مسلمان
توحید معاد نبوت عدل (شیعه) • 
آیا انسان می‌تواند وصیّت کند اعضای بدنش را بعد از وفات، به مسلمانی که اعضای مهمّ بدنش مثل قلب و غیر آن در خطر است اهدا کنند، به بیمار غیر مسلمان چطور؟
در این موارد اهداء عضو به سایر مسلمانان پس از مرگ وصیت کننده، اشکالی ندارد، و امّا در مورد غیر مسلمان تنها در صورتی که مسلمان نیاز مندی نباشد مانعی ندارد.(باید توجه داشته باشید حکم در مورد مرگ مغزی متفاوت است و تنها پیوند به مسلمان جایز است آن هم با شرایط خاص خودش).
در این موارد اهداء عضو به سایر مسلمانان پس از مرگ وصیت کننده، اشکالی ندارد، و امّا در مورد غیر مسلمان تنها در صورتی که مسلمان نیاز مندی نباشد مانعی ندارد.(باید توجه داشته باشید حکم در مورد مرگ مغزی متفاوت است و تنها پیوند به مسلمان جایز است آن هم با شرایط خاص خودش).
عنوان سوال:
آیا انسان می‌تواند وصیّت کند اعضای بدنش را بعد از وفات، به مسلمانی که اعضای مهمّ بدنش مثل قلب و غیر آن در خطر است اهدا کنند، به بیمار غیر مسلمان چطور؟
پاسخ:
در این موارد اهداء عضو به سایر مسلمانان پس از مرگ وصیت کننده، اشکالی ندارد، و امّا در مورد غیر مسلمان تنها در صورتی که مسلمان نیاز مندی نباشد مانعی ندارد.(باید توجه داشته باشید حکم در مورد مرگ مغزی متفاوت است و تنها پیوند به مسلمان جایز است آن هم با شرایط خاص خودش).
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- آیا انسان بالغ می‌تواند وصیّت کند که پس از مرگ اعضای بدنش را (مانند قلب و کلیه و ...) بدون اخذ وجهی به بیماران نیازمند داده، سپس او را دفن کند؟ آیا می‌تواند شرط کند که اعضا را بفروشند و در مواردی که وصیّت میکند خرج کنند؟
- الف) آیا برای نجات جان یک مسلمان، انسان می تواند عضوی از اعضای خود را به او هدیه کند، بدون این که هیچ خطر جانی متوجّه انسان دهنده عضو بوده باشد؟ ب) آیا دهنده عضو می تواند پولی در عوض دریافت نماید؟ ج) اگر احتمال آسیب و خطر کمتر از مرگ برای دهنده عضو در کار باشد آیا این اقدام جایز است در صورتی که با این کار مسلمانی را از مرگ نجات بدهد؟
- الف) آیا دروغ گفتن برای حفظ جان مسلمانی جایز است؟ ب) دروغ گفتن جهت حفظ جان کافر ذمّی چه صورتی دارد؟ ج) در جایی که انسان می تواند با دروغ گفتن و به خطر انداختن جان خود و یا شخص دیگر، موجب نجات جان چند مسلمان بشود تکلیف وی را در این مورد بیان فرمایید که آیا این کار جایز است و در صورت به خطر افتادن جان آن شخص دیگر (با دروغ این انسان) و تلف شدن، دیه به عهده کیست؟
- آیا انسان بالغ می تواند وصیّت کند که پس از مرگ اعضای بدنش را (مانند قلب و کلیه و...) بدون اخذ وجهی به بیماران نیازمند داده، سپس او را دفن کند؟ آیا می تواند شرط کند که اعضا را بفروشند و در مواردی که وصیّت می کند خرج کنند؟
- بر فرض پذیرش این مسأله که انسان مالک بدن خود میباشد و می‌تواند وصیّت نماید که در قبال برداشتن عضوی از بدن او برای جرّاحی وجهی در مقابل آن بگیرند، آیا این پول به وارث میرسد، و یا باید در امور خیریّه که ثوابش به فرد فوت شده میرسد، خرج و مصرف شود؟
- در بعضی از بیماریها، مثل برخی عفونتهای نه چندان مهم، پزشک جهت تسریع بهبودی بیمار، یا اطمینان از این که داروی تجویزی وی بسیار قوی است و در مورد خیلی از عفونتها می تواند مؤثّر باشد، و یا به خاطر این که از هزینه درمان بیمار و مراجعات مکرّر وی بکاهد، اقدام به تجویز داروهایی می کند که ضررهای آنها کاملا شدید بوده و به اثبات رسیده است و این در حالی است که شاید بتوان از طریق داروهای دیگری که ضرر بسیار کمتری دارند، ولی ممکن است با عدم اطمینان کامل و هزینه زیادتر همراه باشند بیمار را معالجه نمود. با چنین فرضی، بهترین کار چیست؟ انتخاب راه سریع و پرخطر یا راه کم خطر و احیاناً دیر تأثیر.
- بیماران مرگ مغزی در علم پزشکی اشخاصی هستند که دچار توقّف تمامی فعّالیّتهای شناخته شده مغزی شده، ولی قلب و بعضی از اعضای دیگر بدن آنها به کار خود ادامه می دهد. تنفّس در این بیماران متوقّف شده، و با استفاده از دستگاه تنفّس دهنده (اسپیراتور) می توان تنفّس را برقرار کرد. این گونه بیماران در فواصل زمانی چند ساعت یا بیشتر نهایتاً دچار ایست قلبی و مرگ خواهند شد، آیا می توان با توجّه به فروض ذیل این گونه بیماران را از دستگاه تنفّس دهنده جدا نمود: الف) هزینه سنگین دستگاه های تنفس دهنده. ب) استهلاک این دستگاه ها در حدّی که در موارد ضروری تر کارآیی کافی را نخواهد داشت. ج) تحمّل اضطراب و انتظار طولانی خانواده بیمار، در حالی که بیمار آنها بهبود نخواهد یافت. د) وجود بیماری که شانس بهبودی بیشتری داشته، و همزمان محدودیّت در تعداد دستگاههای تنفّس دهنده وجود دارد. نظر شما چیست؟
- معمولاً برای کسب اطّلاعات بیشتر پزشکی در جهت تشخیص امراض و درمان آن روی انسانها، آزمایشهای طبّی گوناگونی که گاه خطرناک هم هست انجام می دهند، در این مورد به سؤالات زیر پاسخ فرمایید: 1. اگر بیمار یقین داشته که چنانچه خود را در معرض چنین آزمایشاتی قرار دهد به استقبال خطرات جانی برای خود رفته است، ولی از طرفی هم به پیشرفت علم پزشکی و به معالجه و مداوای جامعه مسلمانان در آینده کمک نموده است. آیا قرار گرفتن در معرض چنین آزمایشاتی جایز است؟ 2. اگر ضرر جانی محتمل، ولی کمک به علم پزشکی فوق الذّکر قطعی باشد، آیا در این صورت بیمار می تواند خود را در معرض آزمایش قرار دهد؟ 3. اگر هیچ گونه علمی به ضرر جانی برای خود نداشته باشد، و فایده آزمایش هم برای کمک فوق الذکر محتمل باشد، چه حکمی دارد؟ 4. اگر فایده آزمایشات فوق الذکر به سود تمامی افراد بشر باشد، در معرض قرار دادن در صورت علم به ضرر، یا احتمال ضرر، یا عدم علم به ضرر چه حکمی خواهد داشت؟ 5. در صورتی که آزمایشات مورد بحث برای اهداف فوق الذکر هیچ گونه ضرری برای انسان بیمار نداشته باشد، آیا طبیب بدون اطّلاع و کسب اجازه از بیمار می تواند چنین اقدامی نماید؟ 6. چنانچه در صورت ضرورت انجام چنین آزمایشاتی جایز باشد، منظور از ضرورت چیست؟
- معمولا برای کسب اطّلاعات بیشتر پزشکی در جهت تشخیص امراض و درمان آنها روی انسانها آزمایشهای طبّی گوناگونی که گاه خطرناک هم می باشد انجام می دهند، بفرمایید: الف) اگر بیمار یقین داشته که چنانچه خود را در معرّض چنین آزمایشاتی قرار دهد به استقبال خطرات جانی برای خود رفته است ولی از طرفی هم به پیشرفت علم پزشکی و به معالجه و مداوای جامعه مسلمانان در آینده کمک نموده است، آیا خود را در معرض چنین آزمایشاتی قرار دادن جایز است؟ ب) اگر ضرر جانی محتمّل، ولی کمک به علم پزشکی فوق الذّکر قطعی باشد آیا در این صورت می تواند خود را در معرض آزمایش قرار دهد؟ ج) اگر هیچ گونه علمی به ضرّر جان برای خود نداشته باشد و فایده آزمایش هم برای کمک فوق الذّکر محتمّل باشد، چه حکمی دارد؟ د) اگر فایده آزمایشات فوق الذّکر به سود تمامی افراد بشر تمام گردد بفرمایید حکم خود را در معرض قرار دادن در صورت علم به ضرر و یا احتمال ضرر و یا عدم علم به ضرر چه خواهد بود؟ ه) در صورتی که آزمایشات فوق برای اهداف فوق الذّکر هیچ گونه ضرری برای انسان بیمار نداشته باشد، آیا طبیب بدون اطّلاع دادن به بیمار و بدون کسب اجازه از او می تواند چنین اقدامی نماید؟ و) اگر در صورت ضرورت انجام چنین آزمایشاتی جایز باشد، چگونه بودن آن ضرورت را بیان فرمایید؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله خوئی] آیا جایز است برای انسان اهدا کند به برادر مؤمن خود یکی از دو چشمش را، یا یکی از دو کلیهاش را، یا یکی از اعضای جسمش که می‌تواند بینیاز از او بوده باشد؟
- [آیت الله بهجت] آیا وصیّت به این که بعض اعضای موصی را پس از وفات به مریضی مسلمان که در معرض خطر مرگ قرار گرفته بدهند، جایز است؟ و مریض غیر مسلمان چگونه است؟ و اگر چنین وصیّتی صورت گرفته، آیا اهل او می توانند ممانعت کنند؟
- [آیت الله خوئی] آیا جایز است بدل نمودن یکی از رگهای مهم قلب انسان به یکی از رگهای اخذ شده از قلب خنزیر، چون بهترین بدل موجود در وقت حاضر است؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا جایز است انسان بعضی از اعضای بدنش (مثل کلیه) را به شخصی که به آن نیاز دارد، بفروشد؟
- [آیت الله نوری همدانی] در صورتی که در اثر وقوع بیماری لا علاج و پیشرونده از نظر پزشکان مرگ حتمی قریب باشد آیا می توان از اعضای بدن بیمار نظیر قلب ، کلیه و کبد برای پیوند به بیماران و نجات جان آنان استفاده نمود ؟
- [سایر] آیا انسان می‌تواند به صرف احتمال ضرر داشتن آب برای بدنش، تیمم کند؟
- [آیت الله نوری همدانی] شخصی داخل حمام در حالی که تمام اعضای بدنش خیس هست متوجه میشود که وقت نماز تنگ است، آیا می‌تواند بجای وضو غسل کند و با آن نماز بخواند در صورتیکه هیچ غسلی بر ذمّه او نیست؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا وصیت قبلی مسلمان در زمان حیات، در مورد استفاده از بدن او برای تشریح یا استفاده از بعضی اعضای او مانند کلیه، قلب و چشم، اثری در حکم جواز و رفع دیه دارد یا نه؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر بعد از تطهیر و غسل جسد میّت مسلمان، عضوی مانند دست یا پای او جدا شود، پاک است یا نجس؟ حکم اعضای داخلی (مثل قلب و کلیه) پس از جدا شدن چیست؟
- [آیت الله مظاهری] سوال : لطفاً حکم برگزاری نماز جماعت در محل کار برای پرسنل درمان در بیمارستان، در شرایطی که به دلیل کمبود پرسنل، احتمال منتظر ماندن بیمار و حتی در شرایط اورژانسی خطر جانی برای بیماران نیازمند به رسیدگی وجود دارد و از طرفی به دلیل همین نگرانی ممکن است فرد نمازگزار آرامش و حضور قلب کافی هنگام نماز نداشته باشد را بیان بفرمایید.
مسائل مرتبط از این مرجع
- 47 خرید و فروش خون برای نجات جان بیمار جایز است، ولی در مورد خرید و فروش اعضای بدن مانند کلیه و امثال آن، احتیاط آن است که اگر پولی می خواهند بگیرند در مقابل اجازه برداشتن عضو از بدن شخص دهنده بوده باشد، نه در مقابل خود عضو و اصل این کار در صورتی جایز است که برای دهنده تولید خطر نکند.
- پیوند قلب، یا کلیه، یا اعضای دیگر جایز است، خواه آن عضو از انسان زنده ای گرفته شده باشد یا از میت و خواه آن میت، میت مسلمان باشد یا غیر مسلمان، ولی در صورتی می توان آن عضو را از بدن (میت مسلمان) قطع کرد و به بدن دیگری پیوند زد که حفظ جان آن مسلمان موقوف بر این پیوند باشد، همچنین اگر حفظ عضو مهمی مانند چشم موقوف بر این کار باشد و در هر صورت احتیاط آن است که قطع کننده عضو میت مسلمان، دیه قطع عضو را مطابق آنچه در کتابهای فقهی مفصل آمده است، بپردازد.
- مرد مسلمانی که مسلمان زاده است اگر مرتد شود، یعنی منکر خدا یا پیغمبر(صلی الله علیه وآله) گردد، یا یکی از احکام مسلم اسلام مانند واجب بودن نماز و روزه را انکار کند بطوری که انکار کردن آن معنایش انکار خدا یا پیغمبر(صلی الله علیه وآله) باشد، ازدواج او باطل می شود و همسرش باید از او کناره گیری کند و عده وفات یعنی عده زنی که شوهرش مرده است بگیرد و بعد می تواند ازدواج کند و اگر زن یائسه باشد، یا هنوز نزدیکی نکرده باشند عده لازم نیست.
- گوشت هایی که در بازار مسلمانان فروخته می شود، یا مسلمانی برای انسان هدیه می آورد پاک و حلال است، و تحقیق و تفحّص درباره آن لازم نیست؛ ولی اگر بدانند آن مسلمان گوشتها را از کافر گرفته و رسیدگی لازم را نکرده، لازم است از آن اجتناب شود. اما چرم¬هایی که از بلاد کفّار می آورند پاک است، هر چند نمی توان با آن نماز خواند.
- در موارد زیر معامله باطل است: 1 خرید و فروش عین نجس یعنی چیزهایی که ذاتاً نجس است بنابر احتیاط واجب ( مانند بول و غائط و خون) بنابراین، خرید و فروش کودهای نجس اشکال دارد، ولی استفاده از آنها بی مانع است، اما خرید و فروش خون در عصر و زمان ما که برای نجات مجروحین و بیماران مورد استفاده قرار می گیرد جایز است و همچنین خرید و فروش سگ شکاری و نگهبان. 2 خرید و فروش اموال غصبی، مگر آن که صاحبش معامله را اجازه دهد. 3 خرید و فروش چیزهایی که منافع معمولی آن حرام است، مانند آلات موسیقی و قمار. 4 خرید و فروش چیزهایی که در بین مردم مال محسوب نمی شود هرچند برای شخص خاصی ارزش داشته باشد مانند بسیاری از حشرات. 5 معاملاتی که در آن ربا باشد. 6 فروختن اجناس تقلبی که خریدار از وضع آن خبر ندارد، مانند فروختن شیر مخلوط با آب یا روغنی که آن را با پیه یا چیز دیگری مخلوط کرده اند، این عمل را (غش) می گویند و یکی از گناهان کبیره است; از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) نقل شده است که فرمود: (کسی که در معامله با مسلمانان غش کند، یا به آنها ضرر برساند، یا تقلب و حیله نماید از ما نیست و هر کس با برادر مسلمانش غش کند خداوند برکت را از روزی او می برد و راه معاش او را می بندد و او را به خودش وامی گذارد. 7 خرید و فروش اعضای بدن مانند کلیه و امثال آن; ولی احتیاط آن است که اگر پولی می خواهند بگیرند در مقابل اجازه برداشتن عضو از بدن شخص دهنده بوده باشد، نه در مقابل خود عضو و اصل این کار در صورتی جایز است که برای دهنده تولید خطر نکند. 8 اراضی موات با ثبت دادن ملک کسی نمی شود، و خرید و فروش آن جایز نیست، بلکه باید آن را احیاء کند یعنی آماده برای کشت و زرع نماید.
- نماز رابطه انسان با خداست و مایه صفای روح و پاکی دل و پیدایش روح تقوا و تربیت انسان و پرهیز از گناهان است. نماز مهمترین عبادات است که طبق روایات اگر قبول درگاه خدا شود عبادات دیگر نیز قبول خواهد شد و اگر قبول نگردد اعمال دیگر نیز قبول نخواهد شد. و نیز بر طبق روایات، کسی که نمازهای پنجگانه را انجام می دهد از گناهان پاک می شود همان گونه که اگرشبانه روز پنج مرتبه در نهر آبی شست و شو کند اثری از آلودگی در بدنش باقی نمی ماند. به همین دلیل، در آیات قرآن مجید و روایات اسلامی و وصایا و سفارشهای پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و ائمه هدی(علیهم السلام)از مهمترین کارهایی که روی آن تأکید شده همین نماز است و لذا ترک نماز از بزرگترین گناهان کبیره محسوب می شود. سزاوار است انسان نماز را در اول وقت بخواند و به آن اهمیت بسیار دهد و از تند خواندن نماز که ممکن است مایه خرابی نماز گردد جداً بپرهیزد. در حدیث آمده است روزی پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) مردی را در مسجد مشغول نماز دید که رکوع و سجود را بطور کامل انجام نمی دهد، فرمود: اگر این مرد از دنیا برود در حالی که نمازش این گونه باشد به دین من از دنیا نخواهد رفت. روح نماز (حضور قلب) است و سزاوار است از آنچه مایه پراکندگی حواس می شود بپرهیزد، معانی کلمات نماز را بفهمد و در حال نماز به آن توجه داشته باشد و با حال خضوع و خشوع نماز را انجام دهد، بداند با چه کسی سخن می گوید و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند بسیار کوچک ببیند. در حالات معصومین(علیهم السلام) آمده است به هنگام نماز آنچنان غرق یاد خدا می شدند که از خود بی خبر می گشتند، تا آنجا که پیکان تیری در پای امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)مانده بود، در حال نماز بیرون آوردند و آن حضرت متوجه نشد. برای قبولی نماز و کمال و فضیلت آن علاوه بر شرایط واجب باید امور زیر را نیز رعایت کند: قبل از نماز از خطاهای خود توبه و استغفار نماید و از گناهانی که مانع قبول نماز است مانند (حسد) و (تکبر) و (غیبت) و (خوردن مال حرام) و (آشامیدن مسکرات) و (ندادن خمس و زکات) بلکه هر معصیتی بپرهیزد. همچنین سزاوار است کارهائی که ارزش نماز و حضور قلب را کم می کند انجام ندهد، مثلاً در حال خواب آلودگی و خودداری از بول و در میان سر و صداها و در برابر منظره هایی که جلب توجه می کند به نماز نایستد و کارهایی که ثواب نماز را زیاد می کند انجام دهد، مثلاً لباس پاکیزه بپوشد، موهای خود را شانه زند و مسواک کند و خود را خوشبو نماید و انگشتر عقیق به دست کند.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] اگر بیمار یا ولیّ او شرط عدم ضمان را از پزشک قبول نکنند، چنانچه جان بیمار در خطر نباشد یا این که مراجعه به پزشک دیگری ممکن باشد، پزشک می‌تواند بیمار را رها کرده و معالجه ننماید و اگر جان بیمار در خطر باشد و =============================================================================== 1 سنن ابن ماجه،ح3466 کنز العمّال،ج10،ص32،ح28221. مراجعه به پزشک دیگری ممکن نباشد، اقدام به معالجه او لازم است و در این صورت اگر پزشک حاذق بوده و احتیاط و دقّت لازم را بنماید، ضامن نمیباشد.
- [آیت الله مظاهری] انسان می‌تواند عضوی از اعضای خود، نظیر کلیه یا چشم و مانند اینها را در حال حیات بفروشد، چنانکه می‌تواند پول بگیرد و اجازه قطع عضوی از اعضای خود را پس از مرگ بدهد.
- [آیت الله مظاهری] اگر حفظ جان مسلمانی یا عضوی از او بر پیوند عضوی از اعضای میّت مسلمانی متوقف باشد قطع و پیوند آن عضو با اذن آن میّت قبل از مردن یا اذن ولیّ او یا حاکم شرع بعد از مردن او جایز است و دیه هم ندارد و اگر آن میّت غیر مسلمان باشد اذن هم لازم نیست.
- [آیت الله مظاهری] اگر حفظ جان مسلمانی یا عدهای از مسلمانان بر تشریح انسان متوقف باشد و تشریح غیرمسلمان امکان نداشته باشد تشریح مسلمان جایز است، بنابراین در این زمان که طب متوقّف بر تشریح بدن انسان است باید از تشریح میّت غیر مسلمان استفاده شود و اگر غیر مسلمان نباشد تشریح مسلمان با اذن ولی یا حاکم شرع جایز است و موجب دیه هم نیست.
- [آیت الله اردبیلی] انسان می‌تواند بعضی از اعضای خود را مانند کلیه، برای پیوند به شخص دیگری بفروشد، به شرط آن که برای خود او ضرر قابل توجّهی نداشته باشد.
- [آیت الله خوئی] تا انسان می‌تواند ایستاده نماز بخواند، نباید بنشیند، مثلًا کسی که در موقع ایستادن بدنش حرکت میکند، یا مجبور است به چیزی تکیه دهد یا بدنش را مختصری کج کند، باید به هر طور که می‌تواند ایستاده نماز بخواند، ولی اگر به هیچ قسم نتواند بایستد، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.
- [آیت الله بهجت] انسان تا می‌تواند ایستاده نماز بخواند، نباید بنشیند مثلاً کسی که در موقع ایستادن بدنش حرکت میکند، یا مجبور است به چیزی تکیه دهد، یا بدنش را کج کند، یا خم شود، یا پاها را بیشتر از معمول گشاد بگذارد، باید به هر طوری که می‌تواند ایستاده نماز بخواند، ولی اگر به هیچ صورتی نتواند بایستد، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] تا انسان می‌تواند ایستاده نماز بخواند (ولو با تکیه دادن بر چیزی، یا با حرکت کردن بدن) نباید بنشیند؛ مثلاً کسی که در موقع ایستادن بدنش حرکت میکند، یا مجبور است به چیزی تکیه دهد یا بدنش را مختصری کج کند، باید به هر طور که می‌تواند ایستاده نماز بخواند؛ ولی اگر به هیچ قسم نتواند بایستد، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.
- [آیت الله سیستانی] تا انسان می‌تواند ایستاده نماز بخواند ، نباید بنشیند ، مثلاً کسی که در موقع ایستادن ، بدنش حرکت میکند ، یا مجبور است به چیزی تکیه دهد ، یا بدنش را مختصری کج کند ، باید به هر طور که می‌تواند ایستاده نماز بخواند ، ولی اگر به هیچ قسم نتواند بایستد ، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند .
- [آیت الله مظاهری] اگر مرد یا زن مسلمانی کافر شود و دوباره مسلمان شود می‌تواند با همان همسر اوّلی به عقد جدید ازدواج کند گرچه آن زن هنوز در عدّه باشد، چنانکه میتوانند همسر جدید انتخاب کنند.