اقدام
اِقْدام، قاعده‌ای در فقه امامیه که در ابواب گوناگون معاملات جاری است و بر پایه آن، اقدام به معامله فاسد، موجب ضمان می‌گردد.
اگر شخصی وصیّت کرد و شخصی را بعنوان وصیّ معیّن نمود که کارهای میّت تحت نظر او انجام گردد ولی ورثه و یا ناظر بدون اجازه وصیّ اقدام به انجام وصیّت کنند آیا اقدام بدون رضایت وصیّ جایز است و آیا ضمان دارد یا خیر؟
ناظر و ورثه حقّ ندارند که بدون جلب نظر وصیّ اقدام به انجام وصیّت نمایند و در صورتی که اقدام به اِعمال وصیت نمایند گنهکار هستند و خلاف حکم تکلیفی انجام داده‌اند و ضمان در صورتی متصور است که وصیّت بگونه‌ای بوده که باید با شرایط خاصّی و با نظر قطعی وصیّ انجام می‌شده مثلاموصی وصیّت کرده که وصیّ حجّ او را به جا آورد و ناظر و ورثه شخص دیگری را استیجار کرده‌اند، ناظر و ورثه در این صورت ضامن هم می‌باشند ولی اگر وصیّت بگونه‌ای است که باید عمل انجام شود و شرایط خاصّی را موصی در نظر نگرفته، ضمان ندارد.
ناظر و ورثه حقّ ندارند که بدون جلب نظر وصیّ اقدام به انجام وصیّت نمایند و در صورتی که اقدام به اِعمال وصیت نمایند گنهکار هستند و خلاف حکم تکلیفی انجام داده‌اند و ضمان در صورتی متصور است که وصیّت بگونه‌ای بوده که باید با شرایط خاصّی و با نظر قطعی وصیّ انجام می‌شده مثلاموصی وصیّت کرده که وصیّ حجّ او را به جا آورد و ناظر و ورثه شخص دیگری را استیجار کرده‌اند، ناظر و ورثه در این صورت ضامن هم می‌باشند ولی اگر وصیّت بگونه‌ای است که باید عمل انجام شود و شرایط خاصّی را موصی در نظر نگرفته، ضمان ندارد.
عنوان سوال:
اگر شخصی وصیّت کرد و شخصی را بعنوان وصیّ معیّن نمود که کارهای میّت تحت نظر او انجام گردد ولی ورثه و یا ناظر بدون اجازه وصیّ اقدام به انجام وصیّت کنند آیا اقدام بدون رضایت وصیّ جایز است و آیا ضمان دارد یا خیر؟
پاسخ:
ناظر و ورثه حقّ ندارند که بدون جلب نظر وصیّ اقدام به انجام وصیّت نمایند و در صورتی که اقدام به اِعمال وصیت نمایند گنهکار هستند و خلاف حکم تکلیفی انجام داده‌اند و ضمان در صورتی متصور است که وصیّت بگونه‌ای بوده که باید با شرایط خاصّی و با نظر قطعی وصیّ انجام می‌شده مثلاموصی وصیّت کرده که وصیّ حجّ او را به جا آورد و ناظر و ورثه شخص دیگری را استیجار کرده‌اند، ناظر و ورثه در این صورت ضامن هم می‌باشند ولی اگر وصیّت بگونه‌ای است که باید عمل انجام شود و شرایط خاصّی را موصی در نظر نگرفته، ضمان ندارد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- شخصی وصیّت نموده مقداری از ثلث را به فروش رسانده برایم قرائت قرآن و عزاداری در مسجد صرف کنید، ثلث اموال را پس از قیمت گذاری میخواهند به وصیّ بفروشند، با توجّه به این که میّت به وصیّ اجازه تصرّف در ثلث را داده، آیا باید به قیمت همان زمان فروخت یا قیمت فعلی؟
- اگر وصیّ بخواهد طبق فتوای مجتهد شخص متوفّی، به وصیّت او عمل کند، چنانچه میّت تقلید نکرده باشد یا معلوم نیست مرجع تقلید او چه کسی است، چگونه باید عمل نمود؟
- پدری صلح نامهای تنظیم کرده و همه مایملک خود را به ورثه ذکور مصالحه نموده و حقّ فسخ را برای خود در صلح نامه محفوظ داشته است سپس وصیّت نامهای نوشت و بیش از ثلث اموال خود را برای ورثه ذکور در غیاب ورثه مؤنث وقف خاصّ نمود، اکنون ورثه اناث به بیشتر از ثلث اعتراض دارند، بفرمائید آیا صلح نامه به قوّت خود باقی است یا خیر و آیا وصیّتی که بعد از صلح نوشته آن را به هم میزند و تصرّف ورثه ذکور بر ثلث بدون رضایت اناث جایز است یا خیر؟
- شخصی اراده رفتن حجّ دارد و وصیّت کرده که اگر از حجّ بیت اللّه الحرام برنگشتم املاک من وقف باشد و مصارف آن را هم معیّن کرده خواهشمند است بفرمائید که چنین وصیتی نافذ است یا خیر و وصیّ میتواند در صورتی که موصی از حجّ برنگشت به وصیت او عمل نماید یا خیر و املاک موقوفه را هم به قبض موقوف علیهم نداده است؟
- شخصی وصیّت به ثلث کرده امّا از بین املاک معیّن نکرده اکنون به چه صورت ثلث را جدا کنند و حال آنکه نسبت به تمام اموال مشاع است و اگر در میان ورثه صغیر باشد کیفیت جدا کردن ثلث چه موقع است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله خامنه ای] موصی در وصیّت مکتوب خود علاوه بر نصب وصی برای اجرای وصیّت هایش، فردی را هم به عنوان ناظر تعیین کرده، ولی تصریح به اختیارات او نکرده است یعنی مشخص نیست که آیا نظارت او بر کار وصی فقط برای اطلاع از کارهای اوست تا بر خلاف آنچه موصی مقرّر کرده عمل نکند یا آنکه نسبت به اعمال وصی دارای رای و نظر است و کارهای او باید طبق نظر و صلاحدید ناظر صورت بگیرد، اختیارات ناظر در این صورت چگونه است؟
- [آیت الله بهجت] در عمل نمودن وصیّ به وصیت، آیا رضایت و موافقت بقیه ورثه آیا لازم است؟ و آیا آنان حق اظهار نظر و دخالت دارند؟
- [آیت الله نوری همدانی] شخصی در اثر تصادف ماشین فوت کرده و وصیت به ثلث نموده است. وصیّ میّت ادّعای دیه نموده است و بابت آن چکی از قاتل دریافت نموده است. بعد از آن بعضی از ورثه میّت رضایت داده‌اند و بعضی سهمشان از دیه را گرفتهاند. حال سؤال این است: حکم سهم میّت و وظیفه وصی چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی وصیّت به ثلث نموده، و در اثر تصادف ماشین فوت کرده است. وصیّ میّت ادّعای دیه نموده، و بابت آن چکی از قاتل دریافت نموده است. پس از این جریان، بعضی از ورثه، رضایت داده، و بعضی سهمشان از دیه را گرفته اند. حکم سهم میّت و وظیفه وصیّ چیست؟
- [آیت الله بهجت] شخصی که میّت او را برای انجام کارهایش انتخاب و معیّن کرده است، آیا برای انجام کارهای میّت باید از ولیّ هم اجازه بگیرد، یا اجازه لازم نیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی یک نفر را بعنوان ناظر در امور وصیّت قرار داده و بدون اطلاع او اموری انجام شده این عمل صحیح است یا خیر؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا وصی میتواند دیگری را برای انجام کارهای میّت معیّن کند؟
- [آیت الله خامنه ای] شخصی به دو نفر وصیّت کرده است که قطعه ای از زمین های او را بفروشند و به نیابت از او به حج بروند و در وصیّت نامه خود یکی از آن دو را به عنوان وصی و دیگری را ناظر بر او قرار داده است، سپس شخص سومی پیدا شده است که ادعا می کند که مناسک حج را بدون کسب اجازه از وصی و ناظر به نیابت از او بجا آورده است و درحال حاضر وصی هم از دنیا رفته و فقط ناظر زنده است، آیا ناظر باید دوباره با پول آن زمین از طرف میّت فریضه حج انجام دهد؟ یا آنکه واجب است پول زمین را به عنوان اجرت به کسی بدهد که ادعا می کند از طرف میّت حج را بجا آورده است؟ و یا چیزی در این رابطه بر او واجب نیست؟
- [آیت الله نوری همدانی] اگر شخصی مصرفی را معین کند که از ثلث مالش بیشتر باشد و پیش از مردن او ورثه اجازه بدهند که وصیت عملی شود، آیا بعد از مردن ورثه میتوانند از اذن خود برگردند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در صورتی که ورثه اجازه دهند میت بر بیشتر از ثلث مال خود وصیّت کند آیا ورثه میتوانند از اجازه خود برگردند؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر مصرفی را که میّت معیّن کرده، از ثلث مال او بیشتر باشد و پیش از مردن او ورثه اجازه بدهند که وصیّت او عملی شود، بعد از مردن او نمیتوانند از اجازه خود برگردند.
- اگر کسی چند وصی برای خود معیّن کند، چنانچه اجازه داده باشد که هرکدام به تنهایی به وصیّت عمل کنند، لازم نیست در انجام وصیّت از یکدیگر اجازه بگیرند و اگر اجازه نداده باشد، چه گفته باشد که هر دو باهم به وصیّت عمل کنند یا نگفته باشد، باید با نظر یکدیگر به وصیّت عمل نمایند و اگر حاضر نشوند که با یکدیگر به وصیّت عمل کنند، حاکم شرع آنها را مجبور میکند و اگر اطاعت نکنند به جای آنان دیگران رامعیّن مینماید.
- اگر وصی نتواند به تنهایی کارهای میّت را انجام دهد، حاکم شرع برای کمک او یک نفر دیگر را معیّن میکند.
- اگر مصرفی را که میّت معیّن کرده از ثلث مال او بیشتر باشد، وصیّت او در بیشتر از ثلث در صورتی صحیح است که ورثه حرفی بزنند، یا کاریکنند که معلوم شود عملی شدن وصیّت را اجازه داده‌اند و تنها راضی بودن آنان کافی نیست، و اگر مدّتی بعد از مردن او هم اجازه بدهند صحیح است.
- اگر کسی بگوید من وصی یا ولیّ میّتم یا ولی میّت به من اجازه داده که غسل و کفن و دفن میّت را انجام دهم، چنانچه قرینه بر حرف او دارند و دیگری هم نمیگوید من ولیّ یا وصیّ میّتم یا ولیّ میّت به من اجازه داده است، انجام کارهای میّت با اوست و اگر بحرف او قرینه ندارند، یا دیگری میگوید من ولیّ یا وصیّ میّتم یا ولیّ میّت به من اجازه داده است، در صورتی که دو نفر عادل به گفته اوّلی شهادت دهند، باید حرف او را قبول کرد.
- اگر وصیّت کند که بدهی او را بدهند وبرای نماز و روزه او اجیر بگیرند و کار مستحبّی هم انجام دهند، چنانچه وصیّت نکرده باشد که اینها را از ثلث بدهند، باید بدهی او را از اصل مال بدهند و اگر چیزی زیاد آمد ثلث آن را به مصرف نماز و روزه و کارهای مستحبّی که معیّن کرده برسانند و در صورتی که ثلث کافی نباشد پس اگر ورثه اجازه بدهند، باید وصیّت او عملی شود و اگر اجازه ندهند، باید نماز وروزه او را از ثلث بدهند و اگر چیزی زیاد آمد به مصرف کار مستحبّی که معیّن کرده برسانند.
- اگر اجیر پیش از تمام کردن نمازهای میّت بمیرد وخودش هم نماز قضا داشته باشد، باید از مال او برای نمازهایی که اجیر بود دیگری را اجیر نمایند در صورتی که شرط نکرده باشند مباشرت خودش والاّ اجاره باطل می‌شود نسبت به مابقی، و اگر چیزی زیاد آمد، در صورتی که وصیّت کرده باشد و ورثه اجازه بدهند، برای تمام نمازهای او اجیر بگیرند، و اگر اجازه ندهند ثلث آن را به مصرف نماز خودش برسانند بلکه اگر اجازه هم بدهند می‌شود از ثلث مال، اجیر گرفت مگر آن که خودش وصیّت کردهباشد که از اصل مال گرفته شود که در مازاد از ثلث بستگیبه اجازه ورثه دارد.
- اگر میّت وصیّت نکرده باشد که کفن را از ثلث مال او بردارند وبخواهند از اصل مال بردارند، احتیاط واجب آن است که مقدار واجب کفن را به ارزانترین قیمتی که ممکن است تهیّه نمایند ولی اگر کسانی از ورثه که بالغ هستند اجازه بدهند که از سهم آنان بردارند، مقداری را که اجازه داده‌اند، از سهم آنان می‌شود برداشت.
- اگر وصیّت کند که از ثلث مال او خمس وزکاْ یا بدهی دیگر او را بدهند وبرای نماز و روزه او اجیر بگیرند و کار مستحبّی هم مثل اطعام به فقرا انجام دهند، باید اوّل بدهی او را از ثلث بدهند و اگر چیزی زیاد آمد برای نماز و روزه او اجیر بگیرند و اگر از آن هم زیاد آمد به مصرف کار مستحبّی که معیّن کرده برسانند و چنانچه ثلث مال او فقط به اندازه بدهی او باشد، ورثه هم اجازه ندهند که بیشتر ازثلث مال مصرف شود، وصیّت برای نماز و روزه و کارهای مستحبّی باطل است.
- جائز نیست بریدن عضوی از اعضأ بدن مرده مسلمان مانند چشم و یا عضو دیگر بمنظور پیوند زدن آن عضو به بدن شخص زنده دیگر وقطع کننده ملزم است که دیه آن عضو را با اجازه حاکم شرع صرف حج یا سایر خیرات ومبّرات خود میّت نماید، ولی چنانچه زنده ماندن یک فرد مسلمان متوقّف گردد که عضو بدن مرده مسلمانی را ببرند و به او پیوند زنند، جائز است بریدن آن عضو ولیقطع کننده باید دیه آن را بپردازد و در هر دو صورت پیوند زدن عضو قطع شده به بدن دیگری اشکال ندارد وپس از پیوند چون جزو بدن شخص زنده می‌گردد، احکام بدن زنده بر او جاری است. و ظاهر این است که جائز نباشد شخصی در حال حیات خود وصیت کند که پس از مردن او عضوی از اعضأ او را قطع کنند و به دیگری پیوند زنند و در این صورت بریدن عضو آن میّت دیه دارد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی چند وصی یا چند وصی و ناظر برای خود معیّن کند باید با نظر یکدیگر به وصیّت او عمل نمایند و اگر اختلاف در میان آنها افتاد باید به حاکم شرع مراجعه نمایند.
- [آیت الله سیستانی] اگر مصرفی را که میت معین کرده، از ثلث مال او بیشتر باشد، وصیّت او در بیشتر از ثلث در صورتی صحیح است که ورثه آن را اجازه دهند، چه با لفظ و چه با فعل، و رضایت قلبی کافی نیست. و اگر مدتی بعد از مردن او هم اجازه نمایند صحیح است، و چنانچه بعضی از ورثه اجازه و بعضی رد نمایند وصیّت فقط در سهم آنهایی که اجازه نمودهاند صحیح و نافذ است.
- [آیت الله بهجت] اگر وصی نتواند بهتنهایی کارهای میت را انجام دهد، حاکم شرع برای کمک او یک نفر دیگر را معین میکند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر مصرفی را که میت معین کرده، از ثلث مال او بیشتر باشد، و پیش از مردن او ورثه اجازه بدهند که وصیت او عملی شود، بعد از مردن او نمی توانند از اجازه خود برگردند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر مصرفی را که میت معین کرده، از ثلث مال او بیشتر باشد، و پیش از مردن او ورثه اجازه بدهند که وصیت او عملی شود، بعد از مردن او نمی توانند از اجازه خود برگردند.
- [آیت الله بهجت] اگر مصرفی را که میت معین کرده، از ثلث مال او بیشتر باشد، و ورثه او پیش از مردنش اجازه بدهند که وصیت او عملی شود، بعد از مردن او بنابر اظهر نمیتوانند از اجازه خود برگردند.
- [آیت الله اردبیلی] اگر مصرفی را که میّت معیّن کرده، از ثلث مال او بیشتر باشد و پیش از مردن او ورثه اجازه بدهند که وصیّت او عملی شود، بعد از مردن او نمیتوانند از اجازه خود برگردند.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر مصرفی را که میّت معیّن کرده ، از ثلث مال او بیشتر باشد ، و پیش از مردن او ورثه اجازه بدهند که وصیّت او عملی شود ، بعد از مردن او نمی توانند از اجازة خود برگردند .
- [آیت الله سبحانی] اگر مصرفی را که میت معین کرده، از ثلث مال او بیشتر باشد، و پیش از مردن او ورثه اجازه بدهند که وصیت او عملی شود، بعد از مردن او نمی توانند از اجازه خود برگردند.
- [امام خمینی] اگر مصرفی را که میت معین کرده، از ثلث مال او بیشتر باشد، و پیش از مردن او ورثه اجازه بدهند که وصیت او عملی شود، بعد از مردن او نمیتوانند از اجازه خود برگردند.