دجال از ریشه (دجل) به معنای دروغگوی حیله گر است. اصل داستان دجال در کتاب‌های مقدس مسیحیان است.(1) در انجیل این واژه بارها به کار رفته و از کسانی که منکر حضرت مسیح باشند و یا (پدر و پسر) را انکار کنند، به عنوان دجال یاد شده است. به همین جهت در ترجمه انگلیسی کتاب‌های مقدس مسیحی، واژه آنتی کریست(ANTI CHRIST) یعنی ضد مسیح به کار رفته است. در روایات زیادی از اهل سنت، خروج دجال از نشانه های برپایی قیامت دانسته شده است.(2)در کتاب‌های روایی شیعه، تنها دو روایت در مورد خروج دجال به عنوان یکی از علائم ظهور حضرت مهدی(عج) آمده است(3)که هیچ یک از آنها از نظر سند معتبر و قابل قبول نیست. بنابراین، از نظر منابع شیعی، دلیل معتبری بر این که خروج دجال یکی از علائم ظهور باشد، وجود ندارد؛ اما در عین حال با توجه به روایات زیادی که در منابع اهل سنت آمده است، احتمال این که اصل قضیه دجال به طور اجمال صحت داشته باشد؛ وجود دارد. البته حتی اگر اصل قضیه دجال صحت داشته باشد، بی تردید بسیاری از ویژگیی هایی که برای آن بیان شده، افسانه به نظر می رسد.پس، اصل قضیه دجال امری محتمل و ممکن، می نماید. اکنون این سؤال مطرح است که مقصود از دجال چیست؟ درباره مصداق این واژه دو احتمال وجود دارد: 1. با توجه به معنای لغوی (دجال)، مقصود از آن نام شخص معینی نیست؛ بلکه هر کسی که با ادعاهای پوچ و بی اساس و با تمسک به انواع اسباب حیله گری و نیرنگ در صدد فریب مردم باشد، دجال است. بر این اساس، دجال‌ها متعدد خواهند بود. وجود روایاتی که در آن سخن از دجال‌های متعدد رفته است، این احتمال را تقویت میکند؛ مانند: (قال رسول الله(ص): یکون قبل خروج الدجال نیّف علی سبعین رجالاً؛(4) پیش از خروج دجال، بیش از هفتاد دجال خروج خواهند کرد).بنابراین احتمال، در حقیقت قضیه دجال بیانگر این مطلب است که در آستانه انقلاب امام مهدی(عج) افراد حیله گر برای نگه‌داشتن فرهنگ و نظام جاهلی، همه تلاش خود را به کار می گیرند تا با تزویر و حیله گری مردم را نسبت به اصالت و تحقق آن انقلاب و استواری رهبریش، دچار تردید سازند. این که در همین روایات تأکید شده است: (هر پیامبری امت خویش را از خطر بر حذر داشته است)، خود تأییدی دیگر بر همین احتمال است که مقصود از دجال، هر شخص حیله گر و دروغ گویی است که قبل از خروج حضرت مهدی(ع) در صدد فریب مردم است. 2. دجال، کنایه از کفر جهانی و سیطره فرهنگ مادی بر همه جهان است. استکبار با ظاهری فریبنده و با قدرت مادی، صنعتی و فنی عظیمی که در اختیار دارد، سعی میکند مردم را فریب دهد و مرعوب قدرت و ظاهر فریبنده خود کند. بر این اساس است که پیامبران امتهای خود را از فتنه دجال بیم داده اند: (ما بعث الله نبیا الا و قد انذر قومه الدجال...؛(5) هیچ پیامبری مبعوث نشد مگر آن که قومش را از فتنه دجال بر حذر داشت)، در حقیقت آنان را از افتادن به دام مادیت و ورطه حاکمیت طاغوت و استکبار جهانی بر حذر داشته‌اند. پس احتمال می رود منظور از دجال - با آن شرایط و اوصافی که در این روایات برای او شمرده شده - همان استکبار جهانی باشد؛ مثلاً در اوصاف دجال گفته شده (کوهی از طعام و شهری از آب به همراه دارد) کنایه از امکانات عظیم و گسترده ای که استکبار در اختیار دارد.(6)پی نوشت:1. رساله یوحنا، بابا 2، آیه 22و18.2. سنن ترمذی، ج4، ص507 - 519.3. کمال الدین صدوق، ص525 و 526.4. کنزالعمال 14، ص200.5. بحارلانوار، ج52، ص205.6. رجوع کنید به: الف) چشم به راه مهدی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات قم، جمعی از نویسندگان، ص289. ب) دادگستر جهان، ابراهیم امینی، ص223.
