سیره پیامبر
شیوه و روش عملی رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله را سیره نبوى گویند.
سیره پیامبر و اهل بیت در مورد جمع یا جدا خواندن نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا چه بود? 1-آیا آنان گاهی مثلا ظهر و عصر را جمع و گاهی در وقت فضیلتشان میخواندند یا طور دیگری بوده? 2-بیانات آن بزرگواران در این مورد چه میباشد و در این باره به چه چیزی توصیه فرموده اند?
سیره پیامبر و اهل بیت در مورد جمع یا جدا خواندن نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا چه بود? 1-آیا آنان گاهی مثلا ظهر و عصر را جمع و گاهی در وقت فضیلتشان میخواندند یا طور دیگری بوده? 2-بیانات آن بزرگواران در این مورد چه میباشد و در این باره به چه چیزی توصیه فرموده اند? پاسخ: پاسخ اجمالی: با توجه به روایاتی که از شیعه و اهل تسنن به ما رسیده است، پیامبر اکرم (ص) هم نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را جمع می کردند و هم جداگانه می خواندند. پیامبر اسلام (ص) به جهت راحتی مردم بعضی از مواقع نمازها را جمع می خواندند. حضرت امام صادق (ع) فرمود: پیامبر خدا، بدون این که عذری در کار باشد، ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا را با یک اذان و دو اقامه خواند. خواندن نماز در پنج نوبت واجب نیست؛ زیرا سیره عملی، به معنای واجب بودن نیست، بلکه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب، نیاز به دلیل جداگانه دارد. پاسخ تفصیلی: پیش از ارائه پاسخ، مناسب است که اشاره ای به اوقات نماز (وقت خاص و مشترک) داشته باشیم: وقت خاص نماز ظهر: از آغاز وقت زوال تا مقدار زمانی که چهار رکعت نماز خوانده می شود؛ در این مدت محدود تنها نماز ظهر را می توان بجا آورد. وقت خاص نماز عصر:زمانی که از آن لحظه تا وقت غروب، تنها به اندازه مدت خواندن نماز عصر فرصت باشد. وقت مشترک بین دونماز ظهر و عصر: از انتهای وقت خاص نماز ظهر تا ابتدای وقت خاص نماز عصر.در تمام این وقت مشترک می توانیم نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله بخوانیم. وقت خاص نماز مغرب: از آغاز مغرب شرعی تا مقدار زمانی که سه رکعت نماز خوانده شود و در این مدت محدود، تنها نماز مغرب را می توان ادا نمود. وقت خاص نماز عشا: زمانی که از آن لحظه تا نیمه شب شرعی، تنها به اندازه خواندن نماز عشا فرصت باشد. در این مدت کوتاه، تنها نماز عشا را می توانیم بجا آوریم. وقت مشترک بین دو نماز مغرب و عشا:از انتهای وقت خاص نماز مغرب تا ابتدای وقت خاص نماز عشا ادامه دارد. در طول این مدت، می توانیم نماز مغرب و عشا را با هم و بدون فاصله بخوانیم. اهل تسنن معتقدند: از اول ظهر شرعی تا آن گاه که سایه هر چیز به اندازه خود آن چیز گردد به نماز ظهر اختصاص دارد و نباید نماز عصر، در این مدت خوانده شود و از آن پس تا موقع مغرب به نماز عصر اختصاص دارد و نمی توان نماز ظهر را در آن وقت بجا آورد. از اول غروب تا هنگام زوال شفق از مغرب، به نماز مغرب اختصاص دارد و نباید نماز عشا در این مدت خوانده شود و از هنگام زوال شفق از مغرب تا نیمه شب شرعی، به نماز عشا اختصاص دارد و نمی توان نماز مغرب را در آن وقت بجا آورد. آنان جواز جمع میان نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را منکرند؛ اما در هنگام سفر یا خوف و یا زمانی که هوا بارانی است، جمع کردن میان آنها را در یک وقت، جایز می دانند و نماز ها را مانند شیعیان اقامه می کنند. [شرف الدین الموسوی ، عبدالحسین، مسائل فقهیه، ص 9 ، مؤسسه انصاریان للطباعة و النشر ، قم ، چاپ سوم ، 1382] در حالی که شیعیان معتقدند که می توان نمازهای ظهر و عصر را بعد از زوال خورشید و در یک وقت با مراعات ترتیب اقامه کرد؛ یعنی پشت سر هم خواندن ظهر و عصر و مغرب و عشاء نیز اشکال ندارد. [گروه مؤلفان ، با تنظیم محمد باقر پورامینی، پیامبر اعظم (ص) ، سیره و تاریخ ، ص 171 ، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها ، دفتر نشر معارف ، چاپ اول ، 1385.] دلیل اهل تسنن آن است که در روایت آمده است: پیامبر (ص) بین نماز ظهر و عصر فاصله می انداخت، اما به نظر شیعه، این یک سنت است و سنت عملی نمی تواند وجوب این عمل را ثابت کند، بلکه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب، نیاز به دلیل جداگانه دارد. [همان ، ص 172.] شیعه، گذشته از این که مدعای اهل سنت را قابل دفاع نمی داند، بر مدعای خود هم دلیل دارد. و دلیل شیعه روایاتی است که بر جمع نماز ظهر و عصر از جانب پیامبر (ص) دلالت می کنند . برخی از روایات اهل سنت در این باره: ابن عباس گفته است: پیامبر اسلام هفت رکعت را با هم خواند و هشت رکعت را هم با هم خواند. [البخاری، ابو عبدالله محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری ، ص 206 ، حدیث 537 ، بیروت ، دار المعرفة.] سعیدبن جبیر از ابن عباس نقل می کند که گفت: پیامبر اسلام بدون این که خطر و یا سفری در کار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشا را با هم می خواند. او از ابن عباس، از حکمت جمع کردن پرسید، وی گفت: پیامبر خواست که امت خود را به مشقّت و زحمت نیندازد. [القشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج 1، ص 490.] در روایتی از علت جمع بین دو نماز توسط پیامبر (ص) سؤال شد که ابن عباس در جواب گفت: پیامبر (ص) به خاطر گشایش و تخفیف بر امت، این کار را کرد. [القشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج 2، ص 152 ، بیروت ، دار الکتاب العربی] این روایات را مالک و احمدبن حنبل هم در کتاب هایشان روایت کرده اند. افزون بر اینها، روایات زیادی از ائمه (ع) در این باره وارد شده است. امام صادق (ع) فرمود: وقتی آفتاب زوال پیدا کرد، وقت نماز ظهر و عصر داخل شده، جز این که نماز ظهر، قبل از نماز عصر است. [گروه مؤلفان ، با تنظیم محمد باقر پورامینی، پیامبر اعظم (ص) ، سیره و تاریخ ، ص 171 ، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها ، دفتر نشر معارف ، چاپ اول ، 1385.] تردیدی نیست که پیامبر اسلام (ص) نمازها را گاهی در سه وقت می خواند و می فرمود: چنین می کنم تا امتّم راحت باشند. حضرت امام صادق (ع) در این باره فرموده اند: پیامبر خدا (ص) بدون این که عذری در کار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشا را با یک اذان و دو اقامه خواند. [حرّ عاملی ، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 3، ص 160، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1414پ.] امام صادق (ع) در جایی دیگر می فرمایند: پیامبر خدا، بدون این که عذری در کار باشد، نماز ظهر و عصر را یک جا خواند. عمر به آن حضرت گفت: آیا در نماز چیز تازه ای پیدا شده است؟ پیامبر اکرم (ص) فرمود: نه، چیز تازه ای درباره نماز نیامده، ولی خواستم بر امت خودم گشایشی بدهم. [همان ، ص 161.] در پایان گفتنی است که مسلما خواندن نماز در پنج نوبت افضل است، ولی برخلاف دیدگاه اهل سنت این مسأله واجب نیست. سبب اختلاف در اوقات نمازها، اختلاف در طریق اخذ احکام است؛ زیرا مطابق روایاتی که از ائمه اهل‌بیت(ع) رسیده، و همچنین بر طبق اطلاق آیه شریفه (اَقم الصلاة لدلوک الشمس الی غسق اللیل) وقت نماز ظهر و عصر از اول ظهر شرعی تا غروب آفتاب است و در تمام این وقت خواندن نماز ظهر و عصر پشت سر هم یا با فاصله جایز است. ولی برای هر یک از ظهر و عصر یک وقت فضیلت است که خواندن نماز در اوقات فضیلت خودشان مستحب است. وقت فضیلت نماز ظهر از اوّل ظهر است تا وقتی که سایه شاخص بعد از ظهر به اندازه (دو هفتم) خودش اضافه شود و فضیلت عصر هنگامی است که سایه شاخص به اندازه خودش اضافه شود و اگر کسی در اول ظهر نافله ظهر و نماز ظهر را بخواند بهتر است بلافاصله نماز عصر و نافله آن را بخواند.طبق روایات رسول خدا و اهل بیت(ع) مستحب است نمازهای یومیه در پنج وعده خوانده شود ولی با هم خواندن هم جایز است. اختلاف شیعیان با اهل تسنن بر سر جواز این مسأله است؛ یعنی، آنها می گویند ظهر و عصر و مغرب و عشا جایز نیست با هم خوانده شود ولی شیعیان می گویند جایز است، گرچه مستحب در جدا خواندن است. معرفی منبع مطالعاتی: (پیامبر اعظم (ص) سیره و تاریخ ،گروه مؤلفان با تنظیم محمد باقر پورامینی،دفتر نشر معارف)
سیره پیامبر و اهل بیت در مورد جمع یا جدا خواندن نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا چه بود? 1-آیا آنان گاهی مثلا ظهر و عصر را جمع و گاهی در وقت فضیلتشان میخواندند یا طور دیگری بوده? 2-بیانات آن بزرگواران در این مورد چه میباشد و در این باره به چه چیزی توصیه فرموده اند? پاسخ: پاسخ اجمالی: با توجه به روایاتی که از شیعه و اهل تسنن به ما رسیده است، پیامبر اکرم (ص) هم نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را جمع می کردند و هم جداگانه می خواندند. پیامبر اسلام (ص) به جهت راحتی مردم بعضی از مواقع نمازها را جمع می خواندند. حضرت امام صادق (ع) فرمود: پیامبر خدا، بدون این که عذری در کار باشد، ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا را با یک اذان و دو اقامه خواند. خواندن نماز در پنج نوبت واجب نیست؛ زیرا سیره عملی، به معنای واجب بودن نیست، بلکه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب، نیاز به دلیل جداگانه دارد. پاسخ تفصیلی: پیش از ارائه پاسخ، مناسب است که اشاره ای به اوقات نماز (وقت خاص و مشترک) داشته باشیم: وقت خاص نماز ظهر: از آغاز وقت زوال تا مقدار زمانی که چهار رکعت نماز خوانده می شود؛ در این مدت محدود تنها نماز ظهر را می توان بجا آورد. وقت خاص نماز عصر:زمانی که از آن لحظه تا وقت غروب، تنها به اندازه مدت خواندن نماز عصر فرصت باشد. وقت مشترک بین دونماز ظهر و عصر: از انتهای وقت خاص نماز ظهر تا ابتدای وقت خاص نماز عصر.در تمام این وقت مشترک می توانیم نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله بخوانیم. وقت خاص نماز مغرب: از آغاز مغرب شرعی تا مقدار زمانی که سه رکعت نماز خوانده شود و در این مدت محدود، تنها نماز مغرب را می توان ادا نمود. وقت خاص نماز عشا: زمانی که از آن لحظه تا نیمه شب شرعی، تنها به اندازه خواندن نماز عشا فرصت باشد. در این مدت کوتاه، تنها نماز عشا را می توانیم بجا آوریم. وقت مشترک بین دو نماز مغرب و عشا:از انتهای وقت خاص نماز مغرب تا ابتدای وقت خاص نماز عشا ادامه دارد. در طول این مدت، می توانیم نماز مغرب و عشا را با هم و بدون فاصله بخوانیم. اهل تسنن معتقدند: از اول ظهر شرعی تا آن گاه که سایه هر چیز به اندازه خود آن چیز گردد به نماز ظهر اختصاص دارد و نباید نماز عصر، در این مدت خوانده شود و از آن پس تا موقع مغرب به نماز عصر اختصاص دارد و نمی توان نماز ظهر را در آن وقت بجا آورد. از اول غروب تا هنگام زوال شفق از مغرب، به نماز مغرب اختصاص دارد و نباید نماز عشا در این مدت خوانده شود و از هنگام زوال شفق از مغرب تا نیمه شب شرعی، به نماز عشا اختصاص دارد و نمی توان نماز مغرب را در آن وقت بجا آورد. آنان جواز جمع میان نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را منکرند؛ اما در هنگام سفر یا خوف و یا زمانی که هوا بارانی است، جمع کردن میان آنها را در یک وقت، جایز می دانند و نماز ها را مانند شیعیان اقامه می کنند. [شرف الدین الموسوی ، عبدالحسین، مسائل فقهیه، ص 9 ، مؤسسه انصاریان للطباعة و النشر ، قم ، چاپ سوم ، 1382] در حالی که شیعیان معتقدند که می توان نمازهای ظهر و عصر را بعد از زوال خورشید و در یک وقت با مراعات ترتیب اقامه کرد؛ یعنی پشت سر هم خواندن ظهر و عصر و مغرب و عشاء نیز اشکال ندارد. [گروه مؤلفان ، با تنظیم محمد باقر پورامینی، پیامبر اعظم (ص) ، سیره و تاریخ ، ص 171 ، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها ، دفتر نشر معارف ، چاپ اول ، 1385.] دلیل اهل تسنن آن است که در روایت آمده است: پیامبر (ص) بین نماز ظهر و عصر فاصله می انداخت، اما به نظر شیعه، این یک سنت است و سنت عملی نمی تواند وجوب این عمل را ثابت کند، بلکه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب، نیاز به دلیل جداگانه دارد. [همان ، ص 172.] شیعه، گذشته از این که مدعای اهل سنت را قابل دفاع نمی داند، بر مدعای خود هم دلیل دارد. و دلیل شیعه روایاتی است که بر جمع نماز ظهر و عصر از جانب پیامبر (ص) دلالت می کنند . برخی از روایات اهل سنت در این باره: ابن عباس گفته است: پیامبر اسلام هفت رکعت را با هم خواند و هشت رکعت را هم با هم خواند. [البخاری، ابو عبدالله محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری ، ص 206 ، حدیث 537 ، بیروت ، دار المعرفة.] سعیدبن جبیر از ابن عباس نقل می کند که گفت: پیامبر اسلام بدون این که خطر و یا سفری در کار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشا را با هم می خواند. او از ابن عباس، از حکمت جمع کردن پرسید، وی گفت: پیامبر خواست که امت خود را به مشقّت و زحمت نیندازد. [القشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج 1، ص 490.] در روایتی از علت جمع بین دو نماز توسط پیامبر (ص) سؤال شد که ابن عباس در جواب گفت: پیامبر (ص) به خاطر گشایش و تخفیف بر امت، این کار را کرد. [القشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج 2، ص 152 ، بیروت ، دار الکتاب العربی] این روایات را مالک و احمدبن حنبل هم در کتاب هایشان روایت کرده اند. افزون بر اینها، روایات زیادی از ائمه (ع) در این باره وارد شده است. امام صادق (ع) فرمود: وقتی آفتاب زوال پیدا کرد، وقت نماز ظهر و عصر داخل شده، جز این که نماز ظهر، قبل از نماز عصر است. [گروه مؤلفان ، با تنظیم محمد باقر پورامینی، پیامبر اعظم (ص) ، سیره و تاریخ ، ص 171 ، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها ، دفتر نشر معارف ، چاپ اول ، 1385.] تردیدی نیست که پیامبر اسلام (ص) نمازها را گاهی در سه وقت می خواند و می فرمود: چنین می کنم تا امتّم راحت باشند. حضرت امام صادق (ع) در این باره فرموده اند: پیامبر خدا (ص) بدون این که عذری در کار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشا را با یک اذان و دو اقامه خواند. [حرّ عاملی ، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 3، ص 160، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1414پ.] امام صادق (ع) در جایی دیگر می فرمایند: پیامبر خدا، بدون این که عذری در کار باشد، نماز ظهر و عصر را یک جا خواند. عمر به آن حضرت گفت: آیا در نماز چیز تازه ای پیدا شده است؟ پیامبر اکرم (ص) فرمود: نه، چیز تازه ای درباره نماز نیامده، ولی خواستم بر امت خودم گشایشی بدهم. [همان ، ص 161.] در پایان گفتنی است که مسلما خواندن نماز در پنج نوبت افضل است، ولی برخلاف دیدگاه اهل سنت این مسأله واجب نیست. سبب اختلاف در اوقات نمازها، اختلاف در طریق اخذ احکام است؛ زیرا مطابق روایاتی که از ائمه اهل‌بیت(ع) رسیده، و همچنین بر طبق اطلاق آیه شریفه (اَقم الصلاة لدلوک الشمس الی غسق اللیل) وقت نماز ظهر و عصر از اول ظهر شرعی تا غروب آفتاب است و در تمام این وقت خواندن نماز ظهر و عصر پشت سر هم یا با فاصله جایز است. ولی برای هر یک از ظهر و عصر یک وقت فضیلت است که خواندن نماز در اوقات فضیلت خودشان مستحب است. وقت فضیلت نماز ظهر از اوّل ظهر است تا وقتی که سایه شاخص بعد از ظهر به اندازه (دو هفتم) خودش اضافه شود و فضیلت عصر هنگامی است که سایه شاخص به اندازه خودش اضافه شود و اگر کسی در اول ظهر نافله ظهر و نماز ظهر را بخواند بهتر است بلافاصله نماز عصر و نافله آن را بخواند.طبق روایات رسول خدا و اهل بیت(ع) مستحب است نمازهای یومیه در پنج وعده خوانده شود ولی با هم خواندن هم جایز است. اختلاف شیعیان با اهل تسنن بر سر جواز این مسأله است؛ یعنی، آنها می گویند ظهر و عصر و مغرب و عشا جایز نیست با هم خوانده شود ولی شیعیان می گویند جایز است، گرچه مستحب در جدا خواندن است. معرفی منبع مطالعاتی: (پیامبر اعظم (ص) سیره و تاریخ ،گروه مؤلفان با تنظیم محمد باقر پورامینی،دفتر نشر معارف)
عنوان سوال:
سیره پیامبر و اهل بیت در مورد جمع یا جدا خواندن نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا چه بود? 1-آیا آنان گاهی مثلا ظهر و عصر را جمع و گاهی در وقت فضیلتشان میخواندند یا طور دیگری بوده? 2-بیانات آن بزرگواران در این مورد چه میباشد و در این باره به چه چیزی توصیه فرموده اند?
پاسخ:
سیره پیامبر و اهل بیت در مورد جمع یا جدا خواندن نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا چه بود? 1-آیا آنان گاهی مثلا ظهر و عصر را جمع و گاهی در وقت فضیلتشان میخواندند یا طور دیگری بوده? 2-بیانات آن بزرگواران در این مورد چه میباشد و در این باره به چه چیزی توصیه فرموده اند?
پاسخ: پاسخ اجمالی:
با توجه به روایاتی که از شیعه و اهل تسنن به ما رسیده است، پیامبر اکرم (ص) هم نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را جمع می کردند و هم جداگانه می خواندند.
پیامبر اسلام (ص) به جهت راحتی مردم بعضی از مواقع نمازها را جمع می خواندند.
حضرت امام صادق (ع) فرمود: پیامبر خدا، بدون این که عذری در کار باشد، ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا را با یک اذان و دو اقامه خواند.
خواندن نماز در پنج نوبت واجب نیست؛ زیرا سیره عملی، به معنای واجب بودن نیست، بلکه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب، نیاز به دلیل جداگانه دارد.
پاسخ تفصیلی:
پیش از ارائه پاسخ، مناسب است که اشاره ای به اوقات نماز (وقت خاص و مشترک) داشته باشیم:
وقت خاص نماز ظهر: از آغاز وقت زوال تا مقدار زمانی که چهار رکعت نماز خوانده می شود؛ در این مدت محدود تنها نماز ظهر را می توان بجا آورد.
وقت خاص نماز عصر:زمانی که از آن لحظه تا وقت غروب، تنها به اندازه مدت خواندن نماز عصر فرصت باشد.
وقت مشترک بین دونماز ظهر و عصر: از انتهای وقت خاص نماز ظهر تا ابتدای وقت خاص نماز عصر.در تمام این وقت مشترک می توانیم نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله بخوانیم.
وقت خاص نماز مغرب: از آغاز مغرب شرعی تا مقدار زمانی که سه رکعت نماز خوانده شود و در این مدت محدود، تنها نماز مغرب را می توان ادا نمود.
وقت خاص نماز عشا: زمانی که از آن لحظه تا نیمه شب شرعی، تنها به اندازه خواندن نماز عشا فرصت باشد. در این مدت کوتاه، تنها نماز عشا را می توانیم بجا آوریم.
وقت مشترک بین دو نماز مغرب و عشا:از انتهای وقت خاص نماز مغرب تا ابتدای وقت خاص نماز عشا ادامه دارد. در طول این مدت، می توانیم نماز مغرب و عشا را با هم و بدون فاصله بخوانیم.
اهل تسنن معتقدند: از اول ظهر شرعی تا آن گاه که سایه هر چیز به اندازه خود آن چیز گردد به نماز ظهر اختصاص دارد و نباید نماز عصر، در این مدت خوانده شود و از آن پس تا موقع مغرب به نماز عصر اختصاص دارد و نمی توان نماز ظهر را در آن وقت بجا آورد. از اول غروب تا هنگام زوال شفق از مغرب، به نماز مغرب اختصاص دارد و نباید نماز عشا در این مدت خوانده شود و از هنگام زوال شفق از مغرب تا نیمه شب شرعی، به نماز عشا اختصاص دارد و نمی توان نماز مغرب را در آن وقت بجا آورد.
آنان جواز جمع میان نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را منکرند؛ اما در هنگام سفر یا خوف و یا زمانی که هوا بارانی است، جمع کردن میان آنها را در یک وقت، جایز می دانند و نماز ها را مانند شیعیان اقامه می کنند. [شرف الدین الموسوی ، عبدالحسین، مسائل فقهیه، ص 9 ، مؤسسه انصاریان للطباعة و النشر ، قم ، چاپ سوم ، 1382]
در حالی که شیعیان معتقدند که می توان نمازهای ظهر و عصر را بعد از زوال خورشید و در یک وقت با مراعات ترتیب اقامه کرد؛ یعنی پشت سر هم خواندن ظهر و عصر و مغرب و عشاء نیز اشکال ندارد. [گروه مؤلفان ، با تنظیم محمد باقر پورامینی، پیامبر اعظم (ص) ، سیره و تاریخ ، ص 171 ، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها ، دفتر نشر معارف ، چاپ اول ، 1385.]
دلیل اهل تسنن آن است که در روایت آمده است: پیامبر (ص) بین نماز ظهر و عصر فاصله می انداخت، اما به نظر شیعه، این یک سنت است و سنت عملی نمی تواند وجوب این عمل را ثابت کند، بلکه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب، نیاز به دلیل جداگانه دارد. [همان ، ص 172.]
شیعه، گذشته از این که مدعای اهل سنت را قابل دفاع نمی داند، بر مدعای خود هم دلیل دارد. و دلیل شیعه روایاتی است که بر جمع نماز ظهر و عصر از جانب پیامبر (ص) دلالت می کنند .
برخی از روایات اهل سنت در این باره:
ابن عباس گفته است: پیامبر اسلام هفت رکعت را با هم خواند و هشت رکعت را هم با هم خواند. [البخاری، ابو عبدالله محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری ، ص 206 ، حدیث 537 ، بیروت ، دار المعرفة.]
سعیدبن جبیر از ابن عباس نقل می کند که گفت: پیامبر اسلام بدون این که خطر و یا سفری در کار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشا را با هم می خواند. او از ابن عباس، از حکمت جمع کردن پرسید، وی گفت: پیامبر خواست که امت خود را به مشقّت و زحمت نیندازد. [القشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج 1، ص 490.]
در روایتی از علت جمع بین دو نماز توسط پیامبر (ص) سؤال شد که ابن عباس در جواب گفت: پیامبر (ص) به خاطر گشایش و تخفیف بر امت، این کار را کرد. [القشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج 2، ص 152 ، بیروت ، دار الکتاب العربی]
این روایات را مالک و احمدبن حنبل هم در کتاب هایشان روایت کرده اند.
افزون بر اینها، روایات زیادی از ائمه (ع) در این باره وارد شده است.
امام صادق (ع) فرمود: وقتی آفتاب زوال پیدا کرد، وقت نماز ظهر و عصر داخل شده، جز این که نماز ظهر، قبل از نماز عصر است. [گروه مؤلفان ، با تنظیم محمد باقر پورامینی، پیامبر اعظم (ص) ، سیره و تاریخ ، ص 171 ، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها ، دفتر نشر معارف ، چاپ اول ، 1385.]
تردیدی نیست که پیامبر اسلام (ص) نمازها را گاهی در سه وقت می خواند و می فرمود: چنین می کنم تا امتّم راحت باشند.
حضرت امام صادق (ع) در این باره فرموده اند: پیامبر خدا (ص) بدون این که عذری در کار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشا را با یک اذان و دو اقامه خواند. [حرّ عاملی ، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 3، ص 160، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1414پ.]
امام صادق (ع) در جایی دیگر می فرمایند: پیامبر خدا، بدون این که عذری در کار باشد، نماز ظهر و عصر را یک جا خواند. عمر به آن حضرت گفت: آیا در نماز چیز تازه ای پیدا شده است؟ پیامبر اکرم (ص) فرمود: نه، چیز تازه ای درباره نماز نیامده، ولی خواستم بر امت خودم گشایشی بدهم. [همان ، ص 161.]
در پایان گفتنی است که مسلما خواندن نماز در پنج نوبت افضل است، ولی برخلاف دیدگاه اهل سنت این مسأله واجب نیست. سبب اختلاف در اوقات نمازها، اختلاف در طریق اخذ احکام است؛ زیرا مطابق روایاتی که از ائمه اهل‌بیت(ع) رسیده، و همچنین بر طبق اطلاق آیه شریفه (اَقم الصلاة لدلوک الشمس الی غسق اللیل) وقت نماز ظهر و عصر از اول ظهر شرعی تا غروب آفتاب است و در تمام این وقت خواندن نماز ظهر و عصر پشت سر هم یا با فاصله جایز است. ولی برای هر یک از ظهر و عصر یک وقت فضیلت است که خواندن نماز در اوقات فضیلت خودشان مستحب است. وقت فضیلت نماز ظهر از اوّل ظهر است تا وقتی که سایه شاخص بعد از ظهر به اندازه (دو هفتم) خودش اضافه شود و فضیلت عصر هنگامی است که سایه شاخص به اندازه خودش اضافه شود و اگر کسی در اول ظهر نافله ظهر و نماز ظهر را بخواند بهتر است بلافاصله نماز عصر و نافله آن را بخواند.طبق روایات رسول خدا و اهل بیت(ع) مستحب است نمازهای یومیه در پنج وعده خوانده شود ولی با هم خواندن هم جایز است. اختلاف شیعیان با اهل تسنن بر سر جواز این مسأله است؛ یعنی، آنها می گویند ظهر و عصر و مغرب و عشا جایز نیست با هم خوانده شود ولی شیعیان می گویند جایز است، گرچه مستحب در جدا خواندن است.
معرفی منبع مطالعاتی:
(پیامبر اعظم (ص) سیره و تاریخ ،گروه مؤلفان با تنظیم محمد باقر پورامینی،دفتر نشر معارف)
- [سایر] چرا پیامبر (ص) فرموده اند: سلمان از ما اهل بیت(ع) است؟
- [سایر] اهل سنت در مورد زمان نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا چه نظری دارند؟
- [سایر] فلسفه آرام خواندن قرائت در نماز ظهر و عصر و بلند خواندن آن در نماز مغرب و عشا چیست؟
- [سایر] توسل چیست؟ آیا در قرآن و سنت پیامبر (ص) و سیرۀ اهل بیت (ع) و صحابه و مسلمانان، دلیلی بر جواز و مشروعیت آن وجود دارد؟
- [سایر] توسل چیست؟ آیا در قرآن و سنت پیامبر(ص) و سیره اهل بیت(ع) و صحابه و مسلمانان، دلیلی بر جواز و مشروعیت آن وجود دارد؟
- [آیت الله خامنه ای] دلیل مذهب شیعه در مورد وقت نمازهای روزانه چیست؟ همانگونه که می دانید اهل سنت، با داخل شدن وقت نماز عشا، نماز مغرب را قضا می دانند و همچنین در مورد نماز ظهر و عصر هم به همین ترتیب است. لذا معتقدند که وقتی وقت نماز عشا داخل شد و امام جماعت برای خواندن آن بپاخاست، مأموم نمی تواند همراه او، نماز مغرب را بخواند و نماز مغرب و عشا را در یک زمان بجا آورد.
- [آیت الله جوادی آملی] در برخی مجالس که برای بزرگداشت اهل بیت (علیهم السّلام) برپا می‌شود، مسایلی به چشم میخورد؛ از جمله: 1 تصریح به الفاظی که دلالت بر الوهیت اهل بیت (علیهم السّلام) دارد؛ مانند: لا إله إلا علی و … 2 خواندن اشعار و بیان مطالبی که مقام خداوند را در برابر اهل بیت (علیهم السّلام) پایین می‌آورد؛ مانند: خدا عکس علی را ماچ میکرد. 3 انجام بعضی کارها در منظر مردم، برای اظهار ذلّت در برابر اهل بیت (علیهم السّلام)؛ مانند آویختن زنجیر به گردن و درآوردن صدای حیوانات. 4. نسبت دادن برخی امور به اهل بیت (علیهم السّلام) که به ظاهر با عصمت آنان منافات دارد. برخی افراد در توجیه این اعمال که در آن شائبه حرمت وجود دارد، می‌گویند: دستگاه امام حسین (علیه السّلام) از محدودهی فقه خارج است. لطفاً با بیان نظر شریفتان، راه گشای ما برای دست یابی به بینشی به دور از اشتباه و بهرهمندی صحیح از مجالس اهل بیت (علیهم السّلام) باشید.
- [آیت الله جوادی آملی] در برخی مجالس که برای بزرگداشت اهل‌بیت(علیهم السّلام) برپا می‌شود، مسایلی به چشم میخورد؛ از جمله: 1/ تصریح به الفاظی که دلالت بر الوهیت اهل‌بیت(علیهم السّلام) دارد؛ مانند لا إله إلاّ علی و … . 2/ خواندن اشعار و بیان مطالبی که مقام خداوند را در برابر اهل‌بیت(علیهم السّلام) پایین می‌آورد؛ مانند خدا عکس علی را ماچ میکرد. 3/ انجام بعضی کارها در منظر مردم، برای اظهار ذلّت در برابر اهل‌بیت(علیهم السّلام) ؛ مانند آویختن زنجیر به گردن و درآوردن صدای حیوانات. 4. نسبت دادن برخی امور به اهل‌بیت(علیهم السّلام) که به ظاهر با عصمت آنان منافات دارد. برخی افراد در توجیه این اعمال که در آن شائبه حرمت وجود دارد، می‌گویند: دستگاه امام حسین(علیه السّلام) از محدوده فقه خارج است. لطفاً با بیان نظر شریفتان، راهگشای ما برای دست‌یابی به بینشی به دور از اشتباه و بهرهمندی صحیح از مجالس اهل‌بیت(علیهم السّلام) باشید.
- [آیت الله خامنه ای] آیا خواندن نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشا در زمان فضیلت و بطور فرادا افضل است یا اینکه هر دو نماز در وقت نماز اول و به جماعت خوانده شود؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا باید نماز ظهر بعد از اذان ظهر و نماز عصر بعد از دخول وقت آن خوانده شود؟ و همچنین آیا نماز مغرب و عشا هم باید هر کدام در وقت خود خوانده شوند؟
- [آیت الله بروجردی] کسی که مسافر نیست، اگر تا مغرب به اندازهی خواندن پنج رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر هر دو را بخواند و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط نماز عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا کند و همچنین اگر تا نصف شب به اندازهی خواندن پنج رکعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عشا را بخواند و بعداً مغرب را قضا نماید.
- [آیت الله بهجت] کسی که مسافر است اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا کند. و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد باید نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر کمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند و بلافاصله مغرب را احتیاطاً به قصد مافیالذمه به‌جا آورد.
- [آیت الله بروجردی] کسی که مسافر است، اگر تا مغرب به اندازهی خواندن سه رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند و اگر کمتر وقت دارد باید فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا کند و اگر تا نصف شب به اندازهی خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عشا را بخواند و بعداً مغرب را قضا نماید و چنانچه بعد از خواندن عشا، معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است، باید فوراً نماز مغرب را به نیت ادا به جا آورد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسی که مسافر است اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت دارد باید نماز ظهر و عصر را بخواند، ولی اگر کمتر وقت دارد باید فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا کند، و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد باید نماز مغرب و عشا را بخواند ولی اگر کمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند و بعداً مغرب را بدون نیّت اداء و قضا بجا آورد، و چنانچه بعد از خواندن عشا معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است باید فوراً نماز مغرب را به نیّت ادا به جا آورد.
- [امام خمینی] کسی که مسافر است، اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند. و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا کند. و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را بخواند. و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عشا را بخواند و بعدا مغرب را بدون نیت ادا و قضا بجا آورد.و چنانچه بعد از خواندن عشا معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است، باید فورا نماز مغرب را به نیت ادا بجا آورد.
- [آیت الله خوئی] کسی که مسافر است اگر تا مغرب به انداز خواندن سه رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند، و اگر کمتر وقت دارد، باید فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا کند، و اگر تا نصف شب به انداز خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را بخواند. و اگر کمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند، و بعداً مغرب به‌جا آورد، و چنانچه بعد از خواندن عشا معلوم شود که از وقت به مقدار یک رکعت یا بیشتر به نصف شب مانده است، باید فوراً نماز مغرب را به نیت ادا به‌جا آورد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که مسافر نیست؛ اگر تا غروب آفتاب به اندازه خواندن پنج رکعت نماز وقت دارد؛ باید نماز ظهر و عصر هر دو را بخواند و اگر کمتر وقت دارد باید فقط نماز عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا کند. و همچنین اگر تا نصف شب به اندازه خواندن پنج رکعت وقت دارد؛ باید نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر کمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند و بعدا مغرب را به جا آورد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که مسافر است؛ اگر تا غروب آفتاب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت دارد؛ باید نماز ظهر و عصر را بخواند و اگر کمتر وقت دارد؛ باید فقط عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا کند و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد؛ باید نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر کمتر وقت دارد باید عشا را بخواند و بعدا مغرب را به جا آورد و چنانچه بعد از خواندن عشا معلوم شود که از وقت به مقدار یک رکعت یا بیشتر به نصف شب مانده است؛ باید فورا نماز مغرب را به نیت اداء به جا آورد.
- [آیت الله نوری همدانی] کسی که مسافر است اگر تا مغرب به اندازة خواندن سه رکعت نماز وقت دارد ، باید نماز ظهر و عصر را بخواند واگر کمتر وقت دارد ، باید فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا کند . وارگ تا نصف شب به ادازةخواندن چهار رکعت نماز وقت دارد ، باید نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر کمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند و بعداً مغرب را بدون نیت ادا و قضا بجا آورد و چنانچه بعد از خواندن عشا ، معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است باید فوراً نماز مغرب را به نیت ادا بجا آورد .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] همانطور که بیان شده است برای هریک از نمازهای ظهر و عصر، و مغرب و عشا یک وقت مخصوص وجود دارد، که اگر مکلّف عمداً نماز عصر را در وقت مخصوص ظهر یا نماز عشا را عمداً در وقت مخصوص مغرب بخواند نمازش باطل است. امّا اگر بخواهد نماز دیگری مانند قضاء نماز صبح یا غیر آن را در وقت مخصوص ظهر یا مغرب بخواند نمازش صحیح است. وقت نماز مغرب و عشاء