ابتدا به عنوان مقدّمه لازم است به این نکته اشاره کنم که تأثیرات سوء تلویزیون بر روی کودکان به عواملی چند بستگی دارد: 1 مدّت زمانی که صرف تماشای تلویزیون میشود. 2 محتوای برنامههایی که دیده میشود. 3 شرایط سنّی و تواناییهای کودک. تحقیقات انجام شده در دهههای اخیر در کنار پارهای از تأثیرات مثبت تلویزیون بر رشد کودکان، حکایت از پیآمدهای منفی قابل توجه ای نیز دارد که در این نوشتار مواردی از آن را بر میشماریم: 1 کودکانی که مدّت زمان زیادی را صرف تماشای تلویزیون میکنند. فرصت کمتری برای دیگر فعالیتهای پرتحرک و تعامل با همسالان دارند. به نظر میرسد که تماشای تلویزیون جایگزین دیگر فعالیتهایی میشود که کودکان باید بهطور مستقیم در آنها درگیر شوند، از قبیل بازی کردن، مطالعه، شرکت در ورزشهای سازمان یافته و... (ویلیامزو هندفورد1986) در آزمایش طبیعی، فعالیتهای روزانه بزرگسالان و کودکان را در سه شهر کانادا مورد مقایسه قرار دادند. یک شهر که تلویزیون نداشت، یک شهر که یک کانال تلویزیون داشت و یک شهر که چهار کانال تلویزیون داشت. اطلاعات بدست آمده نشان داد که کودکان و نوجوانان شهر بدون تلویزیون، در مقایسه با کودکان و نوجوانان دو شهر دیگر، بیشتر به فعالیتهای ورزشی و اجتماعی میپرداختند. پس از آنکه در آن شهر نیز گیرندههای تلویزیون نصب شد، شرکت در این فعالیتها بهطور چشمگیری کاهش یافت.[1] 2 تماشای تلویزیون باعث کاهش ارتباط کلامی کودکان میشود. تحقیقات در مورد رشد شناختی نشان میدهد که تعامل و ارتباط کلامی عامل بسیار مهمّی در رشد شناختی کودکان است. کودکان از طریق ارتباط و تعامل با بزرگسالان و همسالان، عقاید و نظرات خود را ابراز نموده و میکوشند راهحلهای جدیدی برای مسایل و مشکلاتشان بیابند، و یا باورهای کودکانهشان را اصلاح نمایند. از آنجا که تلویزیون، ارتباط کلامی و گفت و شنودهای با دیگران را کاهش میدهد، پس میتواند بر رشد شناختی و فرایند اجتماعی شدن، تأثیر منفی داشته باشد. یک مطالعة مشاهدهای از زمانهای مشاهدة تلویزیون توسط افراد خانواده نشان داد که کودکان در مقایسه با زمانهای عدم تماشای تلویزیون، تعامل کمتری با پدرانشان دارند.[2] 3 صحنههای خشونتآمیز تلویزیون بررفتارها و باورهای کودکان خردسال پیامدهای منفی قطعی دارد.[3] کودک ممکن است لحظاتی پس از مشاهدة صحنههای خشونتآمیز تلویزیون، شبیه آن رفتار را از خود در برخورد با والدین، همسالان و... نشان دهد و حتّی ممکن است الگویی برای شخصیت آیندة کودک قرار گیرد. در برخی موارد نیز ممکن است کودک همانگونه که در هنگام مشاهدة تلویزیون نقش انفعالی دارد، در تعاملات و برخوردهای با دیگران نیز نقش منفعلانهای به خود گیرد. 4 یکی دیگر از پیآمدهای منفی تماشای تلویزیون که مورد توجّه قرار گرفته است، تأثیر آگهیهای تبلیغاتی تلویزیون برنگرشها و علایق کودکان است.[4] کودکان چون نمیتوانند انگیزة شرکتها را از تبلیغات به درستی درک کنند، اطمینان دارند که یک پیام بازرگانی دقیق و درست است. ولذا ممکن است مشکلاتی را بهدنبال داشته باشد: الف: با والدین شان بر سر خرید محصولاتی که تبلیغات آن را در تلویزیون دیدهاند، دچار تعارض شوند و گاه والدین مجبور میشوند که کالای تبلیغ شدهای را بخرند که نامرغوب است. ب: تبلیغات تلویزیون کودکان را تشویق به مصرف بیش از اندازة محصولات غذایی قندی، مانند آبنبات و نوشیدنیهای شیرین میکند و گاه به افزایش وزن و پوسیدگی دندان منجر میشود. 5 بر بینایی کودکان تأثیر منفی برجای میگذارد.[5] راهکارهای عملی به والدین و مربیان برای راهنمایی کودکان در تماشای برنامههای تلویزیون 1 تماشای برنامههای خشونتآمیز توسط کودکان را محدود کنید. احتمالاً امکان پذیر نخواهد بود که آنها را به کلی از تماشای چنین برنامههایی محروم کنید امّا باید اقدامات هشیارانهای به عمل آورد و فعالیتهای دیگری را به جای دیدن برنامههای خشونتآمیز تلویزیون، جایگزین نمود. 2 با کودکان در بارة اهداف آگهیهای تبلیغاتی شرکتهای تجاری و اینکه چگونه میخواهند کودکان را تحت تأثیر قرار دهند، صحبت نمائید. 3 کودکان را به فعالیتهای دیگر تشویق نمائید و حتّی اگر لازم بودخود شما نیز آنان را در سرگرمیهای و رفتن به پارک و... همراهی نمائید. این کار باعث میشود کودکان وقت و انگیزة کمتری برای تماشای تلویزیون داشته باشند. 4 در مورد تماشای برنامههای تلویزیون از قبل برنامهریزی کنید و ساعات مخصوص را به آن اختصاص دهید. هیچگاه به کودک اجازه ندهید که تمام وقت و هر نوع برنامهای را تماشا کند چون علاوه بر پیآمدهای منفی ناشی از محتوای فیلمها، نفس این عمل باعث خستگی مفرط، اختلال توجّه و... میشود. 5 برنامههایی را که مفید و سودمند تشخیص داده و برای کودکان در نظر گرفتهاید، همراه با آنها تماشا نموده و دربارة داستانها و صحنههای نمایش داده شدة آن صحبت کنید.[6] نکتهای که بسیار قابل توجّه است و میتواند از بسیاری پیآمدهای احتمالی جلوگیری نماید این است که شناخت و بینش صحیح برای کودکان ایجاد نمائید و بگوئید که بسیاری از صحنههای تلویزیون واقعی نیستند و با زندگی واقعی همخوانی ندارند. امید است این راهکارهای عملی بتواند شما را در برنامهریزی مربوط به کودکان یاری رساند. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1 تلویزیون در زندگی کودکان ما، ویلبرشرام و همکاران، ترجمة محمود حقیقت کاشانی، مرکز تحقیقات صدا و سیما، 1377. 2 تلویزیون و کودکان، امه دور، ترجمه علی رستمی، سروش، 1374. 3 کودک و تلویزیون، واحد انتشارات و مطبوعات صدا و سیما، 1371. پی نوشتها: [1] پاول هنری ماسن و همکاران، رشد و شخصیت کودک، ترجمة مهشید یاسایی، نشر مرکز، 1368، ص 519 و تربیت، شماره دهم، سال چهاردهم، ص 43. [2] فلیپ نیومن و باربارا نیومن، تربیت، شماره دهم، سال چهاردهم، ص 43. [3] پاول هنری ماسن، رشد و شخصیت کودک، ص 431. [4] پاول هنری ماسن و همکاران، رشد و شخصیت کودک، ترجمة مهشید یاسایی، نشر مرکز، 1368، ص 517. [5] ویلبرشرام و همکاران، تلویزیون در زندگی کودکان ما، ترجمة محمود حقیقت کاشانی، مرکز تحقیقات صدا و سیما، ص 229. [6] پاول هنری ماسن و همکاران، رشد و شخصیت کودک، ترجمة مهشید یاسایی، نشر مرکز، 1368، ص 517و 518. منبع: اندیشه قم
در رابطه با تأثیرات سوء تلویزیون برروی کودکان و روشهای جلوگیری از آن راهنمائی بفرمائید؟ (خصوصاً راهکارهای عملی)
ابتدا به عنوان مقدّمه لازم است به این نکته اشاره کنم که تأثیرات سوء تلویزیون بر روی کودکان به عواملی چند بستگی دارد: 1 مدّت زمانی که صرف تماشای تلویزیون میشود. 2 محتوای برنامههایی که دیده میشود. 3 شرایط سنّی و تواناییهای کودک.
تحقیقات انجام شده در دهههای اخیر در کنار پارهای از تأثیرات مثبت تلویزیون بر رشد کودکان، حکایت از پیآمدهای منفی قابل توجه ای نیز دارد که در این نوشتار مواردی از آن را بر میشماریم:
1 کودکانی که مدّت زمان زیادی را صرف تماشای تلویزیون میکنند. فرصت کمتری برای دیگر فعالیتهای پرتحرک و تعامل با همسالان دارند. به نظر میرسد که تماشای تلویزیون جایگزین دیگر فعالیتهایی میشود که کودکان باید بهطور مستقیم در آنها درگیر شوند، از قبیل بازی کردن، مطالعه، شرکت در ورزشهای سازمان یافته و... (ویلیامزو هندفورد1986) در آزمایش طبیعی، فعالیتهای روزانه بزرگسالان و کودکان را در سه شهر کانادا مورد مقایسه قرار دادند. یک شهر که تلویزیون نداشت، یک شهر که یک کانال تلویزیون داشت و یک شهر که چهار کانال تلویزیون داشت. اطلاعات بدست آمده نشان داد که کودکان و نوجوانان شهر بدون تلویزیون، در مقایسه با کودکان و نوجوانان دو شهر دیگر، بیشتر به فعالیتهای ورزشی و اجتماعی میپرداختند. پس از آنکه در آن شهر نیز گیرندههای تلویزیون نصب شد، شرکت در این فعالیتها بهطور چشمگیری کاهش یافت.[1]
2 تماشای تلویزیون باعث کاهش ارتباط کلامی کودکان میشود. تحقیقات در مورد رشد شناختی نشان میدهد که تعامل و ارتباط کلامی عامل بسیار مهمّی در رشد شناختی کودکان است.
کودکان از طریق ارتباط و تعامل با بزرگسالان و همسالان، عقاید و نظرات خود را ابراز نموده و میکوشند راهحلهای جدیدی برای مسایل و مشکلاتشان بیابند، و یا باورهای کودکانهشان را اصلاح نمایند. از آنجا که تلویزیون، ارتباط کلامی و گفت و شنودهای با دیگران را کاهش میدهد، پس میتواند بر رشد شناختی و فرایند اجتماعی شدن، تأثیر منفی داشته باشد. یک مطالعة مشاهدهای از زمانهای مشاهدة تلویزیون توسط افراد خانواده نشان داد که کودکان در مقایسه با زمانهای عدم تماشای تلویزیون، تعامل کمتری با پدرانشان دارند.[2]
3 صحنههای خشونتآمیز تلویزیون بررفتارها و باورهای کودکان خردسال پیامدهای منفی قطعی دارد.[3] کودک ممکن است لحظاتی پس از مشاهدة صحنههای خشونتآمیز تلویزیون، شبیه آن رفتار را از خود در برخورد با والدین، همسالان و... نشان دهد و حتّی ممکن است الگویی برای شخصیت آیندة کودک قرار گیرد. در برخی موارد نیز ممکن است کودک همانگونه که در هنگام مشاهدة تلویزیون نقش انفعالی دارد، در تعاملات و برخوردهای با دیگران نیز نقش منفعلانهای به خود گیرد.
4 یکی دیگر از پیآمدهای منفی تماشای تلویزیون که مورد توجّه قرار گرفته است، تأثیر آگهیهای تبلیغاتی تلویزیون برنگرشها و علایق کودکان است.[4] کودکان چون نمیتوانند انگیزة شرکتها را از تبلیغات به درستی درک کنند، اطمینان دارند که یک پیام بازرگانی دقیق و درست است. ولذا ممکن است مشکلاتی را بهدنبال داشته باشد:
الف: با والدین شان بر سر خرید محصولاتی که تبلیغات آن را در تلویزیون دیدهاند، دچار تعارض شوند و گاه والدین مجبور میشوند که کالای تبلیغ شدهای را بخرند که نامرغوب است.
ب: تبلیغات تلویزیون کودکان را تشویق به مصرف بیش از اندازة محصولات غذایی قندی، مانند آبنبات و نوشیدنیهای شیرین میکند و گاه به افزایش وزن و پوسیدگی دندان منجر میشود.
5 بر بینایی کودکان تأثیر منفی برجای میگذارد.[5]
راهکارهای عملی به والدین و مربیان برای راهنمایی کودکان در تماشای برنامههای تلویزیون
1 تماشای برنامههای خشونتآمیز توسط کودکان را محدود کنید. احتمالاً امکان پذیر نخواهد بود که آنها را به کلی از تماشای چنین برنامههایی محروم کنید امّا باید اقدامات هشیارانهای به عمل آورد و فعالیتهای دیگری را به جای دیدن برنامههای خشونتآمیز تلویزیون، جایگزین نمود.
2 با کودکان در بارة اهداف آگهیهای تبلیغاتی شرکتهای تجاری و اینکه چگونه میخواهند کودکان را تحت تأثیر قرار دهند، صحبت نمائید.
3 کودکان را به فعالیتهای دیگر تشویق نمائید و حتّی اگر لازم بودخود شما نیز آنان را در سرگرمیهای و رفتن به پارک و... همراهی نمائید. این کار باعث میشود کودکان وقت و انگیزة کمتری برای تماشای تلویزیون داشته باشند.
4 در مورد تماشای برنامههای تلویزیون از قبل برنامهریزی کنید و ساعات مخصوص را به آن اختصاص دهید. هیچگاه به کودک اجازه ندهید که تمام وقت و هر نوع برنامهای را تماشا کند چون علاوه بر پیآمدهای منفی ناشی از محتوای فیلمها، نفس این عمل باعث خستگی مفرط، اختلال توجّه و... میشود.
5 برنامههایی را که مفید و سودمند تشخیص داده و برای کودکان در نظر گرفتهاید، همراه با آنها تماشا نموده و دربارة داستانها و صحنههای نمایش داده شدة آن صحبت کنید.[6] نکتهای که بسیار قابل توجّه است و میتواند از بسیاری پیآمدهای احتمالی جلوگیری نماید این است که شناخت و بینش صحیح برای کودکان ایجاد نمائید و بگوئید که بسیاری از صحنههای تلویزیون واقعی نیستند و با زندگی واقعی همخوانی ندارند.
امید است این راهکارهای عملی بتواند شما را در برنامهریزی مربوط به کودکان یاری رساند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 تلویزیون در زندگی کودکان ما، ویلبرشرام و همکاران، ترجمة محمود حقیقت کاشانی، مرکز تحقیقات صدا و سیما، 1377.
2 تلویزیون و کودکان، امه دور، ترجمه علی رستمی، سروش، 1374.
3 کودک و تلویزیون، واحد انتشارات و مطبوعات صدا و سیما، 1371.
پی نوشتها:
[1] پاول هنری ماسن و همکاران، رشد و شخصیت کودک، ترجمة مهشید یاسایی، نشر مرکز، 1368، ص 519 و تربیت، شماره دهم، سال چهاردهم، ص 43.
[2] فلیپ نیومن و باربارا نیومن، تربیت، شماره دهم، سال چهاردهم، ص 43.
[3] پاول هنری ماسن، رشد و شخصیت کودک، ص 431.
[4] پاول هنری ماسن و همکاران، رشد و شخصیت کودک، ترجمة مهشید یاسایی، نشر مرکز، 1368، ص 517.
[5] ویلبرشرام و همکاران، تلویزیون در زندگی کودکان ما، ترجمة محمود حقیقت کاشانی، مرکز تحقیقات صدا و سیما، ص 229.
[6] پاول هنری ماسن و همکاران، رشد و شخصیت کودک، ترجمة مهشید یاسایی، نشر مرکز، 1368، ص 517و 518.
منبع: اندیشه قم
- [آیت الله علوی گرگانی] دیدن فیلمهای خارجی در تلویزیون که زنها بدون حجاب در آنها نقش بازی میکنند، مخصوصابرای جوانان، که چه بسا تحت تأثیرات اخلاقی سوء قرار بگیرند، چه صورت دارد؟
- [سایر] هنگام دعوای کودکان در منزل بهترین راه کار چیست ؟ لطفا راهنمایی بفرمایید ؟
- [سایر] می دانم که از رابطه قبل از ازدواج نباید به همسرم چیزی بگویم ولی اگر سوال کرد، می توانم حقیقت را نگویم. راهنمایی بفرمایید .
- [آیت الله مظاهری] خواهشمندم در مورد رابطه دوستی، محبّت و عشق، از منظر اسلام راهنمائی لازم را بفرمائید. چه باید کرد که با وجود محبت به دیگران، عفت حفظ شود؟ دوستی و محبت دختر و پسر، افراد همجنس با یکدیگر، محبت بین اساتید و شاگردان و ... چه حکمی دارد؟
- [سایر] با سلام.ممنون از راهنمایی قبلی شما مشاور محترم.سوال دیگری هم داشتم.همسرم نسبت به خانواده اش ( پدری) تعصب خاصی دارد که البته خود من هم همینطور هستم.وقتی در مورد یکی از اعضای خانواده اش حرفی پیش می آید به جای فکر کردن و یه برخورد منطقی رابطه خودمان را خراب می کند یعنی بینمان بحث به وجود می آید.من برادرشوهری دارم که رابطه من و همسر ایشان خیلی خوب نیست .همسرم برای بهتر کردن رابطه ما دو جاری خیلی اصرار میکند به منزل آنها برویم و رفت و آمد داشته باشیم. من هم خیلی تمایل ندارم زود به زود به منزل آنها برویم.همین چیزها باعث بحث ما می شود.نمی دانم چگونه با همسرم رفتار کنم.لطفا راهنمایی بفرمائید
- [آیت الله مکارم شیرازی] چنانچه فردی مورد ایراد ضرب سیلی و مانند آن، (از قبیل انداختن به زمین، هُل دادن، دست به یقه شدن) با لحاظ سوء نیّت و عنصر معنوی جرم قرار گیرد، ولی آثاری از قبیل جراحت، سرخی، کبودی، سیاهی، یا زوال منافعی که موجب دیه یا ارش باشد مشهود نباشد، لطفاً بفرمایید: الف) آیا مورد از مصادیق توهین و اهانت است؟ ب) آیا در توهین و اهانت علنی بودن، شرط تحقّق آن است، یا در خلوت نیز ممکن است؟ ج آیا مصادیق توهین عملی نسبت به اشخاص یا محل خاص و عرف سنجیده می شود؟ و در صورت مثبت بودن، تعزیر دارد؟
- [سایر] دوستی دارم که یک سال از من کوچکتر است. ما در یک مدرسه بودیم و الان حدود یک سال و نیم است که وارد دانشگاه شده و با من هم رشته ای است و در فواصل مختلف میاد که من درس یادش بدم؛ به همین واسطه خیلی رابطه مان صمیمی شده و تقریبا به هم وابسته شدیم. چند باری می خواستم رابطه دوستی مان را کم کنم ولی او با عناوین مختلف که چرا محل نمی ذاری و یا اگه کاری کردم ببخشید، دوباره رابطه را زیاد کرده. گاهی هم وقتی با هم هستیم رطوبتی از من خارج میشه بدون اینکه کار حرامی انجام بدیم نمی دونم چیه؟ من هم دوستش دارم.خواهشمندم راه کار عملی و مصداقی برای حل این مسئله بفرمایید؟ ممنون.
- [سایر] باسلام فرزندمان 10ماه ونیم هستند ابتدا تمام بدنشان جوشهای ریز زد دکتر متخصص کودکان گفتند حساسیت است وپماد دادند .در نسخه بعدی در اثر شدت خارش آمپول ضد خارش وحساسیت دادند . 2نسخه دکتر طب سنتی بردیم ولی فایده نداشت .هم اکنون زیر گردنشان بنظرم غدد لنفاوی مثل نخود چند دونه در آورده حالا آیا به نظر شما دکتر متخصص پوست ببریم .دکتر طب سنتی گفتند این غدد بخاطر جوشهای بدن بچه می باشد.جوشها کمی خوب شده ولی جاشون زبر باقی مونده لطفا راهنمایی بفرمایید. تشکر التماس دعا
- [سایر] بسمه تعالی با عرض سلام از شما درخواست دارم بنده را راهنمایی فرمایید. متاسفانه مشکلی که بنده دارم این می باشد که بدون دلیل دچار اضطراب می شوم و قابل کنترل نمی باشد . بطور مثال هرگاه قرار است که کار جدیدی که جدای از روال عادی زندگیم می باشد انجام دهم حتی ساده ترین کارها دچار اضطراب میشوم و همچنین از ارتفاع نیز ترس دارم ، بطوریکه هنگام تماشای تلویزیون نیز هنگامی که از بالای ارتفاعی پایین را نشان می دهند نیز ترس در وجودم می افتد . و موضوع دیگر این می باشد که در حضور جمع مانند کلاس درس نیز اضطراب دارم و همین امر باعث شده اعتماد به نفس کافی در انجام کارها نداشته باشم. تقاضا دارم بنده را راهنمایی نموده و یک راهکار عملی برایم مشخص نمایید. با تشکر
- [سایر] سلام حاج آقا وقت به خیر سخرانی های بسیار کاربردی شما در هامبورگ و وین را چندین بار گوش دادم در رابطه با ارتباط با مردم فرمودید که اگر شخصی لااله الله را بگوید باید او را در آغوش گرفت و او مسلمان است و در سخنرانی شبی دیگر فرمودید اگر مسلمان هایی که مثلا اهل نماز خواندن ونیستند و یا مثلا اهل شرب خمر هستند حتی نباید با آنها مصافحه کرد دقیقا متوجه نشدم که چه کار باید کرد اگر ممکنه مقداری برای رفع ابهام راهنمایی بفرمائید .