اشکال دارد
يعنی چنين كاری موجب اسقاط تكليف نيست و نمی‌شود به آن اكتفا كرد؛ ولی در اين مورد می‌توان به فتوای مجتهدی كه در رتبه‌ی بعدی است رجوع كرد. رجوع کنيد به: احتياط واجب
آیا فراموش کردن قرآن بعد از حفظ آن، اشکال دارد؟
حفظ قرآن به دو معنا می تواند اشاره داشته باشد، یک معنای آن محافظت در عمل است. که دستورات قرآن را عمل نماییم. و معنای دیگر، به حافظه سپردن آیات سوره که امروزه این معنا شایع تر است. ترک حفظ به معنای اول (عدم عمل مطابق سوره) قطعا امر مذمومی است و ترک حفظ به معنای دوم، اگر چه انسان را از فیضی محروم می کند، اما عمل حرامی نیست. چند روایتی که در این باب مطرح شده است، تقدیم می کنیم: امام صادق (ع) فرمود: (هر که یک سوره از قرآن را فراموش کند، برای او در صورتی زیبا و درجه‌ای بلند در بهشت نمودار شود و چون آن را بیند گوید: تو چیستی وه چه زیبائی کاش تو از آنِ من بودی؟ در پاسخش می گوید: آیا تو مرا نمی شناسی؟ من فلان سوره ام و اگر مرا فراموش نکرده بودی، تو را به این درجه بالا می آوردم.)[1] (این روایت می تواند به هر دو معنای حفظ دلالت داشته باشد) از ابن یعفور، گوید: شنیدم امام صادق (ع) می فرمود: (مردی که سوره ای را می داند و سپس فراموش می کند یا ترک آن می کند و به بهشت می رود، آن سوره از سوی بالا سر می کشد در زیباترین صورتی و به او می گوید: مرا می شناسی؟ جواب می دهد:نه، او می گوید: من فلان سوره ام، مرا به کار نبستی و از دست گذاردی، هلا به خدا اگر مرا به کار بسته بودی هر آینه تو را به این درجه می رسانیدم و با دستش اشاره به بالای سرش می کند.)[2] (این روایت حفظ به معنای به کار بستن و عمل کردن آمده است) از یعقوب احمر، گوید: به امام صادق (ع) گفتم: (قربانت، راستی که من قرآن را یاد گرفتم و از دستم رفت، به درگاه خدا عز و جل دعا کن که آن را به من یاد دهد، گویا مانند اینکه آن حضرت از این گزارش در هراس شد و فرمود: خدا آن را به تو و ماها همه یاد بدهد- سپس فرمود: سوره ای است که همراه مردی بوده، آن را خوانده و سپس واگذارده است و روز قیامت در نیکوترین صورتی بیاید و بر او سلام دهد، او می گوید: تو کسیتی؟ جواب می دهد: من سوره چنان و چنانم و اگر تو به من چسبیده بودی و مرا نگاه داشته بودی، تو را به این درجه می رسانیدم، بر شما باد به ملازمت قرآن سپس فرمود: برخی مردمند که قرآن را می خوانند تا گفته شود: فلانی قرآن خوان است و برخی باشند که قرآن می خوانند برای به دست آوردن دنیا، در اینها خیری نیست و برخی باشند که قرآن می خوانند تا در نماز شب و روز خود از آن سود برند.)[3] (صدر این روایت به معنای به خاطر سپردن است، اما در ذیل آن معنا بیشتر مرتبط به عمل کردن می شود، گویا امام می خواهد مساله اساسی تر را بیان کند که همان عمل کردن به قرآن است.) از ابی کهمس هیثم بن عبید، گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم در باره مردی که قرآن را یاد گرفته و فراموش کرده- تا سه بار برای او باز گفتم- آیا بر او گناهی هست؟ فرمود: نه.[4] بنابراین حفظ اصلی، رعایت در مقام عمل است و منظور از فراموش کردن سوره حفظ شده، تنها فراموش کردن واژه های آن از صفحه ذهن نیست بلکه از خاطر بردن مفاهیم، توصیه ها و رهنمودهای سوره است که می بایست آویزه گوش و چراغ زندگی و رفتارهای خود قرار می داد که چنین نکرد و روشن است، ارتباط با قرآن باید با انگیزه ای الهی و به منظور بالا بردن سطح معنویت و گسترش ارتباط و نزدیکی انسان به خداوند باشد. و قرائت قرآن باید با تدبّر و درک مفاهیم بلند وحی باشد. اما اهمیت حفظ به معنای به خاطر سپردن نیز کم نیست. چون قرآن داروخانه ای است که دوای تمام امراض را دارد. کسی که قرآن را به حافظه سپرده، بر فهم آن مسلط تر است و با این تسلط در هر حادثه به سرعت می تواند، دوای درد خود را بیابد. و ائمه ما را تشویق نموده اند تا حتی اگر حافظه قوی نیز نداریم، در مسیر حفظ قرآن تلاش کنیم: فضیل بن یسار گوید: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که میفرمود: (کسی که در باره قرآن رنج کشد و بسختی و کم حافظه گیش آن را حفظ کند دو اجر دارد.)[5] [1]. الکافی، ج2، ص: 608. [2]. الکافی، ج2، ص: 608. [3]. الکافی، ج2، ص: 608. [4]. الکافی، ج2، ص: 608. [5]. الکافی، ج2، ص: 606.
حفظ قرآن به دو معنا می تواند اشاره داشته باشد، یک معنای آن محافظت در عمل است. که دستورات قرآن را عمل نماییم. و معنای دیگر، به حافظه سپردن آیات سوره که امروزه این معنا شایع تر است. ترک حفظ به معنای اول (عدم عمل مطابق سوره) قطعا امر مذمومی است و ترک حفظ به معنای دوم، اگر چه انسان را از فیضی محروم می کند، اما عمل حرامی نیست. چند روایتی که در این باب مطرح شده است، تقدیم می کنیم: امام صادق (ع) فرمود: (هر که یک سوره از قرآن را فراموش کند، برای او در صورتی زیبا و درجه‌ای بلند در بهشت نمودار شود و چون آن را بیند گوید: تو چیستی وه چه زیبائی کاش تو از آنِ من بودی؟ در پاسخش می گوید: آیا تو مرا نمی شناسی؟ من فلان سوره ام و اگر مرا فراموش نکرده بودی، تو را به این درجه بالا می آوردم.)[1] (این روایت می تواند به هر دو معنای حفظ دلالت داشته باشد) از ابن یعفور، گوید: شنیدم امام صادق (ع) می فرمود: (مردی که سوره ای را می داند و سپس فراموش می کند یا ترک آن می کند و به بهشت می رود، آن سوره از سوی بالا سر می کشد در زیباترین صورتی و به او می گوید: مرا می شناسی؟ جواب می دهد:نه، او می گوید: من فلان سوره ام، مرا به کار نبستی و از دست گذاردی، هلا به خدا اگر مرا به کار بسته بودی هر آینه تو را به این درجه می رسانیدم و با دستش اشاره به بالای سرش می کند.)[2] (این روایت حفظ به معنای به کار بستن و عمل کردن آمده است) از یعقوب احمر، گوید: به امام صادق (ع) گفتم: (قربانت، راستی که من قرآن را یاد گرفتم و از دستم رفت، به درگاه خدا عز و جل دعا کن که آن را به من یاد دهد، گویا مانند اینکه آن حضرت از این گزارش در هراس شد و فرمود: خدا آن را به تو و ماها همه یاد بدهد- سپس فرمود: سوره ای است که همراه مردی بوده، آن را خوانده و سپس واگذارده است و روز قیامت در نیکوترین صورتی بیاید و بر او سلام دهد، او می گوید: تو کسیتی؟ جواب می دهد: من سوره چنان و چنانم و اگر تو به من چسبیده بودی و مرا نگاه داشته بودی، تو را به این درجه می رسانیدم، بر شما باد به ملازمت قرآن سپس فرمود: برخی مردمند که قرآن را می خوانند تا گفته شود: فلانی قرآن خوان است و برخی باشند که قرآن می خوانند برای به دست آوردن دنیا، در اینها خیری نیست و برخی باشند که قرآن می خوانند تا در نماز شب و روز خود از آن سود برند.)[3] (صدر این روایت به معنای به خاطر سپردن است، اما در ذیل آن معنا بیشتر مرتبط به عمل کردن می شود، گویا امام می خواهد مساله اساسی تر را بیان کند که همان عمل کردن به قرآن است.) از ابی کهمس هیثم بن عبید، گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم در باره مردی که قرآن را یاد گرفته و فراموش کرده- تا سه بار برای او باز گفتم- آیا بر او گناهی هست؟ فرمود: نه.[4] بنابراین حفظ اصلی، رعایت در مقام عمل است و منظور از فراموش کردن سوره حفظ شده، تنها فراموش کردن واژه های آن از صفحه ذهن نیست بلکه از خاطر بردن مفاهیم، توصیه ها و رهنمودهای سوره است که می بایست آویزه گوش و چراغ زندگی و رفتارهای خود قرار می داد که چنین نکرد و روشن است، ارتباط با قرآن باید با انگیزه ای الهی و به منظور بالا بردن سطح معنویت و گسترش ارتباط و نزدیکی انسان به خداوند باشد. و قرائت قرآن باید با تدبّر و درک مفاهیم بلند وحی باشد. اما اهمیت حفظ به معنای به خاطر سپردن نیز کم نیست. چون قرآن داروخانه ای است که دوای تمام امراض را دارد. کسی که قرآن را به حافظه سپرده، بر فهم آن مسلط تر است و با این تسلط در هر حادثه به سرعت می تواند، دوای درد خود را بیابد. و ائمه ما را تشویق نموده اند تا حتی اگر حافظه قوی نیز نداریم، در مسیر حفظ قرآن تلاش کنیم: فضیل بن یسار گوید: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که میفرمود: (کسی که در باره قرآن رنج کشد و بسختی و کم حافظه گیش آن را حفظ کند دو اجر دارد.)[5] [1]. الکافی، ج2، ص: 608. [2]. الکافی، ج2، ص: 608. [3]. الکافی، ج2، ص: 608. [4]. الکافی، ج2، ص: 608. [5]. الکافی، ج2، ص: 606.
پاسخ:
حفظ قرآن به دو معنا می تواند اشاره داشته باشد، یک معنای آن محافظت در عمل است. که دستورات قرآن را عمل نماییم. و معنای دیگر، به حافظه سپردن آیات سوره که امروزه این معنا شایع تر است. ترک حفظ به معنای اول (عدم عمل مطابق سوره) قطعا امر مذمومی است و ترک حفظ به معنای دوم، اگر چه انسان را از فیضی محروم می کند، اما عمل حرامی نیست. چند روایتی که در این باب مطرح شده است، تقدیم می کنیم:
امام صادق (ع) فرمود: (هر که یک سوره از قرآن را فراموش کند، برای او در صورتی زیبا و درجه‌ای بلند در بهشت نمودار شود و چون آن را بیند گوید: تو چیستی وه چه زیبائی کاش تو از آنِ من بودی؟ در پاسخش می گوید: آیا تو مرا نمی شناسی؟ من فلان سوره ام و اگر مرا فراموش نکرده بودی، تو را به این درجه بالا می آوردم.)[1] (این روایت می تواند به هر دو معنای حفظ دلالت داشته باشد)
از ابن یعفور، گوید: شنیدم امام صادق (ع) می فرمود: (مردی که سوره ای را می داند و سپس فراموش می کند یا ترک آن می کند و به بهشت می رود، آن سوره از سوی بالا سر می کشد در زیباترین صورتی و به او می گوید: مرا می شناسی؟ جواب می دهد:نه، او می گوید: من فلان سوره ام، مرا به کار نبستی و از دست گذاردی، هلا به خدا اگر مرا به کار بسته بودی هر آینه تو را به این درجه می رسانیدم و با دستش اشاره به بالای سرش می کند.)[2] (این روایت حفظ به معنای به کار بستن و عمل کردن آمده است)
از یعقوب احمر، گوید: به امام صادق (ع) گفتم: (قربانت، راستی که من قرآن را یاد گرفتم و از دستم رفت، به درگاه خدا عز و جل دعا کن که آن را به من یاد دهد، گویا مانند اینکه آن حضرت از این گزارش در هراس شد و فرمود: خدا آن را به تو و ماها همه یاد بدهد- سپس فرمود: سوره ای است که همراه مردی بوده، آن را خوانده و سپس واگذارده است و روز قیامت در نیکوترین صورتی بیاید و بر او سلام دهد، او می گوید: تو کسیتی؟ جواب می دهد: من سوره چنان و چنانم و اگر تو به من چسبیده بودی و مرا نگاه داشته بودی، تو را به این درجه می رسانیدم، بر شما باد به ملازمت قرآن سپس فرمود: برخی مردمند که قرآن را می خوانند تا گفته شود: فلانی قرآن خوان است و برخی باشند که قرآن می خوانند برای به دست آوردن دنیا، در اینها خیری نیست و برخی باشند که قرآن می خوانند تا در نماز شب و روز خود از آن سود برند.)[3] (صدر این روایت به معنای به خاطر سپردن است، اما در ذیل آن معنا بیشتر مرتبط به عمل کردن می شود، گویا امام می خواهد مساله اساسی تر را بیان کند که همان عمل کردن به قرآن است.)
از ابی کهمس هیثم بن عبید، گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم در باره مردی که قرآن را یاد گرفته و فراموش کرده- تا سه بار برای او باز گفتم- آیا بر او گناهی هست؟ فرمود: نه.[4]
بنابراین حفظ اصلی، رعایت در مقام عمل است و منظور از فراموش کردن سوره حفظ شده، تنها فراموش کردن واژه های آن از صفحه ذهن نیست بلکه از خاطر بردن مفاهیم، توصیه ها و رهنمودهای سوره است که می بایست آویزه گوش و چراغ زندگی و رفتارهای خود قرار می داد که چنین نکرد و روشن است، ارتباط با قرآن باید با انگیزه ای الهی و به منظور بالا بردن سطح معنویت و گسترش ارتباط و نزدیکی انسان به خداوند باشد. و قرائت قرآن باید با تدبّر و درک مفاهیم بلند وحی باشد.
اما اهمیت حفظ به معنای به خاطر سپردن نیز کم نیست. چون قرآن داروخانه ای است که دوای تمام امراض را دارد. کسی که قرآن را به حافظه سپرده، بر فهم آن مسلط تر است و با این تسلط در هر حادثه به سرعت می تواند، دوای درد خود را بیابد. و ائمه ما را تشویق نموده اند تا حتی اگر حافظه قوی نیز نداریم، در مسیر حفظ قرآن تلاش کنیم:
فضیل بن یسار گوید: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که میفرمود: (کسی که در باره قرآن رنج کشد و بسختی و کم حافظه گیش آن را حفظ کند دو اجر دارد.)[5]
[1]. الکافی، ج2، ص: 608.
[2]. الکافی، ج2، ص: 608.
[3]. الکافی، ج2، ص: 608.
[4]. الکافی، ج2، ص: 608.
[5]. الکافی، ج2، ص: 606.
- [آیت الله اردبیلی] اهل سنت حفظ کردن قرآن و بعد فراموش کردن آن را گناه کبیره میدانند. نظر آقا در این مسأله چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] اهل سنت حفظ کردن قرآن و بعد فراموش کردن آن را گناه کبیره میدانند. نظر آقا در این مسأله چیست؟
- [سایر] حفظ قرآن چه اثراتی دارد؟
- [سایر] چگونه قرآن را حفظ کنیم؟
- [سایر] حفظ قرآن چه اثراتی دارد؟
- [سایر] حفظ قرآن با معنا یا خواندن تفسیر کدامیک بهتر است؟
- [سایر] روش صحیح حفظ قرآن چیست؟
- [سایر] روش صحیح حفظ قرآن چیست؟
- [سایر] اهمیت حفظ قرآن چقدر است؟
- [سایر] حفظ کردن قرآن چه نعمتی است؟
- [آیت الله نوری همدانی] اگر معروف یا منکر از اموری باشد که شارع مقدس به آن اهمیّت زیاد می دهد مثل اصول دین یامذهب و حفظ قرآن مجید وحفظ عقاید مسلمانان یا احکام ضروریّه ، باید ملاحظه اهمیّت شود ، و مجردّ ضرر ، موجب واجب نبودن نمی شود ، پس اگر توقّف داشته باشد ، حفظ عقائد مسلمانان یا حفظ احکام ضروریّه اسلام بر بذل جان و مال ، واجب است بذل آن
- [آیت الله اردبیلی] اگر معروف یا منکر از اموری باشد که شارع مقدّس به آن اهمیّت زیاد می‌دهد، مثل اصول دین یا مذهب و حفظ قرآن مجید و حفظ عقاید مسلمانان یا احکام ضروری اسلام، باید ملاحظه این اهمیّت بشود و مجرّدِ خوف ضرر، موجب سقوط وجوب آن نمی‌شود؛ پس اگر حفظ عقاید مسلمانان یا حفظ احکام ضروری اسلام بر بذل جان و مال توقّف داشته باشد، بذل آن واجب است.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر چیزی را که پیدا کرده موقع وضو گرفتن ونماز خواندن همراه او باشد در صورتی که او را بعنوان حفظ ونگهداری همراه داشته باشد اشکال ندارد.
- [آیت الله علوی گرگانی] دادن قرآن به کافر حرام وگرفتن قرآن از او واجب است در صورتی که موجب هتک یا نجاست آن بشود ولی اگر برای آگاهی بگیرد با حفظ شرائط دادن حرام نیست و گرفتن هم واجب نمیباشد.
- [آیت الله اردبیلی] برگزاری مسابقاتی که در بالا بردن شئون دینی، علمی، ادبی، هنری یا فنّی جامعه مؤثّرند، مانند مسابقات حفظ قرآن و احکام، علوم ریاضی و مقاله نویسی، بدون شرط بندی دو طرف جایز و پسندیده است و اگر فرد سوم یا مؤسّسه و یا دولت برگزار کننده، به برندگان، جوایز نقدی یا غیر نقدی اعطا کند، اشکال ندارد و برنده مالک می‌شود.
- [آیت الله سیستانی] اگر فراموش کند آب غصبی است و با آن وضو بگیرد ، صحیح است . ولی کسی که خودش آب را غصب کرده ، اگر غصبی بودن آن را فراموش کند و وضو بگیرد ، وضوی او محلّ اشکال است .
- [آیت الله سیستانی] تیمم با چیز غصبی در حالی که فراموش کرده یا غفلت داشته باشد ، صحیح است . ولی اگر چیزی را خودش غصب کند و فراموش کند که غصب کرده ، صحت تیمم او با آن چیز محل اشکال است .
- [آیت الله نوری همدانی] اگر نداند که سجده را فراموش کرده یا تشهد را ، باید هر دو را قضا نماید و هر کدام را اول بجا آورد اشکال ندارد .
- [آیت الله بروجردی] اگر نداند که سجده را فراموش کرده یا تشهّد را باید هر دو را قضا نماید و هر کدام را اوّل به جا آورد، اشکال ندارد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر نداند که سجده را فراموش کرده یا تشهد را، باید هر دو را قضا نماید، و هر کدام را اول به جا آورد اشکال ندارد.