کدام یک از مصائب حادثه کربلا برای امام حسین علیه السلام مشکل و درد آور بوده است؟

در تقابل و رویا رویی جبهه حق علیه باطل در طول تاریخ، صحنه های ماندگاری بر جای مانده است؛ مانند رویا رویی قابیل با هابیل و همین طور نمرود با ابراهیم، فرعون با موسی و... یکی از این جبهه ها که ماندگارترین آنها و در عین حال غم انگیز ترین آنها تا روز قیامت است صحنه زیبای عاشورا و نهضت حسین بن علی علیه السلام در مقابل طاغوت زمان خویش یزید بن معاویه است. این واقعه دارای ابعاد متفاوتی می باشد. بعد سیاسی، دینی، اجتماعی، فرهنگی و عاطفی از جمله این ابعاد، هستند. بی شک این نهضت نقش بزرگی در تبیین و تثبیت اسلام ناب محمّدی داشته است ، امّا در این میان بعد عاطفی این واقعه که عبارت است از نحوه رویا رویی اهل بیت با مشکلات و تحمل و کنار آمدن آنها با مصیبت ها، درس های خوبی به جامعه بشریت در طول تاریخ داده و می دهد .
نکته دیگر این که در طول این واقعه مخصوصا در روز عاشورا مصائب زیادی بر اهل بیت وارد آمده که هر کدام به نوبه خود، بزرگ و طاقت فرسا بود ؛ مانند مصیبت غریبی امام حسین علیه السلام ، عطش وی و کودکان و حرم ، شهادت علی اکبر، عباس بن علی، غارت خیام و... .[1]
حال سؤال این است که در میان این همه مصیبت ها، کدام یک از این ها برای ابی عبدالله علیه السلام مشکل تر بوده است؟
باید بگوئیم هر کدام از این مصیبت ها به نوبه خود بزرگ بوده است، تا جایی که بعضی از آنها، نقش محوری و کلیدی، در شناساندن چهره زشت دشمن و ترسیم چهره زیبا و مظلوم امام حسین علیه السلام و اصحاب با وفای وی داشته است. [2] امّا در میان این مصیبت ها چند مورد برای امام علیه السلام خیلی سنگین و درد آور بوده، تا جایی که در این مصائب، بر حالات ابی عبدالله و حتی بر چهره نورانی حضرتش اثری گران گذارده است؛ که ما در ذیل چند نمونه مهم آن را متذکر می شویم:
1. شهادت علی اکبر علیه السلام ، علی اکبر کسی است که خُلقا، خَلقا و منطقا شبیه به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بود، به طوری که از ابی عبدالله علیه السلام در تواریخ مختلف آمده است که (کنا اذا شتقنا برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نظرنا الی علیّ).[3] یعنی ما هر گاه مشتاق جمال نورانی پیامبر، می شدیم، به علی اکبر نگاه می کردیم. این فرمایش از آن وجود بالا و والا، نشانه شدت علاقه روحی و عاطفی امام به فرزندشان می باشد و قرائنی بر سنگینی مصیبت و بر این مطلب وجود دارد:
الف) هنگام به میدان رفتن علی، خطاب به ابن سعد کرده و فرمودند: (خداوند نسلت را قطع کند؛ همان گونه که نسل مرا قطع کردی).[4] این بیان امام علیه السلام شدت عاطفه ابی عبدالله علیه السلام و مقام والای علی اکبر و اوج مصیبت را می رساند.
ب) هنگام شهادت علی اکبر، امام بالای جنازه وی گریه شدیدی کرد، که به نقل از مقاتل تا آن روز کسی ابی عبداله علیه السلام را این طور ندیده بود و با این تعبیر آمده است: (قبکا،بکاء عالیا)؛ یعنی با صدای بلند گریه سر داد. این نشان گر اوج فاجعه از سوی دشمن و اوج مصیبت و عاطفه، از جانب ابی عبدالله علیه السلام علیه السلام است.
در جای دیگر دارد که (سر علی را به دامن گرفت و به سینه چسبانید و صدا زد: (ولدی علی، علی الدنیا بعدک العفا؛ دنیا پس از تو ارزش ماندن ندارد).[5]
2. دومین حادثه دردناک و سخت برای امام، شهادت حضرت ابی الفضل العباس علیه السلام است؛ شخصیت بسیار بزرگی که امام سجاد علیه السلام از او تعریف و تمجید کرده است و فرموده: (کان عمّنا عباس علیه السلام نافذ البصیر)؛ یعنی عموی ما عباس دارای ایمان قوّی و دارای بصیرت در دین بوده است، قرائنی نشان می دهد که این مصیبت جانکاه تأثیر عمیقی بر جسم و روح ابی عبدالله علیه السلام گذاشته است که در ذیل ذکر می کنیم:
الف) هنگام حضور بر بالین عباس هنگام شهادت و به دامن گرفتن سر وی فرمودند الآن انکسر ظهری و قلت حیلتی؛ یعنی حالا کمرم شکست و چاره ام کم شد.[6] این مطلب نشانه اوج ابتلاء و سختی مصیبت ابی عبدالله علیه السلام و نشانه علاقه حضرت به ساحت برادر است.
ب) در مقاتل نوشته اند: بان الانکسار فی وجه الحسین علیه السلام یعنی حالت شکست در چهره حضرت نمایان شد و این نشانه درد و رنج حاکی از مصیبت است.
3. سومین مصیبت سخت و طاقت فرسا که برای حضرت پیش آمده مسأله شهادت علی اصغر در آغوش آن حضرت است. البته برخی مقاتل گفته اند حضرت امام حسین علیه السلام برای وداع، علی اصغر را به آغوش کشیده بود که حرمله تیر برگلویش زد. ولی برخی مقاتل دیگر قضیه را به این صورت نقل کرده اند که: (حضرت ام کلثوم خواهر امام حسین علیه السلام به او عرض کرد که اصغر سه روز است آب نیاشامیده حضرت او را به آغوش کشید و برای او طلب آب کرد که با تیر حرمله به شهادت رسید.
چند دلیل برای سختی این مصیبت می توان بر شمرد:
الف) خون علی اصغر را به آسمان پاشید و فرمود: (بر من آسان است این مصیبت، به علت این که خداوند این مصائب را می بیند).
خداوند برای دلداری امام حسین علیه السلام فرمود: (یا حسین او را واگذار که ما، در بهشت برایش دایه ای تدارک دیده ایم تا به او شیر دهد.[7]
مصائب بزرگ دیگری نیز قابل ذکر است ؛ زمانی که سکینه سلام الله علیها دختر حضرت به کنار جسد پدر آمد، گریه کرد و بی هوش شد که در حال بیهوشی این اشعار را از حضرت آموخت که: (لیتکم فی یوم عاشورا... الخ، یعنی ای کاش در روز عاشورا می دیدید که چگونه برای بچه کوچکم طلب آب کردم ولی به من رحم نکردند) یا در ادامه شعر می فرماید: (این حادثه چنان سخت و طاقت فرساست که پایه های کوه های مکّه را خراب کرده است).[8]
یا در زمانی که نعش اصغر را آورد سکینه به استقبال پدر آمد و عرض کرد: (پدر جان گویا برادرم را سیراب کردی؟) و حضرت در جواب فرمود: دخترم! بیا قنداقه برادرت را بگیر، که بر اثر تیر دشمن سرش جدا شده است).[9]
مصیبت وداع نیز از جمله مشکل ترین مصیبت ها برای حضرت بوده است. البته ذکر این نکته لازم است که امام علیه السلام چندین وداع داشته است که یکی از آنها وداع با شیرخواره اش بوده که مقاتل اشاره کرده اند.[10]
از جمله وداع های حضرت وداع با امام سجاد علیه السلام وداع با سکینه، و وداع با زنان حرم و اهل بیت خود و بالاخره وداع با زینب سلام الله علیها و جریان معروف بوسه بر گلوی مبارک امام توسط زینب سلام الله علیها و اجرای وصیت مادرش زهرا سلام الله علیها می باشد.[11]
مسأله عطش نیز از مصائب بزرگ بوده است. این مسأله در غیر بنی هاشم تا حدودی محوری و جدّی نبوده ولی در بنی هاشم به صورت یک مسأله جدّی مطرح بود و در خود ابی عبدالله علیه السلام نیز این مسأله جدی بوده است که حضرت برای حل آن چاره هایی اندیشیده بودند؛ از جمله ذخیره آب و جیره بندی و... فرستادن عباس به شریعه نیز برای آب به همین منظور بوده است، البته بنابر نقل مقاتل خود حضرت یکبار برای آوردن آب، قلب سیاه دشمن را شکافت و خود را به شریعه رسانید ولی هنگام برداشتن آب، دشمن حیله کرد و صدا زد: (یا حسین آب می نوشی در حالی که به خیام حرم، حمله شده است) حضرت از دفع عطش صرف نظر کرد و به سوی خیمه روان شدند که از همین قول استفاده می شود که مصیبت اساسی دیگر که برای وی سخت بوده، مسأله حمله دشمن به خیام حرم بوده است که حضرت برای جلوگیری از این معضل نیز تدابیری اندیشیده بودند، که از آن جمله بود: کندن خندق به دور خیام و اطراف آنها، بستن خیام با طناب به نزدیک هم و... و هم چنین سفارش وی که خطاب به دشمن فرمودند: (اگر دین ندارید لااقل در دنیای خود آزاد مرد باشید).
و هم چنین قول حضرت که فرمودند: (تا زنده ام متعرض زن ها و کودکان نشوید).[12]
با توجه به موارد فوق به نظر می رسد، مصیبت اصلی که موارد فوق و سایر مصیبت ها زیر مجموعه این مصیبت، قرار می گیرد، مسأله عدم معرفت و شناخت حقیقی مردم کوفه و شام از امام علیه السلام بود؛ زیرا اگر آنها درک می کردند که به وجود امام زنده اند و هستی آنها طفیل هستی امام علیه السلام می باشد، هیچ گاه حاضر به مقاتله و پیکار با او نمی شدند.
و حجت خداوند را غریب و تنها نمی گذاشتند، تا این که بر نیزه غریبی تکیه بزند و صدای هل من ناصر او را پاسخ می دادند . البته خطبه های فراوان حضرت برای هدایت آنها دلیل قاطعی بر این مصیبت است که برای امام ، عدم معرفت مردم و جهالت آنها بسیار سخت و طاقت فرسا بوده است و در هر لحظه ای از صحنه های جنگ تلاش می کردند تا مردم را از تصمیم نا بجایشان برگردانند ، ولی هیچ یک از این سخنان در دل سنگ آنها اثر نکرد.[13]
عجیب این که، امام علیه السلام حتی در زیر خنجر شمر نیز برای هدایت وی تلاش کرد، که وی در جواب امام علیه السلام جایزه یزید لعنت الله را بر شفاعت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ترجیح داد.[14]
بنابراین علاوه بر مصیبت های زیادی که امام متحمّل شدند، مسأله عدم معرفت مردم نسبت به او و جهالت مردم بوده است؛ که ابی عبدالله الحسین علیه السلام برای حلّ آنها، حتی خون خویش را اهدا نمود؛ (و بذل مهجته لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضلاله).[15]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 تأملی در نهضت عاشورا، دکتر رسول جعفریان.
2 اشک روان بر امیر کاروان، ترجمه خصائص الحسینیه، شیخ جعفر شوشتری.
3 عاشورا، ریشه ها، انگیزه ها و...، زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی، محققین رستم نژاد و داوودی.
4 پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی، نگاهی نو به جریان عاشورا، گروه تاریخ و سیره.

پی نوشتها:
[1]. شهرستانی، سید محمد حسین، اشک روان بر امیر کاروان (ترجمه خصائص الحسینیه)، قم، موسسه مطبوعاتی دارالکتاب (جزایری)، چاپ هفتم، 1313ق، ص158 و 159.
[2]. سید بن طاووس، اللهوف، قم، دارالاسوه، چاپ سیزدهم، 1378ش، ص166.
[3]. اللهوف، همان، ص166؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، قم، منشورات رضی، چاپ دوم، 1405ق، ص77.
[4]. اللهوف، همان، ص166.
[5]. ابن نما، حلّی، مثیر الاحزان، قم، موسسه امام مهدی(عج)، 1406ق؛ شیخ مفید، الارشاد، قم، موسسه اهل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، 1413ق، ج2، ص107.
[6]. الارشاد، همان، ص109.
[7]. الحائری، محمد مهدی، معانی السبطین، قم، منشورات اسلامی شریف رضی، چاپ اول، ج1، ص424.
[8]. همان، ص425.
[9]. همان، ص424.
[10]. الارشاد، همان، ص108.
[11]. معانی السبطین، همان، ص21؛ اللهوف، همان، ص124.
[12]. خوارزمی، مقتل الحسین(ع)، قم، مکتبة المفید، چاپ اول، ج2، ص33؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج45، ص50.
[13]. اللهوف، همان، ص86 و 87.
[14]. ملا محمد باقر، بهبهانی، الدمعة السّاکبه، بیروت، موسسه اعلمی، 1404ق، ص271.
[15]. شیخ عباس قمی، مفاتیج الجنان، قم، چاپ اول، ص771، زیارت اربعین.
منبع: اندیشه قم