طبق توقیع شریف امام مهدی(عج) می‌فرماید: (هر کس بگوید که مرا دیده است، دروغ گفته است)، در حالی که در طرف دیگر می‌بینیم بسیاری از شخصیت‌های بزرگ معتقدند امام زمان(عج) را دیده‌اند؟ این تناقض را چگونه توجیه می‌کنید؟

طبق توقیع شریف امام مهدی(عج) می‌فرماید: (هر کس بگوید که مرا دیده است، دروغ گفته است)، در حالی که در طرف دیگر می‌بینیم بسیاری از شخصیت‌های بزرگ معتقدند امام زمان(عج) را دیده‌اند؟ این تناقض را چگونه توجیه می‌کنید؟

پیش از بیان پاسخ ابتدا متن توقیع شریف را ذکر می‌کنیم، آن گاه به بررسی سندی و دلالی آن می‌پردازیم. در توقیع منسوب به آن حضرت خطاب به علی‌محمد سمری آمده است:
(یا عَلیّ بن محمّد السَّمری أعظَمَ اللّه أَجرَ اخوانِکَ فیکَ: فَاِنّک مَیّت ما بَینک و بین سِتّة أیّام، فَاجمَع أمرَکَ، و لا تُوصِ الی أحد فَیَقوم مَقامَکَ بَعدَ وفاتِکَ، فَقَد وَقَعَتِ الغیبةُ التّامَّة، فلا ظُهُورَ الاّ بَعدَ اذنِ اللّه تَعالی ذِکرُه، و ذلک بَعدَ طوُل الأمَدِ و قَسوَة القلوب وامتَلاء الارضِ جَوراً و سَیأتی شیعَتی مَن یَدّعی المشاهَدَة، ألا فَمَن ادَّعی المُشاهَدَة قَبلَ خُروجِ السُّفیانیّ و الصَّیحة فَهُو کَذّاب مُفتر)؛ بحارالانوار، ج 51، ص 260، ح 7؛ احتجاج طبرسی، ج 2، ص 297.؛ (ای علی بن محمد سمری! خداوند اجر برادران دینی تو را در سوگ تو افزون کند. تو زندگی را شش روز دیگر بدرود خواهی گفت. کار خویش را سامان بخش و به کسی در مورد جانشینی خود (در نیابت خاصه‌) وصیّت نکن که غیبت کامل کبری آغاز گردیده و ظهور جز به اذن الهی تحقّق نیابد و آن، پس از مدّتی دراز و قساوت دل‌ها و آکنده شدن زمین از جور و ستم خواهد بود. آگاه باشید هر کس پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادعای مشاهده ما را داشته باشند، سخت دروغ‌گو و افترا زننده است). از این توقیع استفاده می‌شود کسانی که پیش از خروج سفیانی و شنیده شدن صیحه آسمانی، ادعای رؤیت و مشاهده کنند، (کذّاب و مفتری) خواهند بود و تکذیب آنان لازم است.
بخشی از این توقیع، نهی از وصیت و سفارش خاص (بعد از علی بن محمد سمری) است و مدعیان خاص را پس از وی ردّ می‌کند و کسانی که تا هنگام ظهور حضرت، چنین ادعایی بکنند، باید تکذیب شوند.
همچنین از این توقیع استفاده می‌شود که ظهور حضرت در بین مردم، به اجازه خدا و پس از مدّت طولانی است؛ آن گاه که قلب‌ها سخت گردد و زمین پر از ستم شود. با توجه به اینکه خواص یاران حضرت در غیبت صغری ایشان را مشاهده کرده‌اند، توقیع نفی ظهور و رؤیت کلّی می‌کند و جمله (فلا ظهور...) این معنا را می‌رساند؛ زیرا ظهور به معنای بروز پس از خفا است. و (لای نفس جنس)، همراه استثنا بدین معنا است که هیچ ظهوری ندارد و افراد، وی را مشاهده نمی‌کنند؛ مگر پس از اذن الهی‌ ر.ک: چشم به راه مهدی، ص 48..
پس برابر این توقیع، مدعی مشاهده دروغ‌گو است و ادعای وی قابل پذیرش نیست. پاسخ‌های چندی به اشکالات و مباحث مطرح در این توقیع ارائه شده که به بعضی از آنها اشاره می‌شود:

بررسی سندی‌
به نظر برخی، این روایت مرسل و سند آن ضعیف است. حسن بن احمد مکتّب (راوی توقیع)، شناخته شده نیست و صدور توقیع مذکور ثابت نمی‌شود.
محدّث نوری در نجم الثاقب می‌گوید: (این خبر ضعیف و غیر آن، خبر واحد است که جز ظنی از آن حاصل نشود و مورث جزم و یقین نباشد. پس قابلیت ندارد که معارضه کند با وجدان قطعی که از مجموع آن قصص و حکایات پیدا می‌شود. هر چند از هر یک از آنها پیدا نشود؛ بلکه از جمله‌ای از آنها دارا بودن کرامات و خارق عاداتی را که ممکن نباشد صدور آنها از غیر آن جناب استفاده می‌شود. پس چگونه رواست اعراض از آنها به جهت وجود خبر ضعیفی که ناقل آن (شیخ طوسی)، عمل نکرده به آن در همان کتاب) نجم الثاقب، ص 484..
بررسی دلالی‌
از نظر دلالت، با عنایت به اینکه علی بن محمد سمری، نیابت خاصّ از آن حضرت داشت (و در این زمینه نیز بارز و شناخته شده بود)، مقصود از (ادعای مشاهده)، در این روایت مطلق مشاهده (و دیدار) آن حضرت نیست؛ بلکه همان طور که علامه مجلسی نیز احتمال داده است، مراد ادعای دیدار همراه با نیابت از آن حضرت و آوردن اخبار و دستورات از جانب ایشان، مانند سایر نمایندگان آن حضرت در عصر غیبت صغری است‌ ر.ک: بحارالانوار، ج 53، ص 318 و 325.. این توقیع، اعلام پایان یافتن (غیبت صغری) و شروع (غیبت کبری) است که در آن به جناب علی بن محمد سمری(ره)، امر شده است که به احدی وصیت نکند که بعد از او قائم مقام او و نایب خاصّ باشد. و نیز اعلام صریح بطلان ادعای افرادی است که در غیبت کبری، ادعای نیابت و سفارت خاصه و وساطت بین امام(ع) و مردم می‌نمایند. پس مراد از اینکه (مدّعی مشاهده) کذّاب و مفتری است، ممکن است کسانی باشند که ادعای نیابت کنند و بخواهند با دعوی مشاهده و شرفیابی، خود را واسطه بین امام و مردم معرّفی کنند امامت و مهدویت، ج 2، ص 475.. امام خواست این باب را مسدود کند و به مردم خبر دهد که هر کس ادعای دیدار مرا بکند و بگوید من وکیل یا نایب خاص آن حضرت هستم و این طور آن حضرت را می‌بینم، دروغ گو است و او را تکذیب کنند.

اعراض از توقیع‌
توقیع - به فرض صحّت سند - معرضُ عنه است؛ چرا که اصحاب حکایات زیادی نقل کرده‌اند که اشخاص معتمدی با امام زمان(عج) دیدار داشته‌اند و حتّی خود شیخ طوسی که توقیع را نقل کرده، به آن عمل نکرده است.
صاحب منتخب الاثر می‌گوید: (این توقیع منافی است با آنچه کلّ افراد بر آن ظاهراً اتفاق نظر دارند. حتّی شیخ طوسی که این توقیع را نقل کرده، شمار زیادی را نام برده که حضرت را مشاهده کرده‌اند... (خود وی‌) به آن عمل نکرده و اصحاب از آن اعراض کرده‌اند. پس توان معارضه با این وقایع و حکایاتی که از مجموع آنها قطع حاصل می‌شود، ندارد) منتخب الاثر، ص 400.. در واقع، عمل کنندگان به این توقیع بسیار اندک هستند.

تعارض با ادعیه و روایات‌
این روایت ضعیف السند با روایاتی که مشتمل بر ادعیه و اعمال خاصّ برای رؤیت صاحب الزمان می‌باشند، متعارض است و آنها از نظر سند قوی‌تر و از نظر دلالت روشن‌تر هستند؛ بلکه بعضی از این روایات، دارای سند صحیح هم هستند. همان طور که محدّث نوری در باب دوازدهم کتاب نجم الثاقب، دعاهایی برای دیدار صاحب الزمان ذکر کرده است.
مفهوم توقیع‌
ممکن است مراد از توقیع مذکور، نفی ادعای اختیاری بودن مشاهده و ارتباط باشد؛ یعنی، اگر کسی مشاهده و ارتباط را به اختیار خود ادعا کند - به این‌صورت که هر وقت بخواهد خدمت امام عصر(عج) شرفیاب می‌شود یا ارتباط پیدا می‌کند - کذّاب و افترا زننده است و این ادعا از احدی در غیبت کبری پذیرفته نیست؛ یا اینکه چنین کسی که این سمت را به راستی داشته باشد، پیدا نخواهد شد و اگر هم کسی آن را دارا باشد، از دیگران مکتوم می‌دارد و به کسی اظهار و افشا نمی‌کند. اجمالاً با این توقیع، در آن همه حکایات و وقایع مشهود و متواتر نمی‌توان خدشه کرد و بر حسب سند نیز، ترجیح با این حکایات معتبر است. اگر به کتاب‌هایی چون نجم الثاقب رجوع کنیم، می‌بینیم که در این حکایات، وقایعی است که هرگز شخص عاقل در صحّت آنها نمی‌تواند شک کند. بنابراین هم شرفیابی اشخاص به حضور آن امام عزیز ثابت است و هم کذب و بطلان ادعای کسانی که در غیبت کبری، ادعای سفارت و نیابت خاصّه و وساطت بین آن حضرت و مردم را می‌نمایند، معلوم است‌ ر.ک: امامت و مهدویت، ج 2، ص 475؛ آخرین امید جهان، ص 238.. پس صرف دیدار، در روایت منتفی نشده است و علما نیز نفی اصل دیدار را استفاده نکرده‌اند؛ اما از آنجایی که قطعاً نمی‌توان توقیع را ردّ کرد، باید تا حدّ امکان به مفاد آن عمل نمود و مدعیان دیدار و مشاهده را - به خصوص در جاهایی که هیچ قرینه و شاهدی بر اثبات ادعای آنها وجود ندارد - تکذیب کرد.
به علاوه روایت، مدعی مشاهده را (کذّاب) می‌داند؛ حال اگر کسی امام را ببیند و به دیگران نگوید، مشمول این روایت نمی‌باشد و بر این اساس اصل دیدار، امر ممکنی خواهد بود.
نکته دیگر آنکه بیشتر بزرگان و علمایی که موفّق به دیدار حضرت شده بودند، آن را برای مردم بازگو نمی‌کردند؛ بلکه اطرافیان و خواص آنان - از روی شواهد و قراینی و یا در زمان‌های بعد - متوجّه دیدار آن عالم با امام می‌شدند. لذا علما، تحت عنوان مدعی مشاهده، قرار نمی‌گیرند و این توقیع، با داستان ملاقات برخی از بزرگان منافات ندارد.
بدیهی است پذیرفتن امکان دیدار امام عصر(عج)، بدین معنا نیست که هر کس مدعی دیدار شد، می‌توان او را تصدیق کرد. بی‌تردید، تصدیق مطلق، مانند تکذیب مطلق ناروا است. مدعیان دروغ گو و شیّاد بسیارند و ساده‌اندیشی در این باب، بسیار خطرناک است! نمونه‌های فراوانی از این موارد، در عصرحاضر دیده و شنیده شده که در اینجا مجالی برای ذکر آنها نیست و تنها یک نمونه کافی است که مشخص شود، خطر تا چه اندازه جدّی است و شیادان در این باره تا کجا پیش می‌روند. یکی از مدعیان ارتباط با امام عصر(عج) در زمان حیات امام خمینی(ره) با یکی از مسئولان بلند پایه جمهوری اسلامی تماس گرفته، می‌گوید: پیغامی از حضرت بقیةاللَّه (عج) برای امام دارم که باید حضوری به ایشان عرض کنم. گویا آن مسئول بلند پایه باور کرده بود که مدّعی راست می‌گوید. لذا جریان را به اطلاع امام خمینی(ره) می‌رساند.
امام در پاسخ می‌فرمایند: به او بگویید (من کور باطن هستم - اشاره به اینکه بی‌دلیل چیزی را نمی‌پذیرم - سه سؤال از وی بکنید و بگویید: اگر با ولی‌عصر(عج) ارتباط دارد، ابتدا پاسخ این سؤال‌ها را بیاورد، بعد پیغام آن حضرت را بگوید:
1. من یک چیزی را دوست دارم، آن چیست‌ عکسی منسوب به پیامبر اسلام(ص) که در اتاق امام(ره) است.؟
2. چیزی را گم کرده‌ام، کجا است‌ امام راحل دیوان شعری داشتند که مفقود شده بود.؟
3. ربط حادث به قدیم چگونه است؟
امّا مدّعی - یا مدعیان - به جای پاسخ به پرسش‌های امام، نامه‌ای سراسر اهانت به ایشان می‌نویسند که چرا از واسطه ولی‌عصر(عج) برای اثبات ادعایش دلیل و برهان می‌خواهد! امام نامه را می‌فرستند که در جلسه سران قوا خوانده شود تا...).
در این داستان چند نکته بسیار آموزنده وجود دارد:
1. هشدار به جوانان، وقتی که مدّعیان دروغین در صدد اغوای شخصی مانند حضرت امام(ره) باشند، فریب دادن جوانان ساده لوح برای آنان بسیار آسان است.
2. ادعای ارتباط با امام عصر(عج) آسان است. هر کس می‌تواند این ادعا را داشته باشد، مهم این است که مدّعی می‌تواند ادعای خود را با دلیل اثبات کند، یا نمی‌تواند؟ و بالاخره تصدیق و تکذیب مدّعی، باید متّکی بر دلیل و برهان باشد.
3. دلیلی می‌تواند ارتباط مدّعی را اثبات کند که حاکی از ارتباط با عالم غیب باشد؛ لذا امام(ره) سؤال‌های خود را به گونه‌ای طراحی کرد که پاسخ دادن به آنها ممکن نبود (مگر از طریق علم غیب و ارتباط با معصوم) محمد ری شهری، برکات سرزمین وحی، ص 84 و 85..
با این حال برای خود امام راحل(ره) مواردی اتفاق افتاده بود که از آن احتمال مشاهده و دیدار برداشت می‌شد؛ ولی ایشان آنها را بروز نمی‌داد.
مرحوم حجةالاسلام سید محمد کوثری نقل می‌کند: یک روز من در منزل آیة اللَّه فاضل لنکرانی بودم و یکی از فضلای مشهد نیز آنجا بود. وی به نقل از یکی از دوستانشان گفت: در نجف اشرف در خدمت امام بودیم؛ صحبت از ایران به میان آمد. من گفتم: این چه فرمایش‌هایی است که در مورد بیرون کردن شاه از ایران می‌فرمایید؟ یک مستأجر را نمی‌شود از خانه بیرون کرد؛ آن وقت شما می‌خواهید شاه را از مملکت بیرون کنید؟ امام سکوت کرد؛ من فکر کردم شاید عرض مرا نشنیده‌اند، سخنم را تکرار کردم!! امام برآشفت و فرمود: فلانی چه می‌گویی؟ مگر حضرت بقیة اللَّه(عج) به من (نستجیر باللَّه) خلاف می‌فرماید؟! شاه باید برود و شاه از مملکت بیرون رفت. ایشان چنین پیوندی با حضرت بقیة اللَّه(عج) داشت‌ پا به پای آفتاب، ج 5، ص 171..
یکی از علما نقل می‌کند: (روز 22 بهمن که امام راحل دستور دادند که مردم در خیابان‌ها بریزند؛ چون ما حکومت نظامی نداریم. این جریان را به مرحوم آیةاللَّه طالقانی اطلاع دادند. در آنجا من در خدمت ایشان بودم. آیةاللَّه طالقانی از منزلشان به امام در مدرسه علوی تلفن زد و مدت نیم تا یک ساعت با امام صحبت کرد. برادران بیرون از اتاق بودند، فقط می‌دیدند که آیةاللَّه طالقانی، مرتب به امام عرض می‌کند: آقا! شما ایران نبودید، این نظام پلید است! به صغیر و کبیر ما رحم نمی‌کند؛ شما حکمتان را پس بگیرید! برادران یک وقت متوجّه شدند که آقای طالقانی گوشی را زمین گذاشت و به حالت تأثّر در گوشه اتاق نشست. بعد از لحظاتی خدمت ایشان رفتند و با این تصور که احیاناً امام به ایشان تندی کرده است، گفتند: آقا! شما چرا دخالت می‌کنید و از این قبیل حرف‌ها... و با اصرار از آیةاللَّه طالقانی جریان را سؤال کردند؛ ایشان گفت: هر چه به امام عرض کردم، حرف مرا رد کرد و وقتی دید من قانع نمی‌شوم، فرمود: آقای طالقانی شاید این حکم از طرف امام زمان(عج) باشد. این را که از امام شنیدم، دست من لرزید و با امام خداحافظی کردم؛ زیرا دیگر قادر نبودم سخنی بگویم) برداشت‌هایی از سیره امام خمینی، ج 3، ص 158؛ میرمعمر، ص 27.. با حضور به موقع مردم در خیابان‌ها و بی‌اعتنایی به حکومت نظامی، توطئه رژیم شکست خورد و انقلاب اسلامی به پیروزی رسید. (مهدویت2، رحیم کارگر، کد: 19/500028)