امام خمینی (ره) و مردم سال 57 برای چه انقلاب کردند؟ و نسل امروز چگونه می‌توانند با ارزشهای آن دوره آشنا شوند و به حفظ آن ارزشها بپردازند؟

پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، حادثه مهم و حیرت‌انگیزی برای جهان بود، که می‌توانست در رابطه با مسایل سیاسی جهان و منطقه، ایفاگر نقش تعیین کننده، و تحولات غیرقابل پیش‌بینی باشد. این حادثه بزرگ، از یک سو معادلات سیاسی استکبار را در ادامة سیاست سلطه و تقسیم استعماری جهان بهم زد؛ و از سوی دیگر با نابودی یکی از استوارترین رژیم‌های وابسته که از حمایت قدرت‌های بزرگ جهان برخوردار بود ، تحولی سیاسی مردمی و عظیم بوجود آورد.
مهم‌تر از این دو، روند انقلاب اسلامی با آگاهی‌های عمیقی که در میان ملت‌های مسلمان جهان به ویژه در کشورهای اسلامی بوجود آورد، زمینه تحولات سیاسی ریشه‌دار و بینش‌ها و گرایش‌ها و حرکت‌ها و سازماندهی‌های سیاسی چشمگیری را فراهم آورد.
شهید مطهری به عنوان یکی از اصلی ترین تئوریسین ها و رهبران انقلاب ، در مورد اهدافی که این انقلاب در پی آن بود معتقدند که این اهداف در چهار مورد خلاصه می شود :
1. احیاء تفکر دینی و نشانه‌های محو شده راه خدا، که به فرموده شهید مطهری همان اصول واقعی اسلام است . به عبارتی در اثر دور بودن منابع فکری و علمی ما در قبل از انقلاب از منابع اصیل اسلامی بدعت‌ها و انحرافات اعتقادی رواج یافت . از این رو، از مهمترین اهداف انقلاب بازگشت به اسلام راستین و اصلاح اعتقادات مردم است.1
2. در اثر عدم حاکمیت اسلام در نظام حکومتی قبل از انقلاب ساختار حکومتی، سازمان‌ها، نهادها و همة ارگان‌های مهم دولتی بر اساس قوانین غیر اسلامی اداره می‌شده است و لذا یکی از مهمترین اهداف انقلاب اسلامی به پای داشتن مقررات و احکام تسهیل شده الهی حاکم بر زندگی فردی و اجتماعی مردم است به نحوی که نظامات حقوقی و مدنی در سطح خرد و کلان منشعب از اسلام بشود.2
3. در اثر بی‌کفایتی مسئولین و وابستگی نهادهای تصمیم گیرنده در نظام شاهنشاهی بخش‌های مهم اقتصادی اعم از تولید و توزیع دچار اختلال شده و کشور به واقع ثروتمند ایران جزء فقیرترین کشورهای جهان بود، سرمایه‌های مردم به دست استعمارگران چپاول می‌شد. یکی از مهمترین اهداف انقلاب ایجاد یک ساختار درست اقتصادی در جهت تولید در سطح بالا و توزیع عادلانه ثروت بین مردم بوده است.3
4. عامل اصلی تمام آنچه گفته شد، علاوه بر ضعف خودمان حضور استکبار و استعمار به هدف چپاول ثروت‌های اقتصادی و هنری از مملکت بوده است لذا از مهمترین اهداف انقلاب اسلامی کوتاه کردن دست مستکبران ظالم از مملکت و رهایی مردم از یوغ چپاولگران استعمار بوده است.4
این چهار هدف کلی که در بیان شهید آیت الله مطهری بود را می‌توان، در شعارهای مردم مبارز ایران در سالهای انقلاب و نیز بیانات رهبران انقلاب به خصوص بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) یافت. به عبارتی اهداف انقلاب در یک نمای کلی بر اساس کلام رهبر کبیر انقلاب امام خمینی (ره) به این صورت می باشد :
"اساس کار جمهوری اسلامی تأمین استقلال مملکت و آزادی ملت‌ها و مبارزه با فساد و فحشا و تنظیم و تدوین قوانین است که در همة زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی به معیارهای اسلامی، اصلاحات لازم را به عمل آورد که این اصلاحات با مشارکت کامل مردم (جمهوریت) خواهد بود و اهدافش قبل از هر چیز از بین بردن فقر و اصلاح شرایط زندگی برای اکثریت قاطع مردم است که از همه جهت مورد ظلم واقع شده‌اند.5 همان طور که ملاحظه می‌فرمایید شعارهای مردم که بارزترین آن استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی، می‌باشد در کلام معمار انقلاب نهفته است.
اما بخش دوم سؤال؛ قبل از پاسخ به این بخش این نکته ضروری است که "در هر جامعه‌ای هنجارها و ارزشهای خاصی وجود دارد و زمانی که انقلاب صورت می‌گیردهمة هنجارها و ارزشهای جامعه گذشته حتی المقدور کنار گذاشته می‌شود و تا مدتی جامعه دارای هنجارهای متفاوتی می‌باشد تا زمانی که انقلابیون هنجارهای خود را به طور مدون و قانونمند به جامعه ارایه دهند. در انقلاب اسلامی این هنجارها به صورت قانون اساسی تهیه شده و به مسئولین و مردم عرضه شده است و جامعه خود را با آن تطبیق داده است. ولی بعضی از هنجارها به صورت عملی به مردم انتقال پیدا می‌کند که آمیخته‌ای از دین و سنّت‌های آن دوران است . در این میان باید در نظر داشت که دین اسلام در اصول تغییرناپذیر است ولی سنّت‌ها در هر جامعه در طول زمان متفاوت از گذشته می‌شود، در نتیجه هنجارهایی که به صورت عملی بین مردم انتقال پیدا می‌کند قابل تغییر است و برای نسلهای بعدی انقلاب قابل درک و عمل نمی‌باشد، پس این هنجارها باید با مقتضای زمان تغییر یابد تا همة نسلهای انقلاب از این افکار پاک و ناب استفاده کنند و عمق شکاف نسلها کمتر و درک متقابل بیشتر شود تا تبادل افکار بین آنها بیشتر و پیشرفت انقلاب روزافزون ‌شود.6
حال سوالی که پیش می آید این است که این اهداف با این ارزشهای مقدس انقلاب که حاصل خونهای شهیدان و فداکاری‌های جانبازان و اسرای ما در طول چند دهه گذشته بوده است چگونه به نسل‌های بعدی انتقال پیدا می‌کند؟
به نظر می‌رسد برای انتقال ارزشهای یاد شده. راهها و شیوه‌های متفاوتی قابل اجرا است که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم و بعضی را به اختصار بیان می‌کنیم:
1. انتقال سینه به سینه (شفاهی). 2. انتقال از طریق آثار مکتوب؛ 3. از طریق رسانه‌ها، 4. تقویت تشکل‌های سنتی، 5. پایگاه‌های بسیج، 6. احزاب و گروه‌های مذهبی، 7. از طریق مسایل هنری (نظیر عکاسی، نقاشی، بازیگری و...)، 8. شناخت روحیات جوانان و انتقال ارزش‌ها از طریق راه‌های درست، 9. به روز کردن مبلغین دینی، 10. تنظیم شکل مطلوب اقتصاد عمومی جامعه و چاره کردن مشکلات معیشتی.
1. انتقال سینه به سینه یا همان خانواده : خانواده نقش تعیین کننده‌ای در عقیده فرزندان ایفا می‌کند و یکی از مهمترین راه‌های انتقال ارزش‌ها به حساب می‌آید. جامعه‌شناسان نیز خانواده را به عنوان تنها باقیمانده ثبات اجتماعی به حساب می‌آورند که برای ثبات و انتقال ارزش‌ها نقش اساسی ایفا می‌کند.7
2. از طریق آثار مکتوب؛ (کتاب‌ها، مجلات، روزنامه‌هاو...)
که هر کدام در حوزه خود نقش مهمی را ایفا می‌کنند، به طور مثال کتاب برای انتقال ارزش نقش بسیار مهمی را دارد، کتاب‌ها در دو حوزه،یکی کتاب‌هایی که معین و معرف مکتب اسلام و ابعاد آن به زبان روز است، مانند کتاب‌های شهید مطهری که به فرموده امام خمینی (ره) تمام کتاب‌های ایشان بدون استثناء خوب هستند، کتاب‌های علامه طباطبایی و نیز آیت الله مصباح و... و دیگری کتاب‌هایی که بیانگر مستقیم هدف‌های انقلاب می‌باشند، یا در مورد تاریخ انقلاب نوشته شده است برای نمونه کتاب بررسی تحلیلی نهضت امام خمینی (ره) .8
3. انتقال ارزش‌ها از طریق رسانه‌های جمعی (رادیو، تلویزیون، اینترنت و...) یا آگاهی رسانی رسانه‌ای؛ که باید ارزشهای نسل اول انقلاب را برای نسل‌های جدید باز تولید کنند. از واقعیت‌ها پرده بردارند، اسلام ناب را به جوانان انتقال دهند. چشم بینا و همه‌نگر جامعه باشند و فرایند نظارت نخبگان جامعه را سامان دهند.9
4. تقویت تشکل‌های مذهبی نظیر هیئات مذهبی، با همان شیوه‌های سنتی که نقش بسیار مهمی در انتقال ارزش‌ها دارد همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند: "امروز تبلیغ دین با شیوه‌های معمول و سنتی، هیئات مذهبی، همان اعتبار و تأثیری را دارد که چهل، پنجاه سال پیش داشت. هیچ کس گمان نکند که اهمیت منبر، مسئله گویی و جلسات گوناگون روحانیون، امروز کمتر از دیروز است، نه بنده با وسایل ارتباطات جمعی آشنا هستم، تلویزیون و بقیة چیزها را می‌شناسم و تأثیرات آنها را می‌دانم؛ اما معتقدم جلسه‌ای که یک روحانی بنشیند و عده‌ای روبه‌روی او قرار گیرند و او با آنها حرف بزند، همچنان جایش در کل تبلیغات مدرن امروزی خالی است؛ ما این را نداریم؛ این بار رسانه‌های جمعی نیز امکانپذیر نیست.10

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مطهری، مرتضی، پیرامون انقلاب اسلامی، چاپ اول، انتشارات صدرا.
2. رفیع پور، فرامرز، کندوکاوها و پنداشت‌ها.
3. رفیع پور، فرامرز، توسعه و تضاد.
5. آسیب‌شناسی تربیت دینی جوانان، سلسله نشست‌های کانون گفتمان دینی، شمارة 22.
6. نقش رسانه‌ها در تربیت دینی جوانان، سلسله نشست‌های کانون گفتمان دینی، شمارة 31.
7. ذوعلم، علی، انقلاب و ارزش‌ها، چاپ اول، پژوهشکده فرهنگ و اندیشة اسلامی.

پی نوشتها:
1 . شهید مطهری این چهار هدف کلی را دربارة اهداف انقلاب اسلامی مطرح می‌کنند. برگرفته از: ماهیت و اهداف انقلاب اسلامی، شهید مرتضی مطهری جمهوری اسلامی، 6،7،8/11/81.
2 . همان.
3 . همان.
4 . همان.
5 . مصاحبه با تلویزیون سراسری ایتالیا، امام خمینی ، صحیفة نور، ج 4، 11/9/57.
6 . برای مطالعة بیشتر، ر. ک: اسلام و مقتضیات زمان، ج دوم، انتشارات صدرا.
7 . دکتر اعزاری، شهلاء ، جامعه‌شناسی خانواده، چاپ دوم، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
8 . سید حمید روحانی، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی دو جلد، انتشارات راه امام
9 . انقلاب و انتقال ارزش‌ها، خراسان، 9/6/76.
10 . متن کامل سخنان مقام معظم رهبری در جمع روحانیون استان گیلان 11 الی 16 اردیبهشت ماه 1380 (فیض حضور ولایت)، ص 33، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی ، چاپ اول.
منبع: اندیشه قم