مذمت
سرزنش سخن توبیخ آمیز گفتن به کسى و بازخواست کردن او در برابر لغزشى است که از او سر زده است. سرزنش از الفاظی است که در فقه کاربرد دارد.
مذمت حرص و بخل در آیات و روایات را بیان کنید؟
فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ أَنْفِقُوا خَیْراً لِأَنْفُسِکُمْ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (تغابن- 16) بنا بر این تا آنجا که در توان دارید تقوای الهی پیشه کنید، و گوش دهید و اطاعت نمائید، و انفاق کنید که برای شما بهتر است، و آنها که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگار و پیروزند. معنای آیه شریفه این است که هر کس باید به اندازه توان و قدرت و ظرفیت خود تقوا را رعایت کند . در این آیه خداوند بیش از حد توان و قدرت ما را مکلف نکرده است بلکه هر کس موظف است متناسب با میزان توانش پرهیز گار و تقوا پیشه باشد . ذکر این نکته نیز لازم است که دستور به تقوا به مقدار توانایی هیچ منافاتی با آیه 102 سوره آل عمران ندارد که می‌گوید: اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ: آن گونه که حق تقوا و پرهیزکاری است از خدا بپرهیزید بلکه این هر دو مکمل یکدیگرند، چرا که در یک جا می‌گوید: تا آنجا که در توان دارید تقوا پیشه کنید و در جای دیگر می‌گوید: حق تقوا را اداء کنید مسلم است ادا کردن حق تقوا به مقدار قدرت و توانایی انسان است، زیرا تکلیف ما لا یطاق معنی ندارد، هدف این است که انسان آخرین کوشش خود را در این طریق به کار گیرد. اما در مورد شح و حرص و بخل خداوند در آیه بعد می فرماید: (وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) ؛ آنها که از بخل و حرص خویش مصون بمانند رستگار و پیروزند شح به معنی بخل توأم با حرص است، و می‌دانیم این دو صفت رذیله از بزرگترین موانع رستگاری انسان، و بزرگترین سد راه انفاق و کارهای خیر است، اگر انسان دست به دامن لطف الهی زند و با تمام وجودش از او تقاضا کند و در خودسازی و تهذیب نفس بکوشد و از این دو رذیله نجات یابد سعادت خود را تضمین کرده است. گرچه در بعضی از روایات از امام صادق ع آمده است: من ادی الزکاة فقد وقی شح نفسه : کسی که زکات را بپردازد از بخل و حرص رهایی یافته ولی روشن است که این یکی از مصداقهای زنده ترک بخل و حرص است، نه تمام مفهوم آن. در حدیث دیگری می‌خوانیم که امام صادق ع از شب تا صبح طواف خانه خدا بجا می‌آورد و پیوسته می‌فرمود: اللهم قنی شح نفسی : خداوندا! مرا از حرص و بخل خودم نگاهدار یکی از یارانش عرض می‌کند: فدایت شوم، امشب نشنیدم غیر از این دعا، دعای دیگری کنی فرمود: چه چیز از بخل و حرص نفس مهمتر است در حالی که خداوند می‌فرماید: وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ تفسیر نمونه، ج24، ص: 211 (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100112684)
فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ أَنْفِقُوا خَیْراً لِأَنْفُسِکُمْ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (تغابن- 16) بنا بر این تا آنجا که در توان دارید تقوای الهی پیشه کنید، و گوش دهید و اطاعت نمائید، و انفاق کنید که برای شما بهتر است، و آنها که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگار و پیروزند. معنای آیه شریفه این است که هر کس باید به اندازه توان و قدرت و ظرفیت خود تقوا را رعایت کند . در این آیه خداوند بیش از حد توان و قدرت ما را مکلف نکرده است بلکه هر کس موظف است متناسب با میزان توانش پرهیز گار و تقوا پیشه باشد . ذکر این نکته نیز لازم است که دستور به تقوا به مقدار توانایی هیچ منافاتی با آیه 102 سوره آل عمران ندارد که می‌گوید: اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ: آن گونه که حق تقوا و پرهیزکاری است از خدا بپرهیزید بلکه این هر دو مکمل یکدیگرند، چرا که در یک جا می‌گوید: تا آنجا که در توان دارید تقوا پیشه کنید و در جای دیگر می‌گوید: حق تقوا را اداء کنید مسلم است ادا کردن حق تقوا به مقدار قدرت و توانایی انسان است، زیرا تکلیف ما لا یطاق معنی ندارد، هدف این است که انسان آخرین کوشش خود را در این طریق به کار گیرد. اما در مورد شح و حرص و بخل خداوند در آیه بعد می فرماید: (وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) ؛ آنها که از بخل و حرص خویش مصون بمانند رستگار و پیروزند شح به معنی بخل توأم با حرص است، و می‌دانیم این دو صفت رذیله از بزرگترین موانع رستگاری انسان، و بزرگترین سد راه انفاق و کارهای خیر است، اگر انسان دست به دامن لطف الهی زند و با تمام وجودش از او تقاضا کند و در خودسازی و تهذیب نفس بکوشد و از این دو رذیله نجات یابد سعادت خود را تضمین کرده است. گرچه در بعضی از روایات از امام صادق ع آمده است: من ادی الزکاة فقد وقی شح نفسه : کسی که زکات را بپردازد از بخل و حرص رهایی یافته ولی روشن است که این یکی از مصداقهای زنده ترک بخل و حرص است، نه تمام مفهوم آن. در حدیث دیگری می‌خوانیم که امام صادق ع از شب تا صبح طواف خانه خدا بجا می‌آورد و پیوسته می‌فرمود: اللهم قنی شح نفسی : خداوندا! مرا از حرص و بخل خودم نگاهدار یکی از یارانش عرض می‌کند: فدایت شوم، امشب نشنیدم غیر از این دعا، دعای دیگری کنی فرمود: چه چیز از بخل و حرص نفس مهمتر است در حالی که خداوند می‌فرماید: وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ تفسیر نمونه، ج24، ص: 211 (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100112684)
پاسخ:
فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ أَنْفِقُوا خَیْراً لِأَنْفُسِکُمْ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (تغابن- 16)
بنا بر این تا آنجا که در توان دارید تقوای الهی پیشه کنید، و گوش دهید و اطاعت نمائید، و انفاق کنید که برای شما بهتر است، و آنها که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگار و پیروزند.
معنای آیه شریفه این است که هر کس باید به اندازه توان و قدرت و ظرفیت خود تقوا را رعایت کند . در این آیه خداوند بیش از حد توان و قدرت ما را مکلف نکرده است بلکه هر کس موظف است متناسب با میزان توانش پرهیز گار و تقوا پیشه باشد .
ذکر این نکته نیز لازم است که دستور به تقوا به مقدار توانایی هیچ منافاتی با آیه 102 سوره آل عمران ندارد که می‌گوید: اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ: آن گونه که حق تقوا و پرهیزکاری است از خدا بپرهیزید بلکه این هر دو مکمل یکدیگرند، چرا که در یک جا می‌گوید: تا آنجا که در توان دارید تقوا پیشه کنید و در جای دیگر می‌گوید: حق تقوا را اداء کنید مسلم است ادا کردن حق تقوا به مقدار قدرت و توانایی انسان است، زیرا تکلیف ما لا یطاق معنی ندارد، هدف این است که انسان آخرین کوشش خود را در این طریق به کار گیرد.
اما در مورد شح و حرص و بخل خداوند در آیه بعد می فرماید:
(وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) ؛ آنها که از بخل و حرص خویش مصون بمانند رستگار و پیروزند
شح به معنی بخل توأم با حرص است، و می‌دانیم این دو صفت رذیله از بزرگترین موانع رستگاری انسان، و بزرگترین سد راه انفاق و کارهای خیر است، اگر انسان دست به دامن لطف الهی زند و با تمام وجودش از او تقاضا کند و در خودسازی و تهذیب نفس بکوشد و از این دو رذیله نجات یابد سعادت خود را تضمین کرده است.
گرچه در بعضی از روایات از امام صادق ع آمده است:
من ادی الزکاة فقد وقی شح نفسه
: کسی که زکات را بپردازد از بخل و حرص رهایی یافته ولی روشن است که این یکی از مصداقهای زنده ترک بخل و حرص است، نه تمام مفهوم آن.
در حدیث دیگری می‌خوانیم که امام صادق ع از شب تا صبح طواف خانه خدا بجا می‌آورد و پیوسته می‌فرمود:
اللهم قنی شح نفسی
: خداوندا! مرا از حرص و بخل خودم نگاهدار یکی از یارانش عرض می‌کند: فدایت شوم، امشب نشنیدم غیر از این دعا، دعای دیگری کنی فرمود: چه چیز از بخل و حرص نفس مهمتر است در حالی که خداوند می‌فرماید: وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
تفسیر نمونه، ج24، ص: 211 (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100112684)
- [سایر] چرا در برخی روایات از زن مذمت شده است؟
- [سایر] بخل چیست؟
- [سایر] این حدیث از کیست؟ ریشه های کفر سه چیز است: حرص، بزرگ منشی، و حسد ورزیدن؟
- [سایر] این حدیث از کیست؟ ریشه های کفر سه چیز است: حرص، بزرگ منشی، و حسد ورزیدن؟
- [سایر] تعارض حدیث «المهدی طاووس اهل الجنة» با احادیثی که در مذمت طاووس است!
- [سایر] آیا این حدیث پیامبر که فرمود: "المهدی طاووس اهل الجنة" با احادیثی که در مذمت طاووس است، قابل جمع است؟
- [سایر] آیا حدیثی از معصوم در مذمت آیه محسوب نکردن «بسم الله الرحمن الرحیم»داریم و اگر چنین است چرا آن را جزو آیات محسوب نکرده اند؟
- [سایر] تفاوت این دو دسته از روایات در چیست؟ یکی در مدح فقر و دیگری در مذمت فقر: (الفقر فخری) و (القبر خیر من الفقر).
- [سایر] آیا این حدیث پیامبر که فرمود: "المهدی طاووس اهل الجنة" با احادیثی که در مذمت طاووس است، قابل جمع است؟
- [سایر] پرسش: آیا این حدیث پیامبر که فرمود: "المهدی طاووس اهل الجنة" با احادیثی که در مذمت طاووس است، قابل جمع است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] رباخواری حرام است و آن بر دوگونه است: نخست ربای در قرض که در بحث قرض به خواست خدا خواهد آمد، دوم ربای در معامله است و آن این است که مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه می فروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد، مثلاً یک من گندم را به یک من و نیم بفروشد، در روایات اسلامی مذمت از ربا بسیار شده است و از گناهان بسیار بزرگ محسوب می شود.
- [آیت الله اردبیلی] (احتکار) آن است که کالایی که شدیدا مورد نیاز مردم است به انگیزه گران تر شدن از دسترس خرید آنان دور نگاه داشته شود، به شکلی که مردم از این ناحیه در مضیقه و سختی قرار بگیرند، خواه قصد ضرر زدن به آنان در بین باشد یا نه. احتکار در روایات زیادی مورد مذمّت شدید قرار گرفته و شخص محتکر ملعون و خطاکار و خائن و در حدّ قاتل شمرده شده است. مطابق بعضی از روایات محتکر از پناه خداوند متعال خارج شده و از نعمتهای الهی محروم می‌شود.(2)
- [آیت الله اردبیلی] قرض دادن از کارهای مستحبی است که در آیات قرآن و روایات درباره آن زیاد سفارش شده است. از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم روایت شده است که: (هر کس به برادر مسلمان خود قرض بدهد مال او زیاد می‌شود و ملائکه بر او رحمت میفرستند و اگر با بدهکار خود مدارا کند، بدون حساب و به سرعت از صراط میگذرد و کسی که برادر مسلمانش از او قرض بخواهد و ندهد، بهشت بر او حرام می‌شود.)(1)
- [آیت الله وحید خراسانی] اشامیدن شراب و غیر ان از مسکرات حرام است و روایات در مذمت ان بسیار است و در بعضی از انها قریب به این مضامین وارد شده که خداوند معصیت نشده به چیزی که شدیدتر از اشامیدن مسکر باشد و از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام سوال شد ایا اشامیدن شراب بدتر است یا ترک نماز فرمود شرب خمر برای این که شرابخوار در حالتی قرار می گیرد که پروردگار خودرا نمی شناسد و از حضرت رسول صلی الله علیه واله وسلم روایت شده که شراب سر هر گناهی است و در بعضی از روایات اشامیدن شراب اشد از زنا و دزدی شمرده شده است و خداوند شراب را حرام کرده به علت این که ام الخبایث و سر هر شری است و شرابخوار عقل خودرا از دست می دهد پس پروردگار خود را نمی شناسد و هر معصیتی را مرتکب و هر حرمتی را هتک و هر رحم وابسته ای را قطع و هر فاحشه ای را مرتکب می شود
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر از چیزهائی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکیاتّفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند، مثلاً اگر خورشید بگیرد وزلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر از چیزهایی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکی اتفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها، یک نماز آیات بخواند؛ مثلاً اگر خورشید بگیرد و زلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر از چیزهائی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکی اتفاق بیفتد؛ انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند؛ مثلا اگر خورشید بگیرد و زلزله هم بشود؛ باید دو نماز آیات بخواند.
- [آیت الله سیستانی] اگر از چیزهایی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکی اتفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند، مثلاً اگر خورشید بگیرد، و زلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.
- [آیت الله بروجردی] اگر از چیزهایی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکی اتّفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند، مثلاً اگر خورشید بگیرد و زلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.
- [آیت الله بهجت] اگر از چیزهایی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکی اتفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند، مثلاً اگر خورشید بگیرد و زلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.