی که اکثریت آرای مردم را به دست آورد، در حقیقت (همه آرای الکترال) آن ایالت را به خود متعلق می‌سازد. در نتیجه (انتخاب کنندگان) بر حسب میزان آراء گردآوری شده، قابل تقسیم میان نامزدهای ریاست جمهوری نیستند، تعداد آراء مردمی نامزد بازنده ولو با اختلاف یک رأی، از درجه اعتبار ساقط میشود. و برای او یک نفر (انتخاب کننده) هم ایجاد نمی‌کند. بنابراین یک کاندیدا می‌تواند با برخورداری از اکثریت مطلق (کالج‌های انتخاباتی) به کاخ سفید راه یابد. بدون آنکه اکثریت مطلق و یا حتی نسبی آرای مردم آمریکا را به دست آورده باشد. و این حالت تا کنون 15 بار در تاریخ ایالات متحده اتفاق افتاده است.[11]
تبلیغات:
مردم به واسطه تبلیغات از هر کاندیدا تصویری پیدا می‌کنند، در گذشته کاندیداها سوار ترن می‌شدند و ایالت به ایالت می‌گشتند اما امروزه همه حرکات برای دوربین‌ها انجام میشود و این رسانه‌ها هستند که به مردم می‌گویند کدام چهره را باید دوست داشته باشند. بنابراین هر کاندیدا در مقابل دوربین یک نمایش کامل بازی می‌کند.[12]
مشارکت:
هر شخص برای رأی دادن باید ثبت نام کند و حوزه‌ای را که می‌خواهد رأی دهد نیز مشخص کند، اما دو حزب بزرگ آمریکا علاقه چندانی به حضور گسترده مردم ندارند و در بیست سال گذشته عده کسانی که در انتخابات شرکت کرده‌اند زیر 50 درصد واجدین حق رأی بوده است. یعنی زندگی روزمره در آمریکا اصلاً آمیخته با سیاست نیست.[13]
نتیجه گیری:
در ایران اسلامی رأی مردم دارای ارزش بوده و کاندید شدن منحصر در احزاب نیست اما آمریکا که خود را حامی آزادی می‌خواند، از طرفی با تبلیغات گسترده و سانسورهای خبری ذهن و فکر مردم را تسخیر کرده و از سویی دیگر با ایجاد روابط اقتصادی و سیاسی در دستگاه حاکم قدرت را در انحصار دو حزب بزرگ خود قرار داده و به اشخاص خارج از این دو حزب عملاً اجازه مطرح شدن نمی‌دهد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. حقوق ایالات متحده آمریکا، آندره تنک، ت: صفایی، تهران، 1374.
2. قوانین و مقررات مربوط به انتخابات جمهوری اسلامی، جهانگیر منصور، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
پی نوشتها:
[1] . اصول 114 و 115، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
[2] . اصول 117 تا 119 قانون اساسی.
[3] . ماده 10 تا 36، قانون انتخابات ریاست جمهوری
[4] . ماده 38 تا 47،همان ، قوانین مربوط به هیأت اجرائی.
[5] . ماده 55 تا 57، همان ، اعلام داوطلبی و قوانین مربوطه.
[6] . ماده 62 تا 66، قوانین مربوط به تبلیغات.
[7] . مدنی، جلال الدین، حقوق اسای تطبیقی، پایدار، تهران، 1379، چ 1، ص 142.
[8] . پرفسور حمید مولانا، مصاحبه با روزنامه کیهان، 23 / 3 / 1383.
[9] . قاضی ابو الفضل، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران، 1373، ص 567.
[10] . طباطبایی، محمد، سیاست و انتخابات در ایالات متحده آمریکا، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 67.
[11] . همان، صص 75 69.
[12] . مولانا، حمید، کیهان، 23 / 3 / 1383.
[13] . مولانا، حمید، کیهان، 23 / 3 / 1383.
منبع: اندیشه قم
