وظیفه
تکلیف مستفاد از اصول عملی، هنگام شک یا جهل به حکم واقعی را وظیفه عملی گویند. این بحث در اصول فقه کاربرد دارد.
شخصی نذر کرده است ولی در مورد منذور شک دارد، لطفاً وظیفه او را در موارد زیر بیان فرمایید: الف اصلاً فراموش کرده است که چه چیزی را نذر کرده است. ب مردّد است که بین دو امر کدام را نذر کرده است.
ج الف اگر اصلاً نمی داند، ولی در محل زندگی او مردم معمولاً چیز خاصی را نذر می کنند یعنی متعارف وجود دارد، همان کار متعارف را انجام دهد و اگر چنین چیزی وجود ندارد، چون قدرت عمل به نذر را ندارد، نذر او ساقط است و وظیفه ای ندارد، بلی اگر بعداً یادش آمد به نذر عمل کند.
ج الف اگر اصلاً نمی داند، ولی در محل زندگی او مردم معمولاً چیز خاصی را نذر می کنند یعنی متعارف وجود دارد، همان کار متعارف را انجام دهد و اگر چنین چیزی وجود ندارد، چون قدرت عمل به نذر را ندارد، نذر او ساقط است و وظیفه ای ندارد، بلی اگر بعداً یادش آمد به نذر عمل کند.
عنوان سوال:
شخصی نذر کرده است ولی در مورد منذور شک دارد، لطفاً وظیفه او را در موارد زیر بیان فرمایید: الف اصلاً فراموش کرده است که چه چیزی را نذر کرده است. ب مردّد است که بین دو امر کدام را نذر کرده است.
پاسخ:
ج الف اگر اصلاً نمی داند، ولی در محل زندگی او مردم معمولاً چیز خاصی را نذر می کنند یعنی متعارف وجود دارد، همان کار متعارف را انجام دهد و اگر چنین چیزی وجود ندارد، چون قدرت عمل به نذر را ندارد، نذر او ساقط است و وظیفه ای ندارد، بلی اگر بعداً یادش آمد به نذر عمل کند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- شخصی نذر کرده و متعلّق نذر و منذورٌله و مقدار آن را فراموش کرده، وظیفه چیست؟
- شخصی نذر کرده هشت جلسه پشت سرهم روضه بخواند، یک جلسه را فراموش کرده، وظیفه چیست؟
- در میان پزشکان متخصص دو نظریه در رابطه با دستگاه درونی رحم (I.U.D) وجود دارد: الف ممانعت از انعقاد نطفه می کند. ب بعد از انعقاد نطفه موجب دفع نطفه می گردد. در فرض سؤال، تکلیف در دو مورد زیر چیست؟ الف استفاده از آن در صورت شک بین دو نظریه. ب استفاده از آن در صورت تبعیت نظریه (ب).
- شخصی نذر کرده که مبلغی، به کسی بدهد، ولی آن شخص قبول نمی کند، وظیفه نذر کننده چیست؟
- شخصی سجده سهو را فراموش کرده و پس از ورود به نماز دیگر یادش آمد، وظیفه اش چیست؟
- شخصی باید نماز احتیاط می خواند و فراموش کرد و وارد نماز دیگر شد، وظیفه اش چیست؟
- در صورت شک بین خون نفاس و خون زخم: الف تکلیف زن در این مورد چیست؟ ب چنانچه لباس بیمار، آغشته به خون باشد، حکم خون نفاس دارد یا زخم؟
- شخصی به قصد غسل به حمام رفت، روز بعد شک کرد که غسل کرده یا نه، وظیفه او چیست؟
- شخصی در مدینه با توجه به اینکه مقداری پول همراه دارد، در استطاعت خود شک می کند، وظیفه اش چیست؟
- اگر شخصی در اتومبیلی سوار شده که نوار موسیقی یا غنا گذاشته اند و بداند نهی از منکر سودی ندارد، وظیفه چیست؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی نذر کرده پنج روز پشت سر هم روزه بگیرد، لکن یک روز را فراموش کرده وظیفه چیست؟
- [آیت الله بهجت] نذر کننده ای نوع نذر را فراموش کرده است. چه وظیفه ای دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] لطفا جواب دوسوال زیررا مرقوم فرمایید: الف) اگر مالی که نزد کسی رهن گذاشته اند غصب شود چه کسی می تواند آن را مطالبه کند؟ ب) چنانچه آن مال از بین برود وظیفه چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] الف مجازات روزه خواری عمدی در ملأ عام چیست؟ ب وظیفه شرعی ما در مقابل این عمل چیست؟
- [آیت الله نوری همدانی] شخص محقون الدمی به خاطر امر غیر قانونیِ آمرِ قانونی، توسّطِ مأمور حکومتی به قتل میرسد. در مورد علم یا جهل به غیر قانونی بودن عمل یا دستور، چهار حالت فرض میشود خواهشمند است نظر معظم له را در خصوص عنوان جرم و میزان مجازات مربوط در هر مورد برای هر یک از آنها (آمر و مأمور) بیان فرمائید؟ الف: آمر عالم و مأمور جاهل است. ب: آمر جاهل و مأمور عالم است. ج- هر دو جاهل هستند. د: هر دو عالم هستند.
- [آیت الله بهجت] "الف" قصد قتل آقای "ب" را داشت و به سوی او شلیک کرد، پس معلوم شد که مقتول، دیگری غیر از آقای "ب" است (اشتباه در هویت) لطفا بیان فرمایید این چه نوع قتلی است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] با توجّه به نظرات متفاوت مبنی بر محاذی بودن یا نبودن جدّه با میقات جحفه، لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید: الف) احرام بستن جهت عمره مفرده، از جدّه برای شاغلین در آن شهر چگونه است؟ ب) احرام برای مسافرینی که با هواپیما به جدّه می آیند، و می خواهند عمره مفرده بجا بیاورند چگونه است؟ در صورت طرح موضوع نذر، لطفاً مشخّص فرمایید که آیا می توان از جدّه نذر کرد، یا می بایست قبل از رسیدن به جدّه نذر نمود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] با توجّه به نظرات متفاوت مبنی بر محاذی بودن یا نبودن جدّه با میقات جحفه، لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید: الف) احرام بستن جهت عمره مفرده، از جدّه برای شاغلین در آن شهر چگونه است؟ ب) احرام برای مسافرینی که با هواپیما به جدّه می آیند، و می خواهند عمره مفرده بجا بیاورند چگونه است؟ در صورت طرح موضوع نذر، لطفاً مشخّص فرمایید که آیا می توان از جدّه نذر کرد، یا می بایست قبل از رسیدن به جدّه نذر نمود؟
- [آیت الله سبحانی] اگر شخصی نذر کند که چهل روز، کار مستحبی را انجام دهد و لکن یک روز را فراموش نماید. وظیفه اش در صورتی که نذر او چهل روز معیّن باشد و یا چهل روز به صورت مطلق نذر کرده باشد، چیست؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر شخصی نذر کرد روز جمعه روزه بگیرد و اتّفاقاروز جمعه مسافر شد، وظیفه او چیست؟
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] هرگاه نذر کند که سه روز در ماه معینی و مشخصی معتکف شود، ولی بعداً فراموش کند که کدام یک از ماه ها را نیّت کرده بود، اگر حرجی پیش نیاید، باید احتیاط کند، مثلاً اگر ماه مردّد بین دو ماه یا سه ماه باشد، سه روز از هر سه ماه معتکف گردد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر بعد از نماز بفهمد که در حال نماز شکی برای او پیش آمده ولی نداند از شکهای صحیح بوده یا از شکهای باطلکننده نماز، چنانچه بداند یا احتمال دهد که بر فرضی که شک باطل کننده نماز بوده از روی غفلت نماز را ادامه نداده است مثلاً نماز را رجاءً ادامه داده است، در این صورت میتواند بدون انجام دادن وظیفه شک، نماز را از سر بگیرد، ولی اگر بداند که بر فرضی که شک، نماز را باطل میکند از روی غفلت نماز را ادامه داده است بنا را بر این میگذارد که شک او از شکهای صحیح بوده، پس اگر شک او بر فرض صحیح بودن مشخص است به وظیفه همان شک عمل میکند و اگر شک او بر فرض صحیح بودن مشخّص نیست ولی میتواند با احتیاط کردن نماز خود را درست کند، باید احتیاط کند، مثلاً اگر شک صحیح او بعد از سر برداشتن از سجده دوم بوده و مردّد بین شک دو و چهار و شک دو و سه و چهار باشد، بنا را بر چهار میگذارد و بعد از نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو رکعت نماز احتیاط نشسته بجا میآورد، در نتیجه به وظیفه هر دو شک عمل کرده است و نمازش صحیح است، ولی اگر نتواند با به جا آوردن وظیفه شک، نماز انجام شده خود را درست کند و نیاز به از سرگرفتن نماز باشد، میتواند بدون انجام دادن وظیفه شک، نماز را از سر بگیرد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] (کثیر الشک) : کسیست که در سه نماز پی در پی لااقل یک مرتبه شک میکند، چنین شخصی به شک خود اعتنا نمیکند و کسی که شک او به این اندازه نباشد ولی به قدریست که معمول مردم میگویند زیاد شک میکند، بنا بر احتیاط واجب به گونهای رفتار کند که هم به وظیفه شک معمولی و هم به وظیفه کثیر الشک عمل کرده باشد، بنابراین اگر مثلاً بین سه و چهار شک کرده، به وظیفه شک معمولی عمل کند و اگر شک وی از شکهاییست که در افراد معمولی نماز را باطل میکند، همانند کثیر الشک نماز را ادامه دهد و پس از تمام کردن آن را دوباره بخواند و اگر وظیفه شک معمولی مخالف وظیفه کثیر الشک است، به یکی از دو وظیفه رفتار کرده و نماز را دوباره نیز بخواند، بنابراین اگر در حال ایستاده بین چهار و پنج شک کند، باید یا مانند کثیر الشک بنا را بر چهار گذاشته و نماز را تمام کند یا مانند شک معمولی به وظیفهای که در مسأله 1208 خواهد آمد عمل کند و در هر دو حال نماز را دوباره نیز بخواند.
- [آیت الله اردبیلی] زنهای حائض دو دستهاند: اوّل: زنهایی که در حیض دارای عادت هستند، یعنی در دو ماه متوالی به گونهای که گفته میشود در وقت معیّن یا در چند روز معیّن خون میبینند که خود سه قسم میباشند: الف صاحب عادت وقتیّه و عددیّه. ب صاحب عادت وقتیّه. ج صاحب عادت عددیّه، و این سه قسم هر یک به سه دسته تقسیم میشوند که گفته خواهد شد. دوم:زنهایی که در حیض دارای عادت نیستند و آنها نیز سه دسته میباشند: الف مُضطربه: و او زنی است که چند ماه خون دیده ولی عادت معینی پیدا نکرده یا عادت او به هم خورده و عادت تازهای پیدا نکرده است. ب مبتدئه: و او زنی است که برای اولین مرتبه حائض میشود. ج ناسیه: و او زنی است که عادت خود را فراموش کرده است.
- [آیت الله مظاهری] از گناهان بزرگ در اسلام تعییر و سرزنش است که قرآن شریف با کلمه (وَیْل) سرزنشکننده و غیبتکننده را تهدید فرموده است: (وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَة)[1] (وای بر هر بدگویِ عیب جوی.) و آن اقسامی دارد: الف) سرزنش بهواسطه عیبی که در او نیست؛ و این صورت علاوه بر اینکه گناه سرزنش را دارد، گناه تهمت را نیز دارد. ب) سرزنش بهواسطه عیبی که در او میباشد و این صورت همان (لمزه) قرآن است که با کلمه ویل، سرزنشکننده را تهدید کرده است. ج) سرزنش که با ضمیمه استهزا یا اهانت و یا فحش باشد؛ و این صورت علاوه بر اینکه حرام است، گناه آن ضمیمه را نیز دارد، و ممکن است سرزنش بهواسطه ضمائمی که دارد، گناهان فراوانی داشته باشد. د) سرزنش کسی بهخاطر معصیت، و آن سرزنش نیز حرام است، مگر اینکه از باب نهی از منکر باشد، و در نهی از منکر و یا امر به معروف، چارهای جز تعییر و سرزنش نداشته باشد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در چند صورت قضای روزه لازم نیست: الف) هرگاه چیز دیگری غیراز مایعات را در دهان ببرد و بی اختیار فرو رود، یا آب داخل بینی کند و بی اختیار فرو رود. ب) در ماه رمضان اگر بعد از تحقیق یقین کند صبح نشده و چیزی بخورد و بعد معلوم شود صبح بوده است. ج) اگر فراموش کرده که روزه است و آب را فرو برد. د) اگر برای وضو آب در دهان کند و بی اختیار فرو رود. ه ) کسی با همسر خود بازی کند و اطمینان داشته باشد که با این کار منی خارج نمی شود و تصادفاً خارج شود. و) در صورتی که در شب ماه رمضان جنب باشد و بخوابد؛ ولی در خواب اوّل بیدار نشود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر مردی پیش از آن که زنی را برای خود عقد کند، بگوید آن زن محرم اوست یا به امری که موجب محرمیت میشود اعتراف نماید؛ مثلاً بگوید شیر مادر او را خورده است، وظیفه شخصی او تغییر نمیکند؛ پس چنانچه به محرم بودن او واقعاً معتقد است نباید با او ازدواج کند و اگر شک دارد به وظیفه شاک عمل مینماید و اما اشخاص دیگر - حاکم شرع و غیر او - چنانچه خلاف گفته او برای آنها ثابت نشود، باید مطابق اقرارش عمل نمایند. اگر بعد از عقد چنین اعترافی بنماید باز وظیفه شخصی او تغییر نمیکند امّا وظیفه دیگران، چنانچه به حسب ضوابط قضائی حرف او اثبات شود؛ (مثلاً برای حرفش بیّنه داشته باشد، یا زن نیز حرف او را قبول داشته باشد و نظایر این دو راه) کسانی که احتمال صحت این کلام را میدهند، باید حرف او را بپذیرند و ازدواجش با این زن را باطل بدانند و در غیر این صورت باید ازدواجش را صحیح بدانند. امّا در مورد مهریه اگر با زن نزدیکی نشده یا زن وقت نزدیکی معتقد به جواز شرعی آن نبوده - خواه خود را محرم میدانسته یا در آن تردید داشته است - استحقاق مهریه ندارد و اگر زن با اعتقاد به این که مباشرت آنها شرعاً جایز است به نزدیکی رضایت داده، مستحق مهریه است و از نظر مقدار اگر مهر قرار داده شده با مهر المثل او تفاوت دارد، بنا بر احتیاط در مقدار تفاوت با یکدیگر مصالحه کنند.
- [آیت الله مظاهری] یکی از گناهان بزرگ در اسلام فرار از جنگ است و در نظر قرآن و روایات اهلبیت(سلاماللهعلیهم) گناه آن خیلی بزرگ است، و آن اقسامی دارد: الف) فرار از جنگ مخصوصاً اگر موجب تضعیف جبهه و یا تقویت دشمن شود، و مخصوصاً اگر فرار از خطِّ مقدّم جبهه باشد. ب) تخلّف از فرمان فرمانده مخصوصاً اگر این تخلّف، موجب سرکشی دیگران و یا تضعیف فرمانده و یا تضعیف دیگران و یا تقویت دشمن باشد. ج) کمکاری یا بیکاری یا تخلّف از وظیفه مخصوصاً اگر موجب تضعیفی در جبهه یا تقویتی برای دشمن گردد. د) شرکت نکردن در جنگ در صورت احتیاج به او، مخصوصاً اگر تخلّف او موجب تضعیف دیگران یا تقویت دشمن باشد. ه) کمک نکردن به جبهه از جهت مالی و فکری و تبلیغی و مانند اینها مخصوصاً اگر تخلّف او موجب تضعیف دیگران و یا تقویت دشمن باشد.
- [آیت الله اردبیلی] بر هر مکلفی واجب است تکالیف شریعت اسلام را آن چنانکه متوجه او میباشد انجام دهد. شرایط تکلیف چند چیز است: الف (بلوغ)؛ نشانه بالغ شدن دختر یا پسر یکی از سه چیز است: اوّل:روییدن موی زبر و درشت زیر شکم و بالای عورت. دوم: بیرون آمدن منی در خواب یا بیداری. سوم:برای پسر تمام شدن پانزده سال قمری هر چند وقتی سیزده سال او تمام شد، خوب است بنابر احتیاط مستحب واجبات را بجا آورد و از کارهای حرام اجتناب کند و زنهای نامحرم نیز خودشان را از او بپوشانند و برای دختر تمام شدن نه سال قمری، و اگر سن دختر معلوم نباشد و آبستن شود یا خونی ببیند که صفات حیض را داشته باشد، حکم میشود که قبلاً بالغ شده است. ب (عقل)؛ پس دیوانه تکلیفی ندارد. ج (توانایی انجام تکلیف و اختیار)؛ پس شخصی که به طور کلّی از انجام وظایف خود عاجز است، تکلیفی ندارد.
- [آیت الله مظاهری] یکی از گناهان در اسلام ارضای غریزه جنسی مرد از غیر زن خود، یا زن از غیر شوهر خود میباشد و قرآن شریف چنین شخصی را متجاوز و ظالم میداند: (فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَاولئِکَ هُمُ الْعادُون)[1] (پس هر که به دنبال فراتر از این (راههای حلال) رود، او از ظالمان است.) و آن اقسامی دارد: الف) زنا دادن یا زنا کردن که عقوبت و کیفر آن بسیار بزرگ است. ب) لواط که در روایات آمده است عرش خدای متعال از آن به لرزه درمیآید. ج) خود ارضایی (استمناء) که علاوه بر اینکه حرام است، مفسده روحی و جسمی بسیاری دارد. د) نگاه شهوتانگیز یا دیدن عکسها و فیلمهای شهوتانگیز و نوشتن یا خواندن داستانهای شهوتانگیز، و گفتن و یا شنیدن و یا خواندن آهنگها و یا اشعار شهوتانگیز به طور غنا و یا به طور عادی و هر چیزی که موجب تحریک او شود، حتّی خیالهای شهوتانگیز.