حضور قلب
توجه قلبى به خداى متعال حضور قلب گفته می شود که از این عنوان در بابهاى طهارت،صلات،صوم و حج سخن گفته‌اند.
چگونه با حضور قلب نماز بخوانیم؟
نماز مظهر پیوند و ارتباط بنده با خدا است , به همین دلیل در بین همه عبادات ارزش ویژه ای دارد و از تمام آن ها برتر و بالاتر است تا جایی که در قیامت محور قبول تمام اعمال و عبادات می باشد. و حضور قلب در آن نیز بسیار مهم است تا جایی که امام صادق (ع) فرموده اند: دل خود را بنمازت مشغول دار، که از نمازت جز آن مقدار که با حضور قلب بوده و با دل خود بدان پرداخته‌ای چیز دیگری مقبول نیست.[1] حضور قلب در نماز عواملی دارد که به مهم ترین آنها اشاره می‌کنیم: 1-اهمیت دادن به نماز. عارف بزرگ میرزا جوا آقا ملکی تبریزی (ره)می‌گوید: "حضور قلب سببش همّت آدمی است، زیرا قلب تابع همّت بوده و اگر همّت نماز باشد، قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود و اگر همتت در پی چیز دیگری بوده است، قلبت هم غافل از نماز و نزد آن چیز خواهد بود، چون خداوند برای هیچ کس دو قلب قرار نداده است و برای احضار قلب در نماز جز این که همتت را متوجه نماز سازی راه دیگری نیست".[2] 2- احساس و درک عظمت و بزرگی خدا. درک عظمت و بزرگی هر کسی بستگی به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار این شناخت بیشتر شود، بزرگی و عظمت او بیشتر جلوه گر خواهد شد. اگر کسی به عظمت و بزرگی خدا پی ببرد، طبعاً خضوع و خشوع بیشتری در پرستش و عبادت خواهد داشت. امیرالمؤمنین(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعی فرمود: "عظم الخالق فی أنفسهم فصغر ما دونه فی أعینهم؛[3] آنان خدا را به عظمت و بزرگی شناخته اند. بنابراین هر چه غیر او است، در نظرشان کوچک جلوه می‌کند". 3 جلوگیری از هرزگی قوه خیال: یکی از بزرگترین عوامل حواس پرتی در نماز، هرزگی و پراکندگی قوه خیال است. اگر قبل از نماز چند دقیقه ای به وسیله ذکر خدا و مناجات و خواندن نمازهای مستحبی و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز کنیم، ذهن از حواس پرتی و پراکندگی و از توجه به کثرت، به سوی وحدت منعطف می شود، در نتیجه در نماز فکر انسان به این طرف و آن طرف متوجه نمی شود. کسی که قبل از نماز با دیگری بگو مگو و بحث داشته یا خوشحال یا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثیر آن افکار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت. 4- توجه به معانی الفاظ نماز و تفکر در افعال نماز مانند رکوع و سجود و این که نمازگزار بداند چه می‌گوید و چه می‌کند. 5 طول دادن و با تأنی خواندن نماز: اگر کسی رکوع و سجود را مقداری طولانی کند و با حال خوشی اذکار و سجود را بگوید، در حضور قلب مؤثر خواهد بود. 6- ترک گناه یکی از مهم ترین عوامل توفیق در حضور قلب در نماز است. کسی که اهل معصیت وگناه باشد، توفیق بازیابی به درگاه خدا نمی یابد. 7- بعضی از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت کسالت داخل نماز نشدن و ... در نماز مؤثر است. مسواک زدن، انگشتر به دست کردن، عطر زدن و ... 8- دوری از غذاهای شبهه ناک و حرام و اموالی که از طریق غیر مشروع به دست می آید در حضور قلب و ایجاد آمادگی درونی برای نماز و سخن گفتن با خدا بسیار موثر است [1]. من لا یحضره الفقیه، ج1، ص: 303. [2]. اسرار الصلاة، ص 301. [3]. نهج البلاغه، خطبه 193 صبحی صالح.
نماز مظهر پیوند و ارتباط بنده با خدا است , به همین دلیل در بین همه عبادات ارزش ویژه ای دارد و از تمام آن ها برتر و بالاتر است تا جایی که در قیامت محور قبول تمام اعمال و عبادات می باشد. و حضور قلب در آن نیز بسیار مهم است تا جایی که امام صادق (ع) فرموده اند: دل خود را بنمازت مشغول دار، که از نمازت جز آن مقدار که با حضور قلب بوده و با دل خود بدان پرداخته‌ای چیز دیگری مقبول نیست.[1] حضور قلب در نماز عواملی دارد که به مهم ترین آنها اشاره می‌کنیم: 1-اهمیت دادن به نماز. عارف بزرگ میرزا جوا آقا ملکی تبریزی (ره)می‌گوید: "حضور قلب سببش همّت آدمی است، زیرا قلب تابع همّت بوده و اگر همّت نماز باشد، قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود و اگر همتت در پی چیز دیگری بوده است، قلبت هم غافل از نماز و نزد آن چیز خواهد بود، چون خداوند برای هیچ کس دو قلب قرار نداده است و برای احضار قلب در نماز جز این که همتت را متوجه نماز سازی راه دیگری نیست".[2] 2- احساس و درک عظمت و بزرگی خدا. درک عظمت و بزرگی هر کسی بستگی به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار این شناخت بیشتر شود، بزرگی و عظمت او بیشتر جلوه گر خواهد شد. اگر کسی به عظمت و بزرگی خدا پی ببرد، طبعاً خضوع و خشوع بیشتری در پرستش و عبادت خواهد داشت. امیرالمؤمنین(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعی فرمود: "عظم الخالق فی أنفسهم فصغر ما دونه فی أعینهم؛[3] آنان خدا را به عظمت و بزرگی شناخته اند. بنابراین هر چه غیر او است، در نظرشان کوچک جلوه می‌کند". 3 جلوگیری از هرزگی قوه خیال: یکی از بزرگترین عوامل حواس پرتی در نماز، هرزگی و پراکندگی قوه خیال است. اگر قبل از نماز چند دقیقه ای به وسیله ذکر خدا و مناجات و خواندن نمازهای مستحبی و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز کنیم، ذهن از حواس پرتی و پراکندگی و از توجه به کثرت، به سوی وحدت منعطف می شود، در نتیجه در نماز فکر انسان به این طرف و آن طرف متوجه نمی شود. کسی که قبل از نماز با دیگری بگو مگو و بحث داشته یا خوشحال یا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثیر آن افکار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت. 4- توجه به معانی الفاظ نماز و تفکر در افعال نماز مانند رکوع و سجود و این که نمازگزار بداند چه می‌گوید و چه می‌کند. 5 طول دادن و با تأنی خواندن نماز: اگر کسی رکوع و سجود را مقداری طولانی کند و با حال خوشی اذکار و سجود را بگوید، در حضور قلب مؤثر خواهد بود. 6- ترک گناه یکی از مهم ترین عوامل توفیق در حضور قلب در نماز است. کسی که اهل معصیت وگناه باشد، توفیق بازیابی به درگاه خدا نمی یابد. 7- بعضی از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت کسالت داخل نماز نشدن و ... در نماز مؤثر است. مسواک زدن، انگشتر به دست کردن، عطر زدن و ... 8- دوری از غذاهای شبهه ناک و حرام و اموالی که از طریق غیر مشروع به دست می آید در حضور قلب و ایجاد آمادگی درونی برای نماز و سخن گفتن با خدا بسیار موثر است [1]. من لا یحضره الفقیه، ج1، ص: 303. [2]. اسرار الصلاة، ص 301. [3]. نهج البلاغه، خطبه 193 صبحی صالح.
پاسخ:
نماز مظهر پیوند و ارتباط بنده با خدا است , به همین دلیل در بین همه عبادات ارزش ویژه ای دارد و از تمام آن ها برتر و بالاتر است تا جایی که در قیامت محور قبول تمام اعمال و عبادات می باشد. و حضور قلب در آن نیز بسیار مهم است تا جایی که امام صادق (ع) فرموده اند: دل خود را بنمازت مشغول دار، که از نمازت جز آن مقدار که با حضور قلب بوده و با دل خود بدان پرداخته‌ای چیز دیگری مقبول نیست.[1]
حضور قلب در نماز عواملی دارد که به مهم ترین آنها اشاره می‌کنیم:
1-اهمیت دادن به نماز. عارف بزرگ میرزا جوا آقا ملکی تبریزی (ره)می‌گوید: "حضور قلب سببش همّت آدمی است، زیرا قلب تابع همّت بوده و اگر همّت نماز باشد، قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود و اگر همتت در پی چیز دیگری بوده است، قلبت هم غافل از نماز و نزد آن چیز خواهد بود، چون خداوند برای هیچ کس دو قلب قرار نداده است و برای احضار قلب در نماز جز این که همتت را متوجه نماز سازی راه دیگری نیست".[2]
2- احساس و درک عظمت و بزرگی خدا. درک عظمت و بزرگی هر کسی بستگی به مقدار شناخت و معرفت به او دارد. هر مقدار این شناخت بیشتر شود، بزرگی و عظمت او بیشتر جلوه گر خواهد شد. اگر کسی به عظمت و بزرگی خدا پی ببرد، طبعاً خضوع و خشوع بیشتری در پرستش و عبادت خواهد داشت.
امیرالمؤمنین(ع) در وصف عارفان و خدا پرستان واقعی فرمود: "عظم الخالق فی أنفسهم فصغر ما دونه فی أعینهم؛[3] آنان خدا را به عظمت و بزرگی شناخته اند. بنابراین هر چه غیر او است، در نظرشان کوچک جلوه می‌کند".
3 جلوگیری از هرزگی قوه خیال: یکی از بزرگترین عوامل حواس پرتی در نماز، هرزگی و پراکندگی قوه خیال است. اگر قبل از نماز چند دقیقه ای به وسیله ذکر خدا و مناجات و خواندن نمازهای مستحبی و تلاوت قرآن، خود را آماده نماز کنیم، ذهن از حواس پرتی و پراکندگی و از توجه به کثرت، به سوی وحدت منعطف می شود، در نتیجه در نماز فکر انسان به این طرف و آن طرف متوجه نمی شود. کسی که قبل از نماز با دیگری بگو مگو و بحث داشته یا خوشحال یا ناراحت شده، اگر فوراً وارد نماز شود، نمازش تحت تأثیر آن افکار خواهد بود و حضور قلب نخواهد داشت.
4- توجه به معانی الفاظ نماز و تفکر در افعال نماز مانند رکوع و سجود و این که نمازگزار بداند چه می‌گوید و چه می‌کند.
5 طول دادن و با تأنی خواندن نماز: اگر کسی رکوع و سجود را مقداری طولانی کند و با حال خوشی اذکار و سجود را بگوید، در حضور قلب مؤثر خواهد بود.
6- ترک گناه یکی از مهم ترین عوامل توفیق در حضور قلب در نماز است. کسی که اهل معصیت وگناه باشد، توفیق بازیابی به درگاه خدا نمی یابد.
7- بعضی از آداب نماز مانند سر وقت خواندن و مواظبت بر وقت نماز و به حالت کسالت داخل نماز نشدن و ... در نماز مؤثر است. مسواک زدن، انگشتر به دست کردن، عطر زدن و ...
8- دوری از غذاهای شبهه ناک و حرام و اموالی که از طریق غیر مشروع به دست می آید در حضور قلب و ایجاد آمادگی درونی برای نماز و سخن گفتن با خدا بسیار موثر است
[1]. من لا یحضره الفقیه، ج1، ص: 303.
[2]. اسرار الصلاة، ص 301.
[3]. نهج البلاغه، خطبه 193 صبحی صالح.
- [سایر] چگونه ریسمان خودمان را با خدا محکم کنیم و نماز را با حضور قلب بخوانیم؟
- [سایر] نماز فرادا با حضور قلب بهتر است یا نماز جماعت با حضور قلب کمتر؟
- [سایر] گفته می‌شود نماز جماعت بدون حضور قلب، بالاتر از نماز فردای با حضور قلب است؟
- [سایر] نماز فرادا با حضور قلب بهتر است یا نماز جماعت با حضور قلب کمتر؟
- [سایر] منظور از حضور قلب در نماز چیست؟ آیا تفکر در امور دنیوی مرتبط به آخرت ، با حضور قلب منافات دارد؟
- [سایر] حضور قلب در نماز چه اهمیتی دارد؟
- [سایر] حضور قلب در نماز چه اثری دارد؟
- [سایر] برای حضور قلب در نماز چه کنیم؟
- [سایر] نمازی که بدون حضور قلب و با بی توجهی خوانده می شود، صحیح است؟ آیا حضور قلب در نماز الزامی است؟
- [سایر] نمازی که بدون حضور قلب و با بی توجهی خوانده می شود، صحیح است؟ آیا حضور قلب در نماز الزامی است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] مستحبّ است روزه دار نماز مغرب وعشا را پیش از افطار کردن بخواند ولی اگر کسی منتظر اوست یا میل زیادی به غذا دارد که نمیتواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اوّل افطار کند ولی تا ممکن باشد نماز را در وقت فضیلت بجا آورد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مستحب است روزهدار، نماز مغرب را پیش از افطار کردن بخواند، ولی اگر کسی منتظر او است یا میل زیادی به غذا دارد که نمیتواند با حضور قلب نماز بخواند بهتر است اول افطار کند ولی تا ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن به جا آورد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر نذر کند نماز واجب خود را در جایی بخواند که بخودی خود ثواب نماز در آنجا زیاد نیست مثلا نذر کند نماز را در اطاق بخواند، چنانچه نماز خواندن در آنجا از جهتی بهتر باشد مثلا بواسطه این که خلوت است انسان حضور قلب پیدا می کند، ذر صحیح است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مستحب است روزه دار نماز مغرب و عشا را پیش از افطار بخواند، ولی اگر کسی منتظر او است، یا میل زیادی به غذا دارد که نمی تواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اوّل افطار کند ولی بقدری که ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.
- [آیت الله وحید خراسانی] مستحب است روزه دار نماز مغرب و عشاء را پیش از افطار کردن بخواند ولی اگر کسی منتظر اوست یا میل زیادی به غذا دارد که نمی تواند با حضور قلب نماز بخواند بهتر است اول افطار کند ولی به قدری که ممکن است نماز را در وقت فضیلت ان به جا اورد
- [آیت الله سیستانی] اگر نذر کند نماز واجب خود را در جائی بخواند که بخودی خود ثواب نماز در آنجا زیاد نیست ، مثلاً نذر کند نماز را در اطاق بخواند ، چنانچه نماز خواندن در آنجا از جهتی شرعاً بهتر باشد مثلاً بواسطه اینکه خلوت است انسان حضور قلب پیدا می‌کند ، اگر نذر او برای آن جهت باشد صحیح است .
- [آیت الله اردبیلی] مستحب است روزهدار نماز مغرب را پیش از افطار کردن بخواند، ولی اگر کسی منتظر او باشد یا میل زیادی به غذا داشته باشد که نتواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اوّل افطار کند، ولی به قدری که ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.
- [امام خمینی] مستحب است روزه دار نماز مغرب و عشا را پیش از افطار کردن بخواند،ولی اگر کسی منتظر اوست یا میل زیادی به غذا دارد که نمی تواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اول افطار کند. ولی به قدری که ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن بجا آورد.
- [آیت الله اردبیلی] اگر نذر کند نماز واجب خود را در جایی بخواند که به خودیِ خود ثواب نماز در آنجا زیاد نیست مثلاً نذر کند نماز را در اتاق بخواند چنانچه نماز خواندن در آنجا از جهتی بهتر باشد مثلاً به واسطه این که خلوت است انسان حضور قلب پیدا می‌کند نذر صحیح است.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر نذر کند نماز واجب خود را در جایی بخواند که بخودی خود ثواب نماز در آنجا زیاد نیست مثلاً نذر کند نماز را در اتاق بخواند، چنانچه نماز خواندن در آنجا از جهتی بهتر باشد، مثلاً به واسطه این که خلوت است، انسان حضور قلب پیدا می‌کند، نذر او صحیح است.