سال خمسی
يكسال تمام كه از تاريخ شروع به كار يا حصول درآمد، و برای كسانی كه مدت زمانی خمس نپرداخته‌اند، از تاريخ نخستين رسيدگی به حساب اموال آغاز می‌گردد.
کارمندانی که سرسال خمسی آنها در پایان ماه اسفند است و حقوق خود را پنج روز زودتر از سر سال خمسی دریافت میکنند، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
میتوانند برای هر دریافت خود سال جداگانه قرار دهند، و در صورتی که روز معیّنی را به عنوان سر سال برای تمام درآمدهای خود قرار داده‌اند، چنانچه در سر سال در همان روز، پس اندازی از دریافتیهای آنان باقی مانده باشد، باید خمس آن را بپردازند.
میتوانند برای هر دریافت خود سال جداگانه قرار دهند، و در صورتی که روز معیّنی را به عنوان سر سال برای تمام درآمدهای خود قرار داده‌اند، چنانچه در سر سال در همان روز، پس اندازی از دریافتیهای آنان باقی مانده باشد، باید خمس آن را بپردازند.
عنوان سوال:
کارمندانی که سرسال خمسی آنها در پایان ماه اسفند است و حقوق خود را پنج روز زودتر از سر سال خمسی دریافت میکنند، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟
پاسخ:
میتوانند برای هر دریافت خود سال جداگانه قرار دهند، و در صورتی که روز معیّنی را به عنوان سر سال برای تمام درآمدهای خود قرار داده‌اند، چنانچه در سر سال در همان روز، پس اندازی از دریافتیهای آنان باقی مانده باشد، باید خمس آن را بپردازند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- مقداری اضافه کار در مهر و آبان داشتهام و حقوق آن را در اسفند داده‌اند. با توجه به این که سال خمسی این جانب اول دی ماه است، آیا هنگام دریافت حقوق اضافه کاری باید خمس آن را بدهم؟
- افراد بازنشسته که همچنان حقوق ماهانه دریافت میکنند، آیا باید خمس حقوقی را که در طول سال دریافت میکنند، بپردازند؟
- در یک کارخانه هر ماه مقداری از حقوق کارکنان کسر می‌شود و مجموع آنها پس از چند ماه به کارکنان پرداخت می‌شود. اگر این پول بعد از سال خمسی دریافت شود، از درآمد سال دریافت حساب می‌شود یا از درآمد سال کسر حقوق؟
- آیا غیر از محاسبه خمس در پایان سال خمسی، میتوان مثلاً خمس را در پایان هر روز یا هر ماه و یا پس از هر معامله یا پس از چند معامله حساب کرد یا خیر؟ در صورت جایز بودن، آیا سال خمسی از بین میرود یا باید در پایان سال خمسی، دوباره به حساب خمس رسیدگی کرد؟
- اگر حقوق کارمند با تأخیر پرداخت شود و در این مدت، سال خمسی او فرا رسد، آیا این حقوق از درآمد سال قبل حساب می‌شود یا از درآمد سال دریافت؟
- کسی که جنسی را قبل از سال خمسی خود میخرد و پول آن را پس از سال خمسی می‌پردازد، آیا در پایان سال خمسی که هنوز پول آن جنس را پرداخت نکرده، باید خمس آن جنس را حساب کند؟
- عدهای گمان میکنند که سادات نباید خمس پرداخت کنند و فقط خمس را دریافت میکنند. آیا این مطلب، صحیح است یا خیر؟
- گاهی در پایان سال خمسی، اجناسی در منزل باقی میماند که اضافه بر مخارج آن سال است. در صورتی که شوهر، اقدام به پرداخت خمس نکند، آیا وظیفهای متوجه همسر یا دیگر اعضای خانواده می‌شود یا خیر؟
- اگر کسی جهت پیش خرید مسکن مورد نیاز، مقداری پول به مؤسسه مربوط پرداخت کند و به طور متناوب نیز اقساطی بپردازد، آیا با فرا رسیدن سال خمسی، پرداخت خمس پولهای پرداخت شده واجب می‌شود؟
- شخصی دارای سال خمسی است. اگر در بین سال خمسی فوت کند، آیا ورثه او میتوانند قبل از پرداخت خمس او، از ترکه او در تجهیز و تکفین و سایر مخارج میّت مصرف کنند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مقداری اضافه کار در مهر و آبان داشته ام که حقوق آن را در اسفند داده اند. با توجه به اینکه سال خمسی اینجانب اوّل دی ماه است، آیا هنگام دریافت حقوق اضافه کاری باید خمس آن را بدهم؟
- [آیت الله خامنه ای] سال خمسی اینجانب اول مهر است با توجه به اینکه معمولاً در شرکت ما تقریباً همیشه حقوق با دو ماه تأخیر پرداخت می شود و هنوز حقوق مرداد و شهریور را نگرفته ایم آیا حقوق این دو ماه که در سال جدید خمسی دریافت می گردد بلافاصله بعد از دریافت، خمس دارد یا اینکه جزء درآمد سال جدید به حساب می آید؟
- [آیت الله خامنه ای] سر سال خمسی من اول شهریور است، معمولاً امتحانات دانشگاهها و مدارس در اردیبهشت و خرداد برگزار می شود و بعد از شش ماه، اجرت اضافه کاری ما در ایام امتحانات پرداخت می شود، خواهشمندم توضیح فرمایید که اگر اجرت کاری را که قبل از پایان سال خمسی انجام داده ام، بعد از پایان سال دریافت کنم، آیا خمس به آن تعلّق می گیرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] بنده در اواخر اسفند ماه یک پالتو خریدم تا از آن در زمستان سال بعد استفاده کنم. سال خمسی من تیرماه است (یعنی قبل از رسیدن زمان استفاده آن پالتو) آیا باید خمس آن را بدهم؟
- [آیت الله بهجت] اگر سال خمسی کسی مثلاً پایان شهریور باشد، آیا لوازم التحریری که برای سال تحصیلی فرزندانش خریداری کرده، خمس دارد یا نه؟
- [آیت الله بهجت] در سر سال خمسی، قبل از دریافت حقوق ماه قبل، خمس مال خودم را محاسبه کرده و پرداخته ام و بعد از چند روز حقوق ماه قبل را گرفته ام، آیا این حقوق مربوط به سال خمسی آینده است یا باید همین سال محاسبه شود؟
- [آیت الله بهجت] کارمندی که سال خمسی او رأس یکی از ماه های شمسی است و به طور عادی حقوق او به زحمت تا پایان ماه کفاف مخارج او را می دهد، اگر حقوق خود را یک یا دو روز قبل از رسیدن سال خمسی دریافت کند، آیا باید خمس آن را بپردازد؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] آیا واجب است خمس مالی را که معلوم است تا پایان سال جزء مؤونه نمی شود، فوراً پرداخت کرد یا می توان تا سر سال خمسی صبر نمود؟
- [آیت الله بهجت] اگر اوّل سال خمسی شخصی، اوّل فروردین باشد و در اسفند اجناسی خریداری کند تا ایّام عید به بستگانش هدیه بدهد، آیا به این اجناس خمس تعلّق می گیرد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کارمندی که سال خمسی او رأس یکی از ماههای شمسی است و بطور عادی حقوق او به زحمت تا پایان ماه کفاف مخارج او را می دهد، اگر حقوق خود را یک یا دو روز قبل از رسیدن سال خمسی دریافت کند، آیا باید خمس آن را بپردازد؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- در واجب شدن زکات در گاو، گوسفند، شتر، طلا و نقره، سال معتبر است؛ بدین ترتیب که اگر انسان یازده ماه مالک گاو، گوسفند، شتر، طلا و نقره باشد، در اوّل ماه دوازدهم دیگر نمیتواند در آن به گونهای تصرّف کند که مال را از بین ببرد و اگر تصرّف کند، ضامن است و چنانچه تا پایان ماه دوازدهم بقیه شرایط موجود باشد، پرداخت زکات واجب می‌شود.
- همان طور که سابقا گفته شد، در واجب شدن زکات طلا و نقره سال معتبر است، بدین ترتیب که اگر انسان یازده ماه مالک طلا و نقره باشد، در اول ماه دوازدهم دیگر نمیتواند در آن به گونهای تصرف کند که مال را از بین ببرد و اگر تصرف کند، ضامن است و چنانچه تا پایان ماه دوازدهم بقیه شرایط موجود باشد، پرداخت زکات واجب می‌شود.
- کاسبی که در طول سال به مردم نسیه داده است، اگر در آخر سال وقت وصول آن رسیده و قابل وصول بوده و مانند نقد باشد، باید خُمس سود آن را پرداخت نماید و چنانچه وقت وصول آن رسیده ولی قابل دریافت نیست، به محض دریافت باید خمس سود آن را بدهد، مگر آن که آن را در مؤونه لازم و فوری خود مصرف نماید و در صورتی که وقت وصول آن در سال بعد باشد، سود آن جزء درآمد سال بعد است.
- افرادی که در ادارات دولتی یا مؤسّسات خصوصی کار میکنند و معمولاً اداره، مقداری از حقوق آنان را پسانداز میکند تا هنگام بازنشستگی به تدریج به آنان پرداخت نماید، پس از بازنشستگی هر مقدار که در هر سال به آنان بدهند، جزء درآمد آن سال حساب می‌شود و لازم نیست خُمس آن را فورا پرداخت نمایند.
- هدیه، هبه، جایزه، مَهری که زن دریافت میکند، مالی که مرد در طلاق خُلع میگیرد و همچنین مالی که از راه وصیت، نذر، صدقات مستحبّی، وقف خاص و بلکه وقف عام به انسان میرسد، چنانچه به لحاظ مقدار و یا استمرار به اندازهای نباشد که بتواند معیشت انسان و یا بخشی از آن را اداره کند، خمس ندارد وگرنه چنانچه از مخارج سال او زیاد بیاید، باید خمس آن پرداخت شود. ارث خُمس ندارد، ولی اگر مثلاً با کسی خویشاوندی دوری داشته باشد و نداند چنین خویشی دارد، چنانچه مقدار ارثی که از او به وی میرسد به قدری باشد که بتواند با آن بخشی از معیشت خود را اداره کند، باید خمس آن را بدهد؛ بلکه اگر به این مقدار هم نباشد، بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بپردازد.
- اگر گنج جزء عتایق باشد، از انفال محسوب می‌شود و برای تصرّف در آن، بنابر احتیاط واجب باید از حاکم شرعی اجازه گرفت. چنانچه گنج، سکّه طلا و نقره باشد، با داشتن شرایطی که گفته می‌شود، باید خمس آن پرداخت شود و اگر طلا و نقره غیر مسکوک و یا جواهرات دیگر باشد نیز بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بپردازد و در غیر از موارد مذکور، چنانچه مقدار آن به اندازهای باشد که بتواند بخشی از معیشت او را اداره کند و از مخارج سال وی زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد.
- اگر شوهر در جبهه جنگ یا به علّت دیگری مفقودالاثر شود، سه صورت دارد: اوّل:زن یقین کند شوهر او از دنیا رفته است که در این حالت باید عدّه وفات نگهدارد و پس از عدّه میتواند ازدواج نماید. دوم: یقین کند شوهر او زنده است که در این صورت باید به هر حال صبر کند و مخارج زندگی او از مال شوهر است و اگر مال نداشته باشد، از صدقات و بیت المال تأمین می‌شود و اگر صبر کردن برای او موجب عسر و حرج شود، باید برای تعیین تکلیف به حاکم شرع مراجعه نماید. سوم:نداند شوهرش زنده است یا نه، که در این صورت اگر پدر یا جدّ پدری یا وکیل شوهر، مخارج زندگی او را از مال شوهر یا محلّ دیگری تأمین کنند، باید صبر کند و اگر تأمین نکنند، حاکم شرع آنان را وادار به تأمین میکند و اگر به هیچ شکل مخارج او تأمین نشود، زن میتواند به حاکم شرع مراجعه کند و حاکم شرع دستور دهد زن تا مدّت چهار سال پس از مراجعه صبر کند و در این مدّت با هر وسیله ممکن تحقیق میکنند، اگر ثابت شد که شوهر زنده است باید صبر کند و اگر ثابت نشد، حاکم شرع به پدر یا جدّ پدری شوهر دستور میدهد که زن را طلاق دهد و اگر ممکن نشد، خود حاکم شرع او را طلاق میدهد و بنابر احتیاط واجب زن باید بعد از طلاق به مقدار عدّه وفات یعنی چهار ماه و ده روز عدّه نگهدارد و بعد میتواند شوهر کند و چنانچه پس از عدّه، شوهر اوّل او پیدا شود، حقّی بر زن ندارد و اگر در بین مدّت عدّه طلاق پیدا شود، حق دارد رجوع کند و اگر بعد از عدّه طلاق و قبل از پایان عدّه وفات پیدا شود، احوط آن است که رجوع نکند و در صورت تمایل دوباره عقد نکاح بخوانند.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله جوادی آملی] .در اثنای سال خمسی می توانند خمس را بپردازند و در پایان سال خمسی و محاسبه هزینه سال و مشخص شدن مقدار سود و خمس آن , مانده خمس را تأدیه نمایند ; چنانچه مقدار خمسی که در وسط سال پرداخته بیش از مقدار خمسی بود که در پ ایان سال خمسی حسابرسی کرده است، در این صورت, میتواند مقدار زائدی که پرداخت کرده بود را پس بگیرد.
- [آیت الله مظاهری] پولی را که انسان جهت خرید خانه یا تلفن یا ماشین و مانند اینها پرداخت میکند اگر از درآمد همان سال باشد و به آن نیاز متعارف داشته باشد، و سال خمسی هم داشته باشد، خمس ندارد. ولی اگر از درآمد همان سال نباشد، یا سال خمسی نداشته باشد، یا اگر سال خمسی دارد تا سَرِ سال خمسی به او تحویل ندهند و سال بعد تحویل دهند، باید خمس آن را بدهد، مگر آن پول خمس نداشته باشد نظیر مهریه، یا ارث و مانند اینها.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کسی هزینه های سفر حج یا زیارتهای مستحبی یا عروسی فرزند خود را در روزهای پایانی سال خمسی انجام داد که بخشی از این هزینه ها در پایان سال خمسی و بخش دیگر آن در سال جدید انجام شد، آن مقداری که در سال خمسی جاری هزینه می شود، جزء مؤونه همان سال شمرده می‌شود و خمس ندارد . مقداری که در سال جدید هزینه می شود، مربوط به محاسبات سال جدید است. خمس مطلق درآمد
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر قیمت کالا در وسط سال افزایش یافت و تا پایان سال خمسی افزایش داشت؛ ولی مالک عمداً آن را نفروخت و پس از سال خمسی کالا ارزان شد، در این صورت, باید خمس افزایش قیمت را بپردازد. خمس میوه درخت
- [آیت الله جوادی آملی] .شخصی که در پایان سال خمسی محاسبه کرد و خمس بدهکار شد، تصرف در آن مال, پیش از پرداختن خمس جایز نیست، مگر آنکه از حاکم شرع اذن بگیرد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که درآمدی از کسب و کار به دست آورده اگر مال دیگری هم دارد که خمس آن واجب نیست یا خمس آن را داده، لازم نیست آنها را از هم جدا کند، بلکه می تواند از هر دو خرج کند و در پایان سال خمسی آنچه نسبت به سرمایه¬ی مخمّس سال قبل اضافه دارد را تخمیس کند.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کسی در اواخر سال خمسی خود معامله ای کرده که در آن خیار فسخ دارد و در پایان سال خمسی، به لحاظ اینکه بیع مستقر نشده بود، سودش را محا سبه نکرد و در ابتدای سال بعد، زمان خیار سپری شده یا حق خیار اسقاط کرده است، چنانچه طرف مقابل با استقاله خواستار بر هم زدن اصل بیع شود و این شخص هم اقاله را بپذیرد، باید احتیاطاً خمس سودی که به دست آورده بود و آن را برگرداند ه، به ولیّ خمس بپردازد , چون در مق دار خمس آن سود، حق اقاله ندارد , هرچند اقوا عدم وجوب خمس است , زیرا ّ اقاله به منزله تزلزل سود است. خمس سرمایه
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کسی مال مخلوط به حرامی را با کسب به دست آورده و خمس آن را پ رداخته است ، در پایان سال خمسی، پس از کسر هزینه سال، اگر از آن مال چیزی مانده باشد، به عنوان ارباح مکاسب خمس دارد. عدم لزوم پرداختن خمس از عین مال مورد تعلّق خمس
- [آیت الله جوادی آملی] .معیار در سال خمسی، لزوماً ماه های سال قمری نیست، بلکه هر کس می تواند ابتدای کسب و کار خود را بر اساس ماه های سال شمسی محاسبه نماید و پس از گذشت یکسال شمسی از اوّلین ماه احتساب شده، خمسِ باقی مانده درآمد خودش را بپردازد. محاسبه قبل و بعد از سال
- [آیت الله جوادی آملی] .مبدأ سال خمسی و محاسبه خمس، برای کسانی که از شروع به کار , فایده و سود به دست می آورند, مانند کارگران روزانه، از زمان سوددهی است؛ ولی برای افرادی که میان هزینه های سرمایه گذاری و سوددهی آن فاصله هست، آغاز محاسبه هزینه او، آغاز به کار اوست؛ یعنی تمام هزینه هایی که پیش از سوددهی انجام داده است، آن ها را از سودِ به دست آمده کسر می کند و خمس سود مانده را در پایان سال پرداخت میکند.