عمل صالح و ویژگی‌های آن چیست؟

تکیه‌گاه تعلیم و تربیت اسلامی عمل است ، اسلام بشر را متوجه می‌کند که سرنوشت او را عمل تعیین می‌کند، این طرزتفکر واقع بینانه و منطقی و منطبق با ناموس خلقت است . وقتی ملتی فهمید سرنوشتش بدست خودش می‌باشد آن وقت متوجه عمل و نیروی خویش می‌شود، متوجه اینکه هیچ چیز بدردش نمی‌خورد مگر عملش ، این خودش یک عامل بزرگی است برای حیات ، از طرفی اهمیت عمل، بیش از آنکه به اندازه و مقدار آن مربوط باشد، به چگونگی آن ارتباط دارد.
این است که عمل خالص درست استواری که با نیت خالص و با پرهیزگاری و هدفداری انجام پذیرد، ارزشمند و گرانبهاست ، هرچند اندک باشد و عمل تهی از صلاح و خلوص و استواری و آمیخته به ریا و تظاهر هرچند زیاد باشد، چیزی محسوب نمی‌شود، به همین جهت در قرآن آمده است : ایکم احسن عملا .. کدام یک کار بهتری می‌کنید، و به جای آن نگفته است اکثر عملا - کدام یک کار بیشتری می‌کنید . پس چیزی که به عمل ارزش و کرامت می‌بخشد و آن را بالا می‌برد، جوهره و کیفیت آن است .
و آنچه که به عمل انسانی شکل می‌دهد نیت اوست که از اعتقاداتش برمی‌خیزد، قرآن می‌فرماید: کل یعمل علی شاکلته بگوهر کس طبق روش و خلق و خوی خود عمل می‌کند، لذا گاهی نیت را به خود عمل تفسیر نموده و گاهی آن را برتر از عمل دانسته‌اند، بهرحال خط عمل منشعب از خط نیت است . عمل صالح عملی است بجا و ثمربخش و رشددهنده فرد و جامعه بسوی کمال نهایی، و مسلم است آنکه بخواهد عملش صالح باشد باید از شناخت همه جانبه‌ای برخوردار باشد، زیرا ممکن است انسان مومن ولی بی شناخت عملی را انجام دهد که به خیال خود صد درصد صالح است ، لیکن از آنجا از شناخت و آگاهی بی‌بهره بوده است این عمل بیجا صورت گرفته و عمل فاسدی انجام شده است .
بنابراین عمل صالح یک مفهوم کلی است که در شرایط گوناگون و زمانها و مکانهای مختلف شکلهای متفاوت به خود می‌گیرد، زیرا دارای یک بعد نیست که با توجه به رویدادهای گوناگون اجتماعی بصورت یکنواخت و تکراری انجام گیرد، بلکه دارای ابعاد گوناگون است که در برابر پدیده‌های مختلف چهره‌های گوناگون می‌یابد. ویژگی های عمل صالح: هر عمل ما سه جنبه دارد که مراقبت از هر سه جنبه ضروری است:
1-باید خود عمل خوب باشد فی نفسه به تعبیر علماء اخلاق حسن فعلی داشته باشد.
2- چگونگی انجام عمل؛ برای این که هر کاری به نتیجه مطلوب برسد و تأثیر آن احساس شود، باید مراقب بود که آن عمل به بهترین صورت انجام گیرد. مثلا در کمک به یک مستمند باید مراقب بود که آبرویش حفظ شود.
3- نیت و انگیزه شخص عامل؛ مهمترین جنبه هر عملی، نیت آن است باید عمل از سر صدق و اخلاص انجام شده به اهداف دنیوی و پست آلوده نگردد. مشهورترین آموزه دینی که از پیامبر با کرامت اسلام(ص) رسیده این است که ارزش و بهای عر عملی به نیت آن بستگی دارد (لا عمل الا بنیه)؛ (اصول کافی، ج 1، ص 70. روایت دیگری به همین مضمون ضبط شده است که ارزش رفتارها به نیت ها و تصمیم هاست (الاعمال بالنیات)، (دائم الاسلام، ج 1، ص 4). مولوی نیز فرمایش پیامبر را بدین گونه به شعر درآورده است: انما الاعمال بالنیات گفتنیت خیرت بسی گل ها شکفت نیت مؤمن بود به از عملاین چنین فرمود سلطان دول (مثنوی) و لذا در مورد ضربه ای که امیر مؤمنان(ع) در جنگ خندق بر عمرو بن عبدود وارد آورد منجر به پیروزی اسلام گردید. پیامبر(ص) فرمود: ضربه علی(ع) در روز خندق از عبادت جن و انس برتر بود و این به خاطر اخلاص عمیق علی(ع) در این عمل بود. پس هر عملی که این سه ویژگی در آن مورد توجه قرار گرفته، برترین اعمال است.
در خصوص قسمت دوم سؤال، روایتی از امیر مؤمنان نقل شده است که به تبیین مطلب ما کمک می کند. امیر بیان علی(ع) فرمود: (بهترین کارها آن است که با ناخشنودی در انجام آن بکوشی) ((افضل الاعمال ما اکرهت نفسک علیه)، نهج البلاغه، ح 249(. یعنی در مقایسه دو عمل، آن عملی که بر نفس گران آید و شخص آن را با تحمل سختی بیشتری انجام دهد، از اجر و اعتبار بیشتری برخوردار است. گاهی در بین دو عمل که هر دو نیک و صالح می باشند، یکی اهمیت بیشتری دارد.
مثلا در ماه رمضان اگر عده ای منتظر انسان باشند، افطار کردن با آنها در اول وقت بر نماز اول وقت ترجیح و برتری دارد و یا دستگیری از انسان بدهکار و محتاج بر حج مستحب در مواردی مقدم است و یا ادای دین و بدهکاری در اول وقت بر نماز اول وقت مقدم است. - جهت مطالعه بیشتر ر.ک: شهید مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص 375 - 370. - عمل صالح از دیدگاه قرآن و حدیث, پدیدآورندگان : دهقان حسامپور، طیبه عمل صالح عملی است که مطابق با وظیفه هر فرد در شرائط گوناگون باشد هنگامی که جهاد در راه خدا وظیفه باشد جهاد کردن عمل صالح است و اگر به جای جهاد هر عمل دیگری انجام شود عمل صالح در آن ظرف زمان نیست خدمت به خلق عمل صالح است ولی هنگام عبادت وظیفه عبادت است نه خدمت به خلق- در هر صورت باید ملاحظه شود که در این شرائط خاص وظیفه من چیست.
آیا وظیفه تحصیل است یا خودسازی یا جهاد یا تفریح و ... اگر عمل مطابق با وظیفه آن شخص باشد عمل صالح محسوب می شود هزار رکعت نماز جای یک ساعت جهاد را نمی گیرد. چند سال جهاد جای دو رکعت نماز را نمی گیرد.
واجبات و سایر اعمالی که مطلوب شرع مقدس اسلام است اگر از روی اخلاص و با نیت صحیح انجام شود عمل صالح محسوب می شود -عبادت - انفاقات- رسیدگی به محرومین- امر به معروف- رفع ظلم - عدالت و انصاف و ... . (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100112112)