خیارات
خیار از الفاظی است که در بیع کاربرد زیادی دارد. از این عنوان در باب تجارت سخن رفته است.
حق خیارات در معامله در چه صورتی اسقاط می شود؟
در صورتی که ضمن عقد، آن ها را اسقاط کنند یا صاحب خیار بعد از عقد آن را اسقاط نماید.
در صورتی که ضمن عقد، آن ها را اسقاط کنند یا صاحب خیار بعد از عقد آن را اسقاط نماید.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر در معامله ای اسقاط کافه ی خیارات شده و طرف معامله احتمال غبن می دهد، ولی بعد معلوم می شود که غبن او خیلی زیاد بوده به نحوی که قابل اغماض نیست، آیا حقّ فسخ دارد؟
- در اسناد و قباله های معاملاتی می نویسند: "با اسقاط تمام خیارات حتی خیار غبن فاحش." اگر فردی در معامله ای فهمید که خیلی مغبون شده مثلاً جنس خود را یک دهم یا یک بیستم قیمت متعارف فروخته که عقلا در این معامله اصلاً اقدام نمی کنند مگر سفاهتی باشد آیا خیار ساقط می شود؟
- شش دانگ یک دستگاه خانه با مساحت و مشخّصات و حدود معیّن به مبلغ معیّن بین خریدار و فروشنده قراردادنامه ای تنظیم گردید. از کلّ ثمن معامله، خریدار به عنوان بیعانه 91 را پراخت کرده است و قرار بر این شد که بقیّه ی ثمن را در تاریخ انتقال سند رسمی نقدی به فروشنده بپردازد. دفترخانه ای برای تنظیم سند رسمی به حسب تراضی طرفین در دو ماه دیگر تعیین گردید با اسقاط کافّه ی خیارات، از جمله اسقاط خیار غبن، فروشنده ملتزم شد در صورت انصراف و عدم حضور در دفتر مورد توافق مبلغ... دریافتی به عنوان بیعانه و مبلغی معادل بیعانه نیز به خریدار بپردازد. چهارده روز قبل از تاریخ مقرّر با ارسال اظهارنامه و تلگراف، اعلام انصراف و فسخ نموده است به دلیل غبن غیر قابل اغماض، با توجّه به این که در قرارداد نامه اسقاط خیارات و غبن فاحش شده، در صورتی که غبن فاحش غیر قابل اغماض نیز وجود داشته باشد، آیا فروشنده حقّ فسخ دارد؟ با توجّه به این که از ثمن معامله 91 را به عنوان بیعانه گرفته است و تا به امروز مورد معامله در تصرّف فروشنده است.
- معامله را از چه راه های شرعی می توان به هم زد و آیا خیارات شرعی بعد از مرگ به ورثه انتقال پیدا می کند؟
- اینجانب مدّتی پیش منزلی را با قسمتی از باغ خود به اضافه ی مبلغی دیگر معاوضه نمودم و چون قیمت باغ خود را نمی دانستم، حاضر به این معاوضه شدم، اکنون پس از این که هر دو در باغ و منزل تصرّفاتی کرده ایم متوجّه شده ام که خیلی کلاه سرم رفته است. آیا چون در معاوضه، اسقاط خیارات نشده است، حقّ فسخ دارم؟
- شخصی خانه ای را فروخته و ضمن صیغه ی عقد بیع، شرایطی را برای خریدار شرط نموده و ضمنا اسقاط کافه ی خیارات را هم ذکر کرده است. در صورت تخلّف شرط از ناحیه ی خریدار، آیا فروشنده می تواند خیار فسخ، به خاطر تخلّف شرط ضمن عقد را استفاده نماید؟
- آیا تمام خیارات بیع در اجاره نیز جاری می شود؟
- اگر کسی در معامله ای دروغ بگوید و روی آن قسم یاد کند، این معامله چه صورتی دارد؟
- در بعضی از قولنامه ها در بنگاه ها نوشته شده است "معامله انجام شده قطعی است و کلیه خیارات حتی خیار غبن از طرفین ساقط گردید"، آیا این شروط جایز است؟ در این صورت هیچ نوع خیاری باقی می ماند که از آن استفاده نمود؟
- در طلاق حامل که عدّه ی آن به وضع حمل است ، آیا اسقاط جنین عمدی را هم شامل می شود؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] در معامله ای، شرط اسقاط تمام خیارات می شود و از سوی دیگر در عقدنامه شرط می شود که در صورت فسخ، فسخ کننده مبلغی رابه دیگری پرداخت نماید. آیا شرط اوّل (اسقاط تمام خیارات) با شرط دوم منافاتی ندارد؟ آیا خیار حاصل، خیار شرط است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] خانه ای معامله شده و در قولنامه به صورت چاپی کلیه خیارات اسقاط شده است و مبلغ صد هزار تومان به عنوان واقولی نوشته شده است. ولی در ضمن صیغه عقد، اسقاط تمامی خیارات نشده است و بعد معلوم شده که خانه عیب دارد و دارای عقب نشینی است، آیا مشتری می تواند معامله را فسخ کند؟ و آیا علم و جهل بایع در این مورد اثری دارد؟ و آیا گرفتن واقولی در این صورت مشروع است؟ و اصولا با چنین وضعی اسقاط تمامی خیارات شده یا خیر؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر در مبایعه نامه ای طرفین کافّه خیارات را اسقاط نمایند، آیا خریدار می تواند به ادّعای معیوب بودن مبیع، مطالبه ارش نماید؟ به عبارت دیگر، آیا با اسقاط کافّه خیارات، علاوه بر سقوط خیار عیب، مطالبه ارش نیز ساقط می شود؟
- [آیت الله سبحانی] اگر در عقد بیع تمام خیارات را اسقاط کنند آیا می توان در ضمن عقد خارج لازم با قرار دادن شرطی، خیار وضع نمایند؟
- [آیت الله بروجردی] رجوع مختلعه به آن چه بذل نموده مادامی که در عدّه است از قبیل سایر خیارات قابل اسقاط هست یا نه؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] این جانب خانه خود را معامله کردم و مقرر گردید خریدار مابقی پول را در زمان مشخص بدهد، ولی خریدار مابقی ثمن را در زمان مقرر نداد و بنده به جهت شرط مذکور معامله را فسخ کردم. الف آیا این جانب شرعاً حق فسخ معامله را داشته ام با اینکه در ضمن معامله کلیه خیارات اسقاط شده بود؟ ب اگر در زمان مقرر خریدار مهلت بخواهد و ادعا کند که من مهلت داده ام آیا خیار شرط اینجانب ساقط می شود؟
- [آیت الله سبحانی] اگر زوج به زوجه، با اسقاط خیارات در ضمن عقد لازم خارج، وکالت در طلاق دهد، آیا زوجه می تواند با بذل قسمتی از مهریه، خود را با طلاق بائن از نوع طلاق خلع مطلقه نماید؟
- [آیت الله نوری همدانی] به عرض عالی میرساند که معاملهای صورت گرفته و متبایعین قراردادی را امضاء کردهاند در ضمن این قرارداد شرط شده که با اسقاط کلیه خیارات حتی غبن و خریدار یک فقره چک به مبلغ بیست هزار تومان به فروشنده پرداخت کرد که بقیه ثمن را فردا پرداخت نماید و فروشنده چک را به عنوان امانت به بنگاهی واگذار نموده است و فروشند بعد از یک ساعت اظهار پشیمانی نموده و به این معامله راضی نمیباشد وظیفه چیست؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی اقدام به انعقاد بیعی نسبت به ملکی نموده، بنا بر قول فروشنده در زمان انعقاد قرارداد، فروشنده ضمن امضاء ذیل قولنامه شفاهااعلام میدارد که تا 48 ساعت اجازه فسخ قرارداد را داشته باشد و این امر مورد تائید دلاّل این بیع ( بنگاه املاک ) بوده و حاضر به شهادت میباشد در این قرارداد بصورت تایپ و پیش نویس کلّیه خیارات از طرفین ساقط گشته حالا فروشنده با مراجعه به افراد خبره متوجّه شده که ملک را به کمتر از دو سوّم قیمت واقعی فروخته و ملک 80 میلیونی را 50 میلیون قرارداد بسته لذا ظرف مهلت مقرّر مورد ادّعا مراجعه نموده و اعلام فسخ نموده لهذا بین متبایعین مجادله واقع گشته دائر به ادّعای عدم وجود حقّ فسخ و اسقاط کافّه و تامّه خیارات از طرف خریدار و ادّعای حقّ فسخ و فسخ قرارداد و عدم اطّلاع از غبن از طرف فروشنده: الف - آیا این حقّ فسخ و فسخ با شهادت یک نفر دلاّل قابل احراز است؟ ب - آیا خیار غبن افحش در زمان انعقاد قرارداد قابل اسقاط است؟ ج - آیا اسقاط خیار غبن در زمان اسقاط، نیاز به علم به غبن ندارد؟ د - سئوال فوق در خصوص غبن افحش چگونه است؟ ه - در صورت صحّت ادّعای فروشنده دائر به حقّ فسخ و فسخ، و عدم امکان اثبات حقانیّتش در دادگاه، وضعیت شرعی خریدار نسبت به ملک چگونه است؟ و - در صورت عدم اطّلاع فروشنده از غبن افحش و اسقاط خیارات، وضعیت شرعی خریدار چگونه است؟
- [آیت الله سبحانی] اگر در معامله، طرفین شرط کنند در صورتی که هر یک، معامله را فسخ نمایند باید مبلغ معینی را به طرف مقابل بپردازند، آیا این شرط صحیح است و اگر یکی از آن دو در مبیع تصرفاتی نموده باشد آیا تصرف وی باعث اسقاط حق فسخ می شود؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر بچه نابالغ چیزی را با اجازه پدر یا جد پدری خود بخرد یا بفروشد، در صورتی که بتواند معامله کند، بنابر اظهر صحیح است؛ ولی اگر نمیتواند انشای معامله نماید و یا قبلاً نمیتوانسته، ولی حالا شک داریم که میتواند انشای معامله کند یا نه، اگرچه با اجازه ولیّ باشد، معاملهاش صحیح نیست. * خرید و فروش و معامله طفل غیر ممیز، دیوانه، مست، غافل، بیهوش و کسی که از روی شوخی و بدون قصد جدی معامله میکند، باطل است.
- در معامله بیع شرط، که مثلاً جنس هزار تومانی را به هزار تومان یا کمتر میفروشند و قرار میگذارند که اگر فروشنده تا مدت معینی پول را بدهد، بتواند معامله را بههم بزند، در صورتی که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند، معامله صحیح است.
- اگر چیزی را که می فروشند یکی از شرط های معامله در آن نباشد، مثلاً چیزی را که باید با وزن خرید و فروش کنند بدون وزن معامله نمایند، معامله باطل است، و چنانچه فروشنده و خریدار با قطع نظر از معامله راضی باشند که در مال یکدیگرتصرف کنند اشکال ندارد، و گرنه چیزی را که از یکدیگر گرفته اند، مثل مال غصبی است و هر کدام باید آن را به صاحبش برگرداند، و در صورتی که هر یک از مشتری یا فروشنده بدانند که معامله باطل است و مال او در دست دیگری از بین برود، بنابراظهر نمی تواند عوض آن را بگیرد.
- غِش در معامله، که عبارت است از مخفی کردن عیب چیزی و فروختن آن به اسم صحیح و سالم، مثل مخلوط کردن شیر با آب یا گندم خوب با گندم بد یا روغن با پیه و مانند آن، در صورتی که مشخص نباشد و فروشنده به خریدار نگوید، حرام است و مشتری حق بههم زدن معامله و یا گرفتن تفاوت قیمت را دارد.
- زکات طلا و نقره در صورتی واجب می‌شود که آن را سکه زده باشند و معامله با آن رایج باشد، و اگرچه سکه آن نیز از بین رفته باشد، باید زکات آن را بدهند.
- اگر طلا را به طلا یا نقره را به نقره بفروشد، سکهدار باشند یا بیسکه، در صورتی که وزن یکی از آنها زیادتر از دیگری باشد، معامله حرام و باطل است.
- اگر خریدار قیمت جنس را نداند، یا در موقع معامله غفلت کند و جنس را گرانتر از قیمت معمولی آن بخرد، چنانچه بهقدری گران خریده که مردم او را مغبون میدانند و به کمی و زیادی آن اهمیت میدهند، میتواند معامله را بههم بزند، و نیز اگر فروشنده قیمت جنس را نداند، یا موقع معامله غفلت کند و جنس را ارزانتر از قیمت آن بفروشد در صورتی که مردم به مقداری که ارزان فروخته اهمیت بدهند و او را مغبون بدانند، میتواند معامله را بههم بزند.
- اگر بعد از معامله عیب مال را بفهمد و فوراً معامله را بههم نزند، دیگر حق بههم زدن معامله را ندارد، و برای فسخ معامله کافی است که به طرف مقابل اطلاع دهد و یا اگر ممکن نیست به دیگران اطلاع دهد که معامله را فسخ کرده است.
- اگر با سرمایه شرکت معاملهای کنند و بعد بفهمند شرکت باطل بوده، چنانچه طوری باشد که اگر میدانستند شرکت درست نیست، باز هم به تصرف در مال یکدیگر راضی بودند، معامله صحیح است و هر چه از آن معامله بهدست آید، مال همه آنان است، و اگر اینطور نباشد، در صورتی معامله صحیح است که آنانی که ابتدا به تصرف دیگران راضی نبودهاند، به آن معامله راضی شوند، وگرنه معامله باطل است؛ و در هر صورت هر کدام از آنان که برای شرکت کاری کرده است، اگر شرط شده باشد که هر کس کار کرد استفاده بیشتر ببرد، باید مزد کاری که کرده است به او داده شود؛ در غیر این صورت اگر اصلاً شرط نشده بود کسی کار کند، ولی شخص به اختیار خود کار کرده و مدعی است که قصد کار مجانی و تبرع نداشته، استحقاق مزد خالی از وجه نیست.
- اگر کافر ذمّی زمینی را از مسلمان بخرد، یا به طریقی دیگر مثل صلح به او منتقل شود، باید خمس آن را بدهد و اگر پول آن را هم بدهد، اشکال ندارد، و بنابر اظهر بین زمین مزروعی و یا غیر مزروعی فرقی نیست، ولی اگر خانه و دکان و مانند اینها را از مسلمان بخرد، در صورتی که مقصود اصلی او از این معامله زمین باشد و یا زمین و بنا هر کدام جداگانه قیمتگذاری و مورد معامله واقع شود، باید خمس زمین آنها را بدهد و در صورتی که مقصود او از خرید، بنای آن باشد، ولو زمین هم به تبع بنا داخل معامله است خمس ندارد، و بنابر احتیاط واجب کسی که خمس را از ذمّی میگیرد و به اهلش میدهد باید در وقت گرفتن و دادن نیت داشته باشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله خوئی] اگر بعد از معامله عیب مال را بفهمد لازم نیست فوراً معامله را به هم بزند و بعداً هم حق به هم زدن معامله را دارد و همچنین است حکم در سایر خیارات.
- [آیت الله خوئی] هرگاه بعد از خریدن جنس عیب آن را بفهمد، اگرچه فروشنده حاضر نباشد، میتواند معامله را به هم بزند و همچنین است حکم در سایر خیارات.
- [آیت الله وحید خراسانی] هرگاه بعد از خریدن جنس عیب ان را بفهمد اگر چه فروشنده حاضر نباشد می تواند معامله را به هم بزند و همچنین است حکم در سایر خیارات
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] هرگاه بعد از خریدن جنس؛ عیب آن را بفهمد اگرچه فروشنده حاضر نباشد می تواند معامله را به هم بزند و همچنین است حکم در سایر خیارات.
- [آیت الله سیستانی] هر گاه بعد از خریدن جنس ، عیب آن را بفهمد اگر چه فروشنده حاضر نباشد ، میتواند معامله را بهم بزند ، و همچنین است حکم در سایر خیارات .
- [آیت الله علوی گرگانی] تا وقتی خریدار وفروشنده از مجلس معامله متفرّق نشدهاند میتوانند معامله را به هم بزنند و نیز اگر مشتری حیوانی را بخرد، تا سه روز حقّ به هم زدن معامله را دارد و همچنین اگر پول جنسی را که نقد خریده تا سه روز ندهد وجنس را تحویل نگیرد، فروشنده میتواند معامله را به هم بزند، ولی کسی که مالیرا صلح میکند در این سه صورت حقّ به هم زدن صلح را ندارد و در هشت صورت دیگر از موارد خیارات که در احکام خرید وفروش گفته شد میتواند صلح را به هم بزند.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر خریدار قصدش این باشد که پول جنس را ندهد معامله اشکال دارد، در صورتی که قصد جدّی معامله را نکرده باشد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر انسان مال کسی را بدون اجازه او بفروشد، چنانچه صاحب مال بعداً راضی شود و اجازه کند معامله صحیح است، مگر در صورتی که قبل از معامله از انجام آن نهی کرده باشد، یا بعد از معامله آن را رد کرده باشد که در این دو صورت چنانچه بعداً هم معامله را اجازه کند، بنا بر احتیاط واجب معامله باطل است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] زکات طلا یا نقره در صورتی واجب می‌شود که آن را سکّه زده باشند و معامله با آن رواج داشته باشد و اگر سکّه آن از بین هم رفته باشد، باید زکات آن را هم بدهند، بنابراین طلا و نقره سکّهداری که زنها برای زینت بکار میبرند در صورتی که معامله با آن رایج باشد، یعنی باز معامله پول طلا و نقره با آن شود، زکات آن واجب است. ولی اگر معامله با آن رایج نباشد زکات واجب نیست ولی احتیاط مستحبّ در پرداخت زکات است.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر فروشنده به جای جنسی که معامله کرده جنس دیگری بدهد در صورتی که مشتری راضی شود اشکال ندارد