وصیت
وصیت به معنای توصیه و سفارش فردی با فرد دیگر است.
پدری در وصیت نامه خود یکی از فرزندانش (پسرش) را از ارث محروم می کند. آیا این کار از نظر شرعی درست می باشد؟
با توجه به اینکه ارث بردن ورثه حکم خداست، مورث نمی‌تواند وصیت کند که وارثی ارث نبرد، البته با توجه به اینکه وصیت در ثلث ماترک حتی بدون اذن ورثه نافذ است، پدر می‌تواند بدون رضایت فرزند مذکور وصیت کند که ثلث ماترک مربوط به سایر ورثه باشد، ولی در دو ثلث دیگر همه وراث شریکند، کما اینکه پدر یا هر مورثی می‌تواند در زمان حیات خود تمام اموال خود را به سایر ورثه ببخشد و نوبت به ارث و وصیت هم نرسد، هر چند ممکن است این گونه کارها در برخی موارد پسندیده نباشد.
با توجه به اینکه ارث بردن ورثه حکم خداست، مورث نمی‌تواند وصیت کند که وارثی ارث نبرد، البته با توجه به اینکه وصیت در ثلث ماترک حتی بدون اذن ورثه نافذ است، پدر می‌تواند بدون رضایت فرزند مذکور وصیت کند که ثلث ماترک مربوط به سایر ورثه باشد، ولی در دو ثلث دیگر همه وراث شریکند، کما اینکه پدر یا هر مورثی می‌تواند در زمان حیات خود تمام اموال خود را به سایر ورثه ببخشد و نوبت به ارث و وصیت هم نرسد، هر چند ممکن است این گونه کارها در برخی موارد پسندیده نباشد.
عنوان سوال:
پدری در وصیت نامه خود یکی از فرزندانش (پسرش) را از ارث محروم می کند. آیا این کار از نظر شرعی درست می باشد؟
پاسخ:
با توجه به اینکه ارث بردن ورثه حکم خداست، مورث نمی‌تواند وصیت کند که وارثی ارث نبرد، البته با توجه به اینکه وصیت در ثلث ماترک حتی بدون اذن ورثه نافذ است، پدر می‌تواند بدون رضایت فرزند مذکور وصیت کند که ثلث ماترک مربوط به سایر ورثه باشد، ولی در دو ثلث دیگر همه وراث شریکند، کما اینکه پدر یا هر مورثی می‌تواند در زمان حیات خود تمام اموال خود را به سایر ورثه ببخشد و نوبت به ارث و وصیت هم نرسد، هر چند ممکن است این گونه کارها در برخی موارد پسندیده نباشد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- میتی در وصیت نامه خود مقر بر اینست که غیر از وصیت نامه مذکور کاغذی بعنوان وصیت دیگر، تنظیم گردیده و در دست یکی از اولادهایم میباشد (که احتمال مفقود شدن آن میرود) ولی آن شخصی که به گفته میت وصیت دوم در دست اوست، ادعای ولیّ خود را انکار و رد می نماید. وظیفه شرعی فرزندان دیگر میت، نسبت به وصیت چیست؟ آیا باید به وصیت نامه اول مراجعه کنند یا باید وصیت نامه دوم که معلومالحال نبوده آن را بدست آورده و بدان عمل نمایند؟
- 1- اگر شخصی به یک آدم روزهدار خوردنی تعارف کند آیا روزهدار باید از خوردن امتناع کند یا نه؟ 2- اگر وارثی که خود جز وراث است تمام املاکی که به وراث به ارث رسیده را بنام خودش سند کند و مابقی وراث از این املاک محروم شوند، از نظر شرعی چه حکمی دارد؟
- پدر خانوادهایی فوت کرده است. آیا یکی از فرزندان می‌تواند درخواست ارث پدری کند یا به حرمت وجود مادر و به اجبار سایرین باید صرف نظر کند؟
- پدر خانوادهایی فوت کرده است. آیا یکی از فرزندان می‌تواند درخواست ارث پدری کند یا به حرمت وجود مادر و به اجبار سایرین باید صرف نظر کند؟
- همسرم جهت اثبات اجرت المثل ایام زناشویی به دادگاه احضار شد تا به قرآن مجید سوگند یاد کند. ولی ایشان هم اکنون در دوره عادت ماهانه (پریود) بسر می برد و احتمالاً قاضی از این موضوع بی اطلاع می باشد. آیا ایشان در این موقعیت می تواند سوگند یاد کند و اگر این کار را انجام دهد قسم ایشان درست است و از نظر شرعی هیچ عذری ندارد؟
- جد پدری اینجانب حدود 90 سال قبل فوت کردهاند. ایشان وصیت کرده بودند تا در کربلا دفن شوند و جهت هزینههای آن نیز قطعه زمینی را کنار گذاشتند. در زمان فوت ایشان فرزندانش به علل مختلف نتوانستند این کار را انجام دهند و متوفی را به صورت موقت و در جهتی غیر از جهت قبله دفن کردند تا در زمان دیگری این کار انجام دهند. بعد از آن هم تا کنون نوادگان ایشان به دلایل مختلف از جمله جنگ با عراق و بسته بودن مرزها موفق نشدهاند. اکنون نیز پس از پرس و جو دریافتهاند دولت عراق اجازه عبور جسد و بقایای آن را جهت دفن در عراق نمیدهد. آیا با توجه به رو به قبله نبودن ایشان و عدم امکان عملی کردن وصیتشان میتوان بقایای جسد را پس از نبش قبر رو به قبله کرد و در حق ایشان احسان داد؟
- پدر این جانب در زمان حیات خود اموال خود را به سه قسمت تقسیم کرد یک قسمت آن را به عنوان مهریة همسرش و قسمت دیگر را به کوچکترین فرزندش و قسمت سوم را نیز به این جانب صلح کرد و با انتقال سند رسمی در اختیارمان قرار داد ایشان بواسطه صلح فوقالذکر این جانب را مکلف به انجام واجبات مالی و بدنی از قبیل حج واجب و نماز و روزه قضا نموده است حال برخی از برادران و خواهرا ن با طرح مسایلی چون حرمت محروم از ارث کردن ویا کراهت تقسیم مال در زمان حیات نسبت به مساله فوق تشکیک کردهاند. لطفاً وجه شرعی مساله را بیان نمایید.
- بنده در ادارهای به عنوان کارمند مشغول به کار هستم. سمت بنده به گونهای هست که هفتهای دو الی سه روز به ماموریت خارج از حد ترخص شرعی میروم البته این ماموریتها از قبل معلوم نیست، لذا ممکن است دو هفته باشد و یک هفته نباشد. نماز و روزه اینجانب از نظر شما چگونه است؟
- این جانب مداح اهل بیت علیهمالسلام و مفتخر به نوکری ائمه اطهار علیهمالسلام هستم. بنده در تأسیس و تشکیل بعضی از هیئات مذهبی شرکت داشتهام. در مواقعی که روحانی نداریم، اعضای هیئت از این جانب درخواست تشکیل جماعت را میکنند و این جانب فقط در موقع نماز جماعت، از لباس مقدّس روحانیت استفاده میکنم. آیا از نظر شرعی و عرفی این کار من اشکال دارد یا خیر؟
- پدر همسر من حدود یک سال پیش به رحمت خدا رفت. ایشان کارگر ساده بود و تمام عمر در یک شرکت ساختمانی کار میکرد. در طول سالیان دراز از پسانداز و نیز خرید یک خانه و فروش آن، مبلغی حدود 2،500،000 درهم پسانداز داشت که در زمان زنده بودنش این مبلغ را در بانک گذشته بود و طی سالیان، سودی از بانک میگرفت و با آن گذران زندگی میکرد. پس از فوت ایشان این مبلغ به ارث به فرزندانش رسید. سؤال من این است که آیا ایشان میبایست خمس این مبلغ را میپرداخت؟ همسر من حدود 280،000 درهم سهمش شده است. آیا ما باید خمس این مقدار را از طرفه آن مرحوم پرداخت کنیم؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی بخاطر محروم کردن فرزندانش از ارث کلیّه اموال غیر منقول خود را وقف امام حسین 7 مینماید آیا این وقف صحیح است یا خیر؟
- [آیت الله بهجت] پدری ملکی را به فرزندش بخشیده است، به این شرط که از ارث محروم شود، آیا این شرط صحیح است؟
- [آیت الله مظاهری] اگر موقع نماز، پدری با پسرش کار داشته باشد، وظیفه پسر چیست؟
- [آیت الله بهجت] اگر موقع نماز، پدری با پسرش کار داشته باشد، وظیفه ی پسر چیست؟
- [آیت الله سبحانی] مرحوم پدرم در زمان حیاتش از روی عصبانیّت با نوشته ای مرا از ارث محروم نمود، لکن پس از آن پشیمان شد و بر طبق وصیت نامه ای مرا نیز جزء سایر وراث قرار داد، ولی پس از وفات، ورثه منکر ابطال آن برگه ی محرومیت شدند. آیا ورثه حق دارند که مرا از ارث محروم کنند؟ ونیز بنده با اجازه ی پدر در زمان حیاتش، بر روی عمارت پدر یک طبقه برای خود ساختم. این ملک متعلق به چه کسی می باشد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] خواهرم که حق ارث پدری از من طلبکار بود موقع احتضار با حضور فرزندانش به اینجانب بخشید. حالا اگر اولاد او ادعای حق کنند، چه باید کرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] مرحوم پدرم به علّت عدم آگاهی از مسائل شرعی دختران را از ارث محروم کرده است، حکم این مسأله چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا وصیّت به تقسیم ارث قبل از فوت جایز است؟ مثل این که زید وصیّت کند که پس از فوتش،فلان باغش مال فلان پسرش، و فلان خانه اش مال فلان دخترش باشد. آیا چنین وصیّتی نافذ است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا وصیّت به تقسیم ارث قبل از فوت جایز است؟ مثل این که زید وصیّت کند که پس از فوتش، فلان باغش مال فلان پسرش، و فلان خانه اش مال فلان دخترش باشد. آیا چنین وصیّتی نافذ است؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا از نظر شرعی جایز میباشد که پدر پسر مهریه زن پسرش را از مال خود به پدر زن پسرش بدهد؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- خمس یک پنجم از مازاد درآمدها و برخی منافع است که انسان به دست آورده است و باید زیر نظر امام معصوم علیهالسلام مصرف شود و در زمان غیبت امام زمان (عجّل اللّه تعالی فرجه الشریف)، بهتر است سهم سادات زیر نظر مجتهد جامع الشرایط برای رفع نیازهای سادات فقیر مصرف گردد و سهم امام علیهالسلام باید زیر نظر مجتهد جامع الشرایط در جهت تعلیم و ترویج مذهب جعفری هزینه گردد. در احادیث شریفه نسبت به پرداختن خمس تأکید زیادی شده است و از آن به حقّ امام علیهالسلام ، سبب تطهیر مال و وسیلهای جهت امتحان ایمان یاد شده است؛ حضرت رضا علیهالسلام در جواب نامه یکی از تاجران شیعه فارس مینویسد: (... اموال تنها از راهی که خداوند مقرّر فرموده است حلال میگردد. همانا خمس، ما را در تقویت دین یاری میکند و نیاز آنان که سرپرستیشان را به عهده داریم و نیز نیاز شیعیان را تأمین میکند و با آن آبرویمان را در مقابل دشمنانمان حفظ میکنیم. پس خمس را از ما دریغ نکنید و خود را از دعای ما محروم نسازید، زیرا پرداختن خمس کلید روزی و سبب آمرزش و پاکی شما از گناه و ذخیره آخرتتان است. مسلمان کسی است که به آنچه با خدا پیمان بسته وفا کند نه آن کسی که با زبان اجابت میکند و در قلب مخالفت مینماید.)(1)
- سوگند صحیح دارای چند شرط است: اوّل:کسی که سوگند میخورد باید بالغ و عاقل باشد و اگر میخواهد راجع به مال خود قسم بخورد، باید سفیه نباشد اگرچه حاکم شرع هم او را از تصرّف در مالش منع نکرده باشد و از روی قصد و اختیار قسم بخورد، پس قسم خوردن بچّه، دیوانه، مست =============================================================================== 1 (تَوْریه) آن است که دروغ را به گونهای ادا کند که قابل انطباق بر راست نیز باشد و در دل حرف راست را قصد نماید. و کسی که مجبورش کردهاند درست نیست و همچنین است اگر در حال عصبانیّت بدون قصد سوگند بخورد. دوم:کاری که سوگند میخورد انجام دهد، باید حرام و مکروه نباشد و کاری که سوگند میخورد ترک کند، باید واجب و مستحب نباشد و اگر سوگند بخورد که کار مباحی را بجا آورد، باید ترک آن در نظر مردم بهتر از انجام آن نباشد و نیز اگر سوگند بخورد کار مباحی را ترک کند، باید انجام آن در نظر مردم بهتر ازترک آن نباشد. سوم:به یکی از اسامی خداوند متعال سوگند بخورد که به غیر ذات مقدس او گفته نمیشود، مانند ( خدا ) و ( اللّه ) و نیز اگر به اسمی سوگند بخورد که به غیر خدا هم میگویند ولی به قدری به خدا گفته میشود که هر وقت کسی آن اسم را بگوید، ذات مقدّس حق در نظر میآید مثل آن که به (خالق) و (رازق) سوگند بخورد صحیح است، بلکه اگر به لفظی سوگند بخورد که بدون قرینه، خدا را به نظر نیاورد ولی او خدا را قصد کند، بنابر احتیاط باید به آن سوگند عمل نماید. چهارم:سوگند را به زبان بیاورد و اگر بنویسد یا در قلب خود آن را قصد کند، صحیح نیست، ولی آدم لال اگر با اشاره سوگند بخورد صحیح است. پنجم:عمل کردن به سوگند برای او ممکن باشد، اما اگر هنگامی که سوگند میخورد ممکن باشد و بعد تا آخر وقتی که برای سوگند معیّن کرده عاجز شود یا برای او مشقّت داشته باشد، سوگند او از وقتی که عاجز شده به هم میخورد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] هبه در مرض موت صحیح است گرچه زاید بر ثلث باشد، ولی اگر قصد او این باشد که بعضی از ورثه را بدون جهت شرعی محروم از ارث کند حرام است.
- [آیت الله سیستانی] اگر وصیّت کند چیزی از مال او برای کسی باشد، و آن کس پیش از آنکه قبول کند یا رد نماید، بمیرد، تا وقتی ورثه او وصیّت را رد نکردهاند میتوانند آن چیز را قبول نمایند، ولی این حکم در صورتی است که وصیّت کننده از وصیّت خود برنگردد، وگرنه حقّی به آن چیز ندارند. احکام ارث
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر کسی که وصیّت کرده بمیرد وصیّ نمی‌تواند مسؤولیّت کار را بر عهده دیگری بگذارد و خود از مسؤولیّت کار کناره گیرد، ولی اگر بداند مقصود وصیّتکننده این نبوده که وصیّ شخصا مسؤول باشد، بلکه مقصودش فقط انجام امر وصیّت باشد، می‌تواند مسؤولیّت کار را به کسی واگذار نماید که به نظر وصیّت کننده با وصیّ تفاوتی ندارد.
- [آیت الله بهجت] اگر پدر و مادر مفقود شوند، بنابر اظهر حق سرپرستی برای جدّ پدری به جای پدر و جدّه مادری به جای مادر به همان صورتی که در پدر و مادر گفته شد ثابت است، و احتیاط در رعایت رضایت جدّ پدری است، و اگر اینها هم مفقود شوند، حق سرپرستی برای کسی که از نظر ارث به بچه نزدیکتر است؛ یعنی اگر بچه بمیرد از او ارث میبرد، خالی از وجه نیست.
- [آیت الله بهجت] پدر و جد پدری که بر اطفال ولایت دارند در صورتی که یکی از آنها زنده است، می‌تواند وصیّت کند که سرپرستی اطفالش برای شخص دیگری باشد، و همینطور می‌تواند وصیّت کند که شخص دوم نیز، بعد از خود شخص سومی را بهعنوان سرپرست اطفال انتخاب کند، ولی این حق برای مادر ثابت نیست، بلکه قَیِّم اطفال ولیّ شرعی آنها است.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر کسی چند وصی برای خود معین کند چنانچه اجازه داده باشد که هرکدام به تنهایی به وصیت عمل کند لازم نیست در انجام وصیت از یکدیگر اجازه بگیرند و اگر اجازه نداده باشد چه گفته باشد که همه با هم به وصیت عمل کنند یا نگفته باشد باید با نظر یکدیگر به وصیت عمل نمایند و اگر بدون عذر شرعی حاضر نشوند که با یکدیگر به وصیت عمل کنند حاکم شرع انهارا ملزم می کند و اگر اطاعت نکنند یا عذر شرعی داشته باشند حاکم شرع به جای یکی از انان شخص دیگری را معین می نماید
- [آیت الله سیستانی] اگر کسی چند وصی برای خود معین کند، چنانچه اجازه داده باشد که هرکدام به تنهائی به وصیّت عمل کنند، لازم نیست در انجام وصیّت از یکدیگر اجازه بگیرند، و اگر اجازه نداده باشد، چه گفته باشد که همه با هم به وصیّت عمل کنند، یا نگفته باشد، باید با نظر یکدیگر به وصیّت عمل نمایند، و اگر حاضر نشوند که با یکدیگر به وصیّت عمل کنند، چنانچه منشأ آن وجود مانع شرعی برای هرکدام از موافقت با دیگری نباشد، حاکم شرع آنها را مجبور میکند، و اگر اطاعت نکنند، یا منشأ اختلاف وجود مانع شرعی برای هرکدام باشد، بجای یکی از آنان شخص دیگری را معین مینماید.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر کودکی از زنا متولد شود. الف: اگر زن و مرد هر دو زنا کار باشند نه آنهااز کودک ارث میبرند ونه کودک از آنهاارث میبرد ب: اگر یکی از آن دو زنا کار باشند ولی دیگری فکر میکرده که حلال است کودک و زانی از همدیگر ارث نمیبرند ولی کودک نسبت به فردی که فکر میکرده حلال است ولد شبهه محسوب میشود و ازیکدیگر ارث میبرند. ج: اگر ولد الزنا ازدواج کند زن و فرزندان او طبق احکام ارث از او ارث میبرند.
- [آیت الله سیستانی] ولیّ زن شوهر اوست ، و در غیر این مورد وارث ولیّ میت است به ترتیبی که در طبقات ارث خواهد آمد ، و در هر طبقه مردان بر زنان مقدّمند ، و در مقدّم بودن پدر میّت بر پسرش ، و جدّ او بر برادرش ، و برادر پدر و مادریش بر برادر پدری یا مادریش فقط ، و برادر پدری او بر برادر مادریش ، و عموی او بر دائیش ، اشکال است . پس در چنین موارد باید مقتضای احتیاط رعایت شود . و اگر ولیّ متعدد بود اذن یکی از آنها کافی است .
- [آیت الله شبیری زنجانی] پدر و جدّ پدری طفل و نیز وصیّ پدر و وصیّ جدّ پدری (که به ایشان برای تصرّف در اموال کودک وصیّت شده است) در صورتی که مفسده نداشته باشد، میتوانند مال طفل را بفروشند و مجتهد عادل هم می‌تواند مال دیوانه یا طفل یتیم یا مال کسی را که غایب است بفروشد، ولی بنا بر احتیاط فقط در صورت ضرورت به این کار اقدام ورزد.