دیدگاه اهل سنّت در مورد امام مهدی(عج) چیست؟ آیا ظهور مهدی موعود، از مسائل اتفاقی بین مسلمین است؟

دیدگاه اهل سنّت در مورد امام مهدی(عج) چیست؟ آیا ظهور مهدی موعود، از مسائل اتفاقی بین مسلمین است؟

عقیده به مهدویت و باور به ظهور و قیام مهدی موعود - به عنوان نجات دهنده عالم بشریت و اصلاح‌گر موعود - باور و اعتقادی است که بر اساس کتاب و سنّت، پدید آمده و بیشتر مسلمانان به آن اذعان دارند. این باورداشت - به عنوان اندیشه اصیل اسلامی، بر پایه استوارترین دلایل عقلی و نقلی بنا نهاده شده و هیچ یک از مسلمانان - به جز عده‌ای اندک، به انکار و یا تردید آن نپرداخته است.
(اهل سنت و شیعه، در طی اعصار و مرور قرن‌ها، بر این اتفاق داشته و دارند که در آخرالزمان، یک نفر از اولاد رسول(ص) و فرزندان علی و فاطمه(ع) - که صفات و علاماتش در احادیث مذکور است - در هنگامی که دنیا پر از ظلم و جور شده باشد، ظهور نماید و جهان را پر از عدل و داد کند. همه او را هم نام و هم کنیه پیغمبر(ص) و ملقّب به مهدی معرفی کرده‌اند و همه اتفاق دارند بر اینکه تا او ظهور نکند، سیر این عالم و این جامعه بشری به پایان نخواهد رسید و تا این دادگستر بزرگ و رهبر حکومت عدل جهانی قیام نکرده است، بشر باید منتظر ظهور او باشد و بداند که جهان، محکوم ظلم ستمگران و فسادگران نیست و سرانجام همه تباهی‌ها و نگرانی‌ها به راحتی و امنیّت و آسایش مبدّل می‌شود و مستکبران و مفسدان، ریشه کن می‌گردند) لطف اللَّه صافی گلپایگانی، امامت و مهدویت، ج 2، ص 163..
از مصادر معتبر تاریخ و حدیث استفاده می‌شود که در تمامی عصرها و دوران‌ها، این یک عقیده عمومی امّت اسلام بوده است و همه بر آن اتفاق داشته‌اند، لذا مدعیان دروغین مهدویت را - به جهت اینکه واجد صفات و نشانی‌های مهدی موعود نیستند - رد می‌کردند و هرگز در مقام رد آنها، صحّت اصل و اساس این عقیده را منکر نمی‌شدند. خلاصه اتفاق مسلمین بر اصل ظهور مهدی(عج) و بعضی از ویژگی‌ها و خصوصیات او، همیشه مورد قبول بوده و علمای بزرگ اهل سنت، به آن تصریح و تأکید کرده‌اند.
کسانی که در تاریخ، مطالعه و پژوهش دارند، می‌دانند که ظهور مصلح منتظر و مهدی آل محمد(ع)، مورد اتفاق و مسلّم نزد تمام مسلمین بوده است ؛ چنان که چهار نفر از بزرگان علمای مذاهب چهارگانه اهل سنّت - ابن حجرشافعی مؤلّف القول المختصر، ابوالسرور احمدبن ضیاءالحنفی، محمدبن احمد مالکی و یحیی بن محمدحنبلی - در جواب استفتایی، به صحّت اصل ظهور مهدی در آخرالزمان و اینکه عالم را پر از عدل و داد کند. و عیسی به آن حضرت اقتدا نماید و اوصاف دیگر آن حضرت، رسماً فتوای مستدل و قاطع داده‌اند ر.ک : البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان، باب 13 ؛ به نقل از : امامت و مهدویت، ج 3، ص 281..
این اتفاق نظر به حدّی است که تندروترین گروه‌های اهل سنت (وهابیان) نیز این موضوع را پذیرفته و از آن به طور جدّی دفاع می‌کنند و از عقاید مسلّم اسلامی می‌دانند. حتّی احمد امین ازهری مصری - به رغم پاره‌ای سخنان غیر منصفانه درباره مهدویت - اعتراف می‌کند :
(اما در مورد اهل سنت باید گفت : ایشان نیز بدین عقیده (اندیشه ظهور مهدی) گرویده و به آن ایمان دارند). آن‌گاه خاطرنشان ساخته که ابن‌حجر عسقلانی، احادیث واردشده درباره امام مهدی(عج) را بر شمرده و آنها را در حدود پنجاه حدیث یافته است. همچنین می‌گوید : (امام شوکانی، به منظور اثبات درستی این عقیده، کتابی نوشته و آن را (التوضیح فی تواتر ماجاء فی المنتظر والدجال والمسیح) نامیده است المهدی و المهدویت، ص 41 و 48 و 110 ؛ به نقل از : در انتظار ققنوس، ص 46 و 47.
ابن خلدون نیز - به رغم انکار احادیث مربوط به مهدویت - اذعان می‌کند :
(اعلم انّ فی المشهور بین الکافه من اهل الاسلام علی ممرّ الاعصار انّه لابدّ فی آخرالزمان من ظهور رجل من اهل البیت یؤیّد الدین و یظهر العدل...)؛ (مشهور بین همه مسلمانان - در همه عصرها - این است که به یقین در آخرالزمان، فردی از خاندان نبوت ظهور می‌کند ؛ که دین را مدد می‌رساند و عدل را می‌گستراند. مسلمانان از او پیروی می‌کنند و به همه کشورهای اسلامی حاکم می‌شود. او مهدی نام دارد و از شرایط ظهور او قیام دجّال است که در روایات صحیحه مطرح شده است و عیسی نیز پس از او نازل می‌شود و دجّال را می‌کشد و یا در کشتن او، مساعدت می‌کند و در نماز به مهدی اقتدا خواهد کرد). مقدمه العبر، ص 367.
ابن حجر هیثمی گفته است : (اعتقاد به وجود مهدی منتظر، بنابراین احادیث، صحیح امری لازم است. عیسی و دجّال در زمان او ظاهر می‌شوند و هر جا (المهدی) به طور مطلق آورده شود، مراد او است). البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان، ص 169.
.
ابن ابی الحدید، روشن‌تر از همه می‌گوید : (قد وقّع اتفاق الفریقین من المسلمین اجمعین علی انّ الدنیا و التکلیف لا ینقضی الاّ علیه)؛ (میان همه فرقه‌های مسلمین، اتفاق قطعی است که عمر دنیا و احکام و تکالیف پایان نمی‌پذیرد ؛ مگر پس از ظهور مهدی(عج)) شرح نهج البلاغه، ج 12، ص 53 ؛ آینده جهان، ص 146..
و سویدی نیز گفته است : (آنچه علما بر آن اتفاق نظر دارند، این است که مهدی آن کسی است که در آخرالزمان قیام می‌کند و زمین را از عدل و داد پر می‌کند و احادیث راجع به مهدی و ظهور او بسیار است) امامت و مهدویت، ج 2 ص 312 ؛ آینده جهان، ص 145.
در میان اندیشمندان اهل سنّت، بیش از پنجاه کتاب درباره ظهور و قیام (مهدی موعود)، نوشته شده که به بیان شخصیت و ویژگی‌های آن حضرت و علایم ظهور و وقایع و خصوصیات عصر ظهور، می‌پردازند. بعضی از این کتاب‌ها، عبارت است از :
1. البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان، ملاعلی متقی هندی (م 975) ؛
2. عقدالدرر فی اخبار الامام المنتظر، جمال الدین یوسف دمشقی (قرن هفتم) ؛
3. مناقب المهدی، حافظ ابی نعیم اصفهانی (م قرن پنجم) ؛
4. العرف الوردی فی اخبارالمهدی، سیوطی (م 911) ؛
5. البیان فی‌الاخبار صاحب الزمان، محمدبن یوسف گنجی شافعی (م 658) ؛
6. مهدی آل الرسول، علی‌بن سلطان محمد هروی حنفی ؛
7. فرائد فوائد الفکر فی ظهور المهدی المنتظر، شیخ مرعی.

همچنین کتاب‌هایی مانند : مسند احمدبن حنبل، سنن ابن ماجه، سنن ابوداود، الجامع الصحیح ابو عیسی ترمذی، المستدرک علی الصحیحین حاکم نیشابوری، کنزالعمال متقی هندی و... به این انگاره مهم دینی پرداخته‌اند.
بر این اساس، احادیث نبوی درباره قیام مهدوی، به اندازه‌ای فراوان است که در کمتر موضوعی به این میزان حدیث نقل شده است. به همین جهت، دانشمندان علم حدیث، در موارد فراوانی، به متواتر بودن احادیث مهدی، تصریح کرده‌اند. احمدبن محمدبن صدیق شافعی مغربی در کتاب ابراز الوهم المکنون من کلام ابن خلدون، متواتر بودن روایات مربوط به مهدی موعود را به شیوه‌ای بی‌نظیر و بی‌سابقه اثبات می‌کند ر.ک : ابراز الوهم المکنون، ص 437..
حافظ ابو عبداللَّه گنجی شافعی نیز می‌گوید : (احادیث پیامبراکرم(ص) درباره مهدی - به دلیل راویان بسیاری که دارد - به حد تواتر رسیده است) البیان، باب 11 ؛ منتخب الاثر، ص 36.
ابن حجر عسقلانی در کتاب فتح‌الباری می‌گوید : (اخبار متواتری رسیده است که مهدی از این امت است و عیسی فرود خواهد آمد و پشت سر او نماز خواهد خواند) فتح الباری، ج 5، ص 362..
بیهقی نوشته است : (احادیث مربوط به خروج مهدی، صحیح‌ترین اسناد را دارد) الاعتقاد و الهدایه الی سبیل الرشاد، ص 127. و...
این امر به حدّی برای برخی از علمای اهل سنّت، دارای اهمیت و اعتبار بوده که با انکارکنندگان ظهور مهدی مخالفت کرده‌اند. در کتاب‌های فرائد السطین، البرهان، العرف الوردی و... از جابربن عبداله انصاری از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده‌اند که : (من انکر خروج المهدی فقد کفر بما انزل علی محمد(ص))؛ ینابیع المودّه، ج 3، ص 108 ؛ فرائد السمطین، ج 2، ص 332 ؛ البرهان، ص 177. ؛ (هر که ظهور مهدی را انکار کند، به آنچه بر محمد نازل شده، کفر ورزیده است).
در روایت دیگری نیز نقل کرده‌اند : (من کذّب بالمهدی فقد کفر)؛ عقد الدرر، ص 157 ؛ منتخب الأثر، ص 149. ؛ (هر کس مهدی را انکار کند، به راستی کافر است).

معرفی مهدی موعود
در منابع روایی اهل سنّت، روایات معتبر و صحیحی از پیامبر اکرم(ص) درباره مهدی موعود نقل شده که برای معرّفی و شناخت آن حضرت قابل توجّه است. ابتدا چند روایت در این زمینه نقل می‌شود ؛ آن‌گاه سیمای کلی آن حضرت در احادیث و منابع اهل سنّت بیان می‌گردد.
1. شیخ ابراهیم حموی شافعی در فرائدالسمطین از رسول خدا(ص) نقل کرده است : (انّ خلفائی و اوصیائی و حجج اللَّه علی الخلق بعدی اثناعشر اوّلهم اخی و آخرهم ولدی ؛ قیل یا رسول اللَّه! و من اخوک؟ قال : علیّ بن‌ابی طالب، قیل، فمن ولدک؟ قال : المهدی(عج) ؛ یملأ الارض قسطاً و عدلاً کما ملئت جوراً و ظلماً و الّذی بعثنی بالحقّ بشیراً و نذیراً لو لم یبق من الدّنیا الاّ یوم واحد لطوّل اللَّه ذلک الیوم حتّی یخرج به ولدی المهدیّ فینزل روح اللَّه عیسی بن مریم فیصلّی خلقه)؛ کمال الدین، ج 1، ص 280، ج 27 ؛ بحارالانوار، ج، 47، ص 71. ؛ (خلفا و جانشینان من و حجّت‌های خدا بر خلق پس از من دوازده نفرند : اوّل آنان برادرم و آخرشان فرزندم ؛ گفته شد : ای رسول خدا! برادرت کیست؟ فرمود : علی بن ابی‌طالب. سؤال شد : فرزندت کیست؟ فرمود : مهدی، که زمین را از قسط و عدل آکنده می‌سازد ؛ همان‌سان که از ظلم و جور پر شده است. قسم به آنکه مرا به حق، به عنوان بشارت دهنده و ترساننده برانگیخت! اگر از عمر دنیا یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز چنان طولانی سازد تا فرزندم مهدی خروج کند. (پس از خروج او) عیسی پسر مریم پشت سرش به نماز می‌ایستد).
2. در سنن ابی داوود و تذکرة خواص الامه از عبداللَّه بن عمر نقل شده است که گفت : (قال رسول اللَّه(ص) : یخرج من آخرالزمان رجل من ولدی اسمه کاسمی و کنیته ککنیتی یملأ الارض عدلاً کما ملئت جوراً، فذلک المهدی)؛ تذکرة الخواص الامه، ص 377 ؛ سنن ابی داوود، ج 2، ص 420. ؛ (رسول خدا(ص) فرمود : در آخرالزمان، مردی از فرزندان من قیام می‌کند که اسم او، همانند اسم من و کنیه‌اش مثل کنیه من است ؛ زمین را از عدل پر می‌سازد ؛ چنان‌که از ظلم پر شده است و او مهدی(عج) است).
3. متقی هندی در کنزالعمال آورده است : (اِنّ عَلیّاً سأل النبیُّ : اَمِنّا آل محمد المهدی ام مِنِ غیرِنا؟ قال رسول اللَّه : بَل مِنّا یَختِمُ اللّهُ به کَما فَتَح بنا و بنا یُنقَذون من الفتنة، کَما اُنقِذوا من الشِّرکِ و بنا یُؤلَّفُ الّلهُ بینَ قلوبِکم بعدَ عداوةِ الشِّرکِ)؛ کنزالعمال، ج 7، ص 263. ؛ (علی(ع) از پیامبر(ص) پرسید : آیا مهدی(عج) از ما آل محمد است یا از غیر ما است؟ حضرت فرمود : بلکه (او) از ما است. خداوند به سبب او ختم کند (اتمام بخشد) ؛ چنان‌که به ما آغاز کرد. به ما از فتنه نجات یابند، چنان‌که از شرک نجات یافتند. خداوند به سبب ما دل‌هایتان را پس از کینه و دشمنی به یکدیگر پیوند داد).
4. پیامبر اکرم(ص) فرموده است : (لا تقوم الساعة حتّی...یخرُج من عترتی... مَن یملأها قسطاً و عدلاً کما مُلِئت ظلماً و عدواناً)؛ عقد الدرر، ص 36 ؛ الدرّ المنثور، ج 7، ص 484. ؛ (قیامت فرا نرسد تا اینکه کسی از عترتم به پا خیزد و زمین را همچنان که پر از ظلم و تجاوزهای آشکار شده، آکنده از عدل و داد کند).
5. از رسول خدا(ص) نقل شده است : (لیبعَثَنَّ اللّه من عترتی رجلاً افرق الثنایا اَجلی الجبهة یملکُ الارض عدلاً و یفیضُ المال فیضاً)؛ ینابیع المودّة، ص 423 ؛ اسعاف الراغبین، باب 3، ص 135 . ؛ (همانا خداوند از عترتم، مردی را برمی‌انگیزاند که دندان‌هایش برّاق و گشاده‌اند و پیشانی‌اش بلند و تابنده است. زمین را آکنده از عدل می‌کند و مال را به نحوی خاص زیاد می‌گرداند).
7. در کتاب (الجمع بین الصّحاح السّتة) روایت مشهوری را از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که : (لو لم یبق من الدنیا الاّ یومُ واحدُ لَطَوَّل اللّهُ ذلک الیوم حتّی یُبعَث رجلُ منّی و من اهل بیتی یواطی‌ء اسمه اسمی)؛ العمده، ص 434 ؛ ارشاد مفید، ص 326. ؛ (اگر از عمر دنیا جز یک روز نمانده باشد، خدای تعالی آن روز را چنان طولانی کند تا در آن روز مردی از من یا از بیتم قیام می‌کند که اسم او اسم من است...).
با بررسی و مطالعه منابع روایی اهل سنّت، سیمای کلی حضرت مهدی(عج) را چنین می‌توان تصویر کرد : او خلیفه در پایان امت من، امیر در پایان فتنه‌ها و انقطاع زمان، مالک و فرمان‌روای زمین، پادشاه و فرمان‌روای انسان‌ها، امام و پیشوای مردم، ولیّ و سرپرست امت، سلطان مشرق و مغرب و... است.
- او از اهل بیت است ؛ خداوند امر او را در یک شب اصلاح می‌کند ؛
- مهدی از خاندان پیامبر و از فرزندان فاطمه است ؛
- مهدی از فرزندان حسین است ؛
- او کسی است که عیسی بن مریم پشت سرش نماز می‌خواند ؛
- او مال را فراوان می‌بخشد و آن را شمارش نمی‌کند ؛
- معادن را استخراج و اموال را تقسیم می‌کند ؛
- مال را می‌بخشد و بر کارگزاران خود سخت‌گیری می‌کند و بر مسکینان مهربانی می‌ورزد ؛
- خداوند، زمین را به واسطه او زنده می‌کند. او در آنجا عدالت می‌ورزد، در نتیجه زمین با عدل زنده می‌شود ؛ بعد از آنکه از ظلم مرده بود ؛
- از خلافت او ساکنان زمین و آسمان خشنودند ؛
- خداوند او را برای فریادرسی مردمان برمی‌انگیزد ؛ امت در زمان او متنعّم و بهره‌مند می‌شوند و زمین محصولات خود را، بیرون می‌ریزد.
- او بر تمام کشورها و شهرها مستولی می‌شود و لشکرهای کفر را شکست می‌دهد.
- دین اسلام و توحید به وسیله او، عالم‌گیر خواهد شد و در زمین کسی نخواهد ماند، مگر اینکه به توحید خداوند گواهی دهد و... برای مطالعه بیشتر و بررسی منابع روایات ر.ک : نگارنده، آینده جهان، ص 146 - 150 (به نقل از : کنزالعمال، ج 14 ؛ ینابیع المودة ؛ العرف الوردی فی الاخبار المهدی ؛ المعجم الکبیر ؛ البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان ؛ فرائدالسمطین ؛ عقدالدرر ؛ المهدی المنتظر ؛ الفتن و الملاحم و...)..
در پایان باید خاطر نشان کرد که، به رغم فراوانی و تواتر احادیث مربوط به مهدی آخرالزمان، این اعتقاد به صورت جدی و پررنگ در میان اهل سنت شیوع ندارد عبدالعلیم سپتوی، المهدی المنتظر (مکه : مکتبةالمکتبة، 1420)، ج 1، ص 60.. (مهدویت1، رحیم کارگر، کد: 4/500027)