دجال از ریشه دجل به معنای بسیار دروغگوی حیله گر است. خروج دجّال در منابع اهل سنت از نشانه های بر پایی قیامت دانسته شده، ولی در کتاب‌های روایی شیعه از نشانه های ظهور حضرت مهدی(ع) است.
آن چه از ظاهر اخبار استفاده می‌شود دجّال موجودی است که در آخر زمان و پیش از قیام امام مهدی(ع) خروج می‌کند و غیر عادی است و با انجام کارهای شگفت انگیز جمع زیادی از مردم را می‌فریبد.[1]
بسیار بزرگ و تنومند است در سحر و جادو زبردست است، در پیش او کوه سیاهی است که به نظر مردم می‌آورد که کوه نان است و در پشت سر او کوه سفیدی است که از طریق سحر برای مردم به صورت آب‌های صاف جاری می‌نمایاند و فریاد می‌کند: "اولیائی انا ربکم الاعلی؛ دوستانم من پروردگار بزرگ شمایم".
شیاطین، ظالمان، منافقان، جادوگران، کفّار، فرزندان نامشروع اطراف او را گرفته و به انواع آلات لهو و لعب و ساز و... مشغول می‌شوند و با این کار بسیاری از انسان‌های ضعیف الایمان را منحرف می‌کنند. [2]
البته در مورد دجّال صرف نظر از ویژگی‌های او چند احتمال وجود دارد:
1- نام شخص معینی نیست، هر کسی که با ادعاهای پوچ و با توسّل به حیله گری و نیرنگ در صدد فریب مردم باشد دجّال است. این که در روایات از دجّال‌های فراوان سخن به میان آمده این احتمال را تقویت می‌کند.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: "قیامت بر پا نمی‌شود تا وقتی که مهدی(ع) از فرزندانم قیام کند و مهدی(ع) قیام نمی‌کند تا وقتی که شصت دروغگوی حیله گر خروج کنند".[3]
2- نام فرد معینی است که به عنوان دجّال در دوره غیبت با همان ویژگی هایی که قبلاً متذکر شدیم خروج می‌کند و عده ای را منحرف می‌کند. ظاهر بسیاری از روایات بیان گر این احتمال است.
3- احتمال هم دارد دجال کنایه از کفر جهانی و سیطره فرهنگ مادی باشد.
استکبار با ظاهری فریبنده مردم را به ویژه مسلمانان را می‌فریبد و با قدرت مادی، علمی و صنعتی که دارد مردم را مرعوب می‌کند و...[4]
به هر حال دجال موجودی است که در ادیان دیگر نیز از آن سخن گفته شده و منحصر به زمان خاصی نیست و در دوره های متعدد، دجال های گوناگونی وجود داشته اند که شاید دجال مقارن ظهور ویژگی های برجسته تری در گمراه کردن مردم داشته باشد و مشخصاتی که در روایات برای دجال آخر الزمان گفته شده، به راحتی فهمیده نمی شود و اموری عادی نیست.
[1]. مجله حوزه، شماره 4 و 5، سال دوازدهم، ص 262.
[2]. منتهی الآمال، ج 2، ص 493.
[3]. ارشاد، ج 2، ص 371.
[4]. برای اطلاع بیش‌تر می‌توانید از مجله حوزه شماره 4 و 5، سال دوازدهم که به صورت کتاب مستقل به نام چشم به راه مهدی چاپ شده، مراجعه کنید.
