وظیفه شرعی
تکلیف مستفاد از اصول عملی شرعی، هنگام شک یا جهل به حکم واقعی را وظیفه عملی شرعی گویند. این بحث در اصول فقه کاربرد دارد.
وظیفه شرعی افرادی که در قطب شمال یا جنوب زندگی می کنند چیست؟ حکم نماز، روزه و اصل اقامت در آن جا را بیان نمایید.
بر فرض امکان زندگی در آن جا، بنابر قاعده، تکلیف به نماز شبانه روزی و روزه ندارند. لذا چون تفویت مصالح لزومیه می شود، در حال اختیار نمی توان در آن جا اقامت کرد. ولی اگر ناچار به اقامه باشد، بنابر احتیاط یا باید بر طبق نزدیک ترین مکان به آن جا که شب و روز عادی دارند، عمل کند یا اوقات نماز و ماه ها را با وسایلی مثل ساعت حساب کند، ولی این دومی عسر و حرج دارد.
بر فرض امکان زندگی در آن جا، بنابر قاعده، تکلیف به نماز شبانه روزی و روزه ندارند. لذا چون تفویت مصالح لزومیه می شود، در حال اختیار نمی توان در آن جا اقامت کرد. ولی اگر ناچار به اقامه باشد، بنابر احتیاط یا باید بر طبق نزدیک ترین مکان به آن جا که شب و روز عادی دارند، عمل کند یا اوقات نماز و ماه ها را با وسایلی مثل ساعت حساب کند، ولی این دومی عسر و حرج دارد.
عنوان سوال:
وظیفه شرعی افرادی که در قطب شمال یا جنوب زندگی می کنند چیست؟ حکم نماز، روزه و اصل اقامت در آن جا را بیان نمایید.
پاسخ:
بر فرض امکان زندگی در آن جا، بنابر قاعده، تکلیف به نماز شبانه روزی و روزه ندارند. لذا چون تفویت مصالح لزومیه می شود، در حال اختیار نمی توان در آن جا اقامت کرد. ولی اگر ناچار به اقامه باشد، بنابر احتیاط یا باید بر طبق نزدیک ترین مکان به آن جا که شب و روز عادی دارند، عمل کند یا اوقات نماز و ماه ها را با وسایلی مثل ساعت حساب کند، ولی این دومی عسر و حرج دارد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- کسانی که در تهران زندگی می کنند؛ مثلاً اگر بخواهند از شمال تهران به جنوبی ترین نقطه شهر بروند، مسافت بیش از 45 کیلومتر را باید طی کنند. در این صورت نماز و روزه ی آن ها چه حکمی پیدا می کند؟
- افرادی که قصد مسافرت برای چهل هفته ی پیاپی از شهرهای دور به مسجد مقدّس جمکران را دارند و هم چنین افرادی که سالیان پیاپی هر هفته به این مکان مقدّس تشریف می آورند، در مورد نماز و روزه های واجب چه وظیفه ای دارند؟
- اگر شخصی هر روز از محلّ اقامت خود برای تدریس به بیش از مسافت شرعی مسافرت نماید، حال اگر شغل خود را عوض کند و برای کار دیگری به همان سفر برود، وظیفه اش چیست؟
- کارمندی برای انجام کار دولتی به مسافت شرعی می رود و برخلاف مقررات، همسر خود را هم سوار می کند. وظیفه ی نماز و روزه ی خود و همسر وی چگونه است؟
- کسی قصد اقامت در سفر کرده و پس از خواندن نماز ظهر از قصدش منصرف می شود و طبق وظیفه، نماز عصر را تمام می خواند و پس از آن علم اجمالی به بطلان یکی از دو نمازش پیدا می کند، چه وظیفه ای دارد؟
- شخصی بعد از تحقیق، یقین کرده که فاصله ی محل کار تا وطن او کمتر از 8 فرسخ می باشد؛ لذا نماز خود را تمام خوانده و روزه هم گرفته است و بعد از مدتی متوجه شده که اشتباه کرده است و مسافت، بیش از 8 فرسخ بوده است. وظیفه ی او نسبت به نمازهایی که تمام خوانده و روزه هایی که گرفته چیست؟ در صورت عکس این قضیه که یقین داشت بیش از 8 فرسخ فاصله داشته و شکسته خوانده و بعدا معلوم شده که کمتر از 8 فرسخ فاصله داشته وظیفه اش چیست؟
- متوفی وصیّت نموده که 31 اموال او را صرف نماز و روزه کنند و برای او پنج سال نماز و روزه بگیرند. اگر ورثه یا وصیّ عمل به وصیت نکردند، وظیفه ی پسر بزرگ چیست؟ و بر فرض عمل به وصیّت، اگر احتمالاً نماز و روزه قضای او بیش از پنج سال بود، وظیفه چیست؟
- از ابتدای بلوغ مدت شش سال بر اثر نادانی و بدون عذر شرعی روزه نمی گرفتم، یک سال را هم بدون این که بدانم جنب هستم، روزه گرفته ام، وظیفه من چیست؟
- اگر بین نماز در دهان روزه دار اخلاط سر و سینه جمع شود، به صورتی که اگر فرو دهد، روزه اش باطل می شود و اگر بخواهد بریزد، باید نماز را قطع کند. وظیفه اش چیست؟
- افرادی از محلّ کار، بعدازظهر به غیر وطن مسافرت می کنند و فردا صبح به محلّ کار می روند بدون این که به وطن برگشته باشند. تکلیف نماز و روزه ی آن ها چیست؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله خامنه ای] تشخیص قبله در قطب شمال و جنوب چگونه است و نماز چگونه خوانده می شود؟
- [آیت الله اردبیلی] حکم نماز و روزه در قطب شمال و جنوب و حکم نماز و روزه فضانوردان در ماهوارههایی که به طور ثابت به دور زمین میچرخند و شاهد طلوع و غروب خورشید نیستند، چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] شهر شیراز جزء بلاد کبیره محسوب نشده؛ اما فاصله شمال تا جنوب و شرق تا غرب آن بسیار گسترده و طول مسافت آن بعضا مثل بلاد کبیره است. حکم نماز و روزه در این شهر چگونه است؟
- [آیت الله اردبیلی] روزه برای فردی که در گرمای جنوب ایران زندگی میکند و دارای یک کلیه است واجب است؟
- [آیت الله خامنه ای] نماز و روزه دختری که بمدت شش ماه آغاز تولد در محل تولد اقامت داشت سپس به مدت هفده سال در شهری دیگر زندگی نمود سپس بعد از ازدواج به محل تولد بازگشت در دو محل اقامت چه حکمی دارد؟
- [آیت الله نوری همدانی] در موارد شک در ذبح شرعی وظیفه چیست؟ آیا اصل عدم تذکیه جریان دارد یا اصل حلیت و طهارت؟
- [آیت الله خامنه ای] شخصی در کانادا زندگی می کند، و با این که از قطب شمال فاصله زیادی دارد، امّا در زمستان، هنگام ظهر، که سایه ی شاخص به کوتاه ترین طول خود می رسد باز هم طولش نسبتاً بلند است و بیش از طول خود شاخص است. در نتیجه در هیچ زمانی از روز سایه ی شاخص به دو هفتم یا چهار هفتم یا خود طول شاخص نمی رسد. با این فرض، هنگام فضیلت نوافل عصر و خود نماز عصر را چگونه تعیین کند؟
- [آیت الله سبحانی] در جریان تغییر قبله که پیامبر (صلی الله علیه وآله) مشغول نماز جماعت بودند، چرخیدن پیامبر (صلی الله علیه وآله) از طرف شمال به جنوب امکان پذیر بود، ولی چرخیدن صفوف متعدد نمازگزاران با حرکت زیاد موجب بطلان نماز می شد. لطفاً توضیح مرحمت فرمایید؟
- [سایر] در همه نظامها و سیستمهایی که بر اساس عقل می باشند این مساله امری پذیرفته شده است که مالیات و عوارض و ... برای افرادی است که از حداقل هایی برخوردار باشند و حکومت مسئول تامین حداقل شرایط زندگی با آبرو برای افراد است. احکام مالی اسلام هم حکم حکومتی است و حکومت اسلامی وظیفه تامین معیشت مردم را دارد. چرا در رابطه با احکام خمس و زکات برای افرادی که حداقل استانداردهای زندگی (مانند تامین یک سرپناه کوچک و ارزان یا هر استانداردی که به عنوان حداقل وظیفه حکومت اسلامی تشخیص داده می شود)، را ندارند، معافیت شبیه به معافیت های مالیتی وجود ندارد؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] در گذشته در شهر کرج زندگی می کردم و اکنون چند سالی است که ساکن قم هستم و در طول سال 2 یا3 ماه در کرج اقامت دارم و قصد اعراض نیز نکرده ام. حکم نماز و روزه ام چیست؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- مسافری که قصد کرده ده روز در جایی بماند اگر بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی بخواهد به جایی که کمتر از چهار فرسخ است برود و به محل اقامت خود برگردد، تا وقتی که سفر شرعی جدیدی را آغاز نکرده، باید نماز را تمام بخواند. حتی اگر طوری خارج شود که به اقامه او صدمه بزند، مثل اینکه یک روز آنجا بماند، تا وقتی که قصد سفر جدید شرعی نکرده، نماز تمام است.
- اگر مجموع رفت و برگشت هشت فرسخ باشد، ولی همان روز که رفته نمیخواهد برگردد، باید نماز را شکسته بخواند و روزه را افطار نماید، و اگر رفت و برگشت بهتنهایی هشت فرسخ یا بیشتر باشد، و در بین راه و مقصد، قصد ماندن ده روز نکرده باشد، باید نماز را شکسته بخواند و روزه را افطار نماید.
- مسافری که سی روز مردّد بوده، در صورتی باید نماز را تمام بخواند که سی روز در یک جا بماند، پس اگر مقداری از آن را در جایی و مقداری را در جای دیگر بماند، بعد از سی روز هم باید نماز را شکسته بخواند، مگر اینکه قسمت عمده روز را در جایی بماند و بقیه روز را در جای دیگری که کمتر از چهار فرسخ شرعی است، بهطوریکه عرفاً صدق کند سی روز یک جا مانده است، که در این صورت بعد از سی روز مثل محل اقامت، نماز را در آنجا تمام میخواند.
- اگر وصیت کند که بدهی او را بدهند و برای نماز و روزه او اجیر بگیرند و کار مستحبی هم انجام دهند، چنانچه وصیت نکرده باشد که اینها را از ثلث بدهند، باید بدهی او را از اصل مال بدهند و اگر چیزی زیاد آمد، ثلث آن را به مصرف نماز و روزه و کارهای مستحبی که معین کرده برسانند، و در صورتی که ثلث کافی نباشد، اگر ورثه اجازه بدهند باید وصیت او عملی شود و اگر اجازه ندهند، باید نماز و روزه را از ثلث بدهند و اگر چیزی زیاد آمد به مصرف کار مستحبی که معین کرده برسانند.
- اگر زنی که در حال استحاضه است غسلهای خود را به تفصیلی که در احکام استحاضه گفته شد بهجا آورد، روزه او صحیح است، و بیوجه نیست که صحت روزه او مشروط به انجام غسلی باشد که باید برای نماز صبح انجام دهد، ولی بنابر اظهر غسل نمازهای مغرب و عشای شب گذشته و شب آینده در صحیح بودن روزه او شرط نیست، و بنابر احتیاط واجب مستحاضه متوسطه هم مثل کثیره، انجام غسلی که بر او واجب است در صحیح بودن روزهاش شرط است، ولی وضوی واجب بر مستحاضه قلیله، شرط صحت روزه نیست.
- غیر از وطن اصلی و وطن غیر اصلی که ذکر شد در جاهای دیگر اگر قصد اقامت ده روز نکند، نمازش شکسته است، ولی اگر جایی وطن او بوده و در آنجا شش ماه به قصد وطن بودن مانده است و ملک هم داشته و حالا اعراض کرده است، احتیاط کردن در جمع بین نماز قصر و تمام و همچنین گرفتن روزه و قضای آن خوب است، و همین احتیاط جاری است اگر در جایی شش ماه بدون قصد وطن بودن بماند و ملکی داشته باشد.
- اگر در زمانی که نزدیکی با زن حرام است ( مثلاً در روزه ماه رمضان یا در حال حیض ) با زن خود نزدیکی کند ، در صورتی که عرق او خشک نشده و اگر وظیفه اش تیمم باشد تیمم نکرده ، بنا بر احتیاط واجب باید از عرق خود ، در حال نماز ، اجتناب نماید . و اگر تیمم کرده ، بنا بر اظهر اجتناب از عرقی که بعد از تیمم فوق حاصل شده ، حتی اگر خشک نشده باشد ، لازم نیست .
- اگر وصیت کند که از ثلث مال او خمس و زکات یا بدهی دیگر او را بدهند و برای نماز و روزه او اجیر بگیرند و کار مستحبی هم مثل اطعام به فقرا انجام دهند، چنانچه ثلث مال او به اندازه این کارها بود، به آن عمل می‌شود، و اگر کمتر بود، اول واجبات مالی او، مثل خمس، زکات، بدهی و حج واجب را انجام میدهند و اگر اضافه آمد واجبات بدنی مثل نماز و روزه، و اگر باز هم چیزی از ثلث اضافه آمد به مصرف مستحبات میرسانند، مگر اینکه معلوم باشد که منظور میت این نبوده که فقط از ثلث مصرف شود که در این صورت واجبات مالی که قسم اول است از اصل مال میت برداشته می‌شود و بقیه از ثلث، و اگر منظور میت مبهم بود، احتیاط در این است که آنچه بیش از ثلث مصرف می‌شود، با اجازه ورثه باشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] کسی که رفتن و برگشتن او هشت فرسخ است باید نماز را شکسته بخواند، خواه رفتنش چهار فرسخ باشد و خواه کمتر یا بیشتر، همین اندازه که رفتن و برگشتن او هشت فرسخ باشد نماز شکسته است و خواه در همان روز و شب برگردد یا فاصلهای بیفتد، مگر اینکه در وسط این مسافت ده روز قصد اقامت کند.
- [آیت الله سیستانی] - اعتکاف از عبادات مستحب می‌باشد که به واسطه نذر، عهد، قسم و مانند اینها واجب می‌شود، و اعتکاف شرعی آن است که فرد در مسجد به قصد قربت، توقّف و اقامت کند و احتیاط مستحب آن است که اقامت به قصد انجام اعمال عبادی مانند نماز یا دعا باشد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که نمی داند پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش می گذرد یا نه؛ یا ده روز در محلی قصد اقامت می نماید یا نه؛ باید نماز را تمام بخواند.
- [آیت الله خوئی] کسی که نمیداند پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش میگذرد یا نه، یا ده روز در محلی قصد اقامت مینماید یا نه، باید نماز را تمام بخواند.
- [آیت الله وحید خراسانی] کسی که نمی داند پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش می گذرد یا نه یا ده روز در محلی قصد اقامت می نماید یا نه باید نماز را تمام بخواند
- [آیت الله سیستانی] کسی که نمیداند پیش از رسیدن به هشت فرسخ از وطنش میگذرد یا نه ، یا ده روز در محلی قصد اقامت مینماید یا نه ، باید نماز را تمام بخواند .
- [آیت الله مکارم شیرازی] 33 کسانی که شغلشان سفر است (مانند راننده بیابانی) یا سفر مقدمه شغل آنهاست (مانند کسانی که در یک شهر اقامت دارند و همه روزه برای تدریس یا کار دیگر به شهرهای مجاور می روند) و مجموع رفت و برگشت آنها هشت فرسخ یا بیشتر است، نمازشان تمام و روزه ماه رمضان بر آنها واجب است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] انسان نمیتواند برخی از مسائل را از یک مجتهد و برخی دیگر را از مجتهد دیگر تقلید کند، ولی اگر یکی از مجتهدین در یک باب از احکام - مثلاً در باب نماز - از دیگران اعلم باشد و مجتهد دیگر در باب دیگر - مثلاً روزه - اعلم باشد، باید در احکام نماز از مجتهد اول و در احکام روزه از مجتهد دوم تقلید کند.
- [آیت الله سبحانی] مسافری که قصد کرده ده روز در جائی بماند اگر بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی بخواهد به جائی که کمتر از چهار فرسخ است برود و به محل اقامه خود به عنوان محل اقامت برگردد، باید نماز را تمام بخواند و اگر به عنوان منزلی که در بین راه است عبور کند، نماز او شکسته است.
- [آیت الله سبحانی] اگر وصیت کند که بدهی او را بدهند و برای نماز و روزه او اجیر بگیرند و کار مستحبی هم انجام دهند چنانچه وصیت نکرده باشد که اینها را از ثلث بدهند، باید بدهی او را از اصل مال بدهند و اگر چیزی از اصل مال باقی ماند، ثلث آن را به مصرف نماز و روزه و کارهای مستحبی که معین کرده برسانند و در صورتی که ثلث کافی نباشد، پس اگر ورثه اجازه بدهند باید وصیت او عملی شود و اگر اجازه ندهند، باید نماز و روزه را از ثلث بدهند و اگر چیزی زیاد آمد به مصرف کار مستحبی که معین کرده برسانند.