در زمان امام حسین که هنوز امام محمد باقر و امام جعفر صادق متولد نشده بودند پس چطور مذهب آنان شیعه اثنی عشری یا جعفری بوده؟
شیعه جعفری با شیعه دوازده امامی تفاوتی ندارد. شیعه ی جعفری یا شیعه دوازده امامی ، کسانی هستند که نه تنها امامت بلافصل علی (ع) را قبول دارند ، بلکه یازده فرزند او را نیز امام می دانند. اینها را جعفری گفته اند چون اوّلاً بیشترین معارف این فرقه از امام جعفر صادق (ع) رسیده است و ثانیاً این مذهب ، مذهب شاگردان خاصّ امام صادق (ع) بود. امتداد همین فرقه است که امروزه مشهورترین شاخه ی شیعه را تشکیل داده و شیعه ی جعفری یا اثناعشری یا دوزاده امامی نامیده می شود.
دوازده امام شیعیان یعنی همان اثناعشر قبل از امام حسین علیه السلام و امام محمد باقر و امام صادق علیهما السلام مطرح بوده و روایات قبل از ایشان همگی آنها را معرفی کرده اند لذا این نامها حتی برای زمان امام باقر و امام صادق علیهما السلام هم اثناعشر نبوده است بلکه از ابتدا این نام بوده است.
دلیل اول: روایات خلفای دوازده‌گانه
از جمله دلایلی که امامت دوازده امام(ع) را اثبات می‌کنند، احادیثی هستند که در آنها تعداد جانشینان پیامبر(ص) منحصر در دوازده نفر که همگی از قریش هستند، ذکر شده است. این احادیث علاوه بر منابع حدیثی شیعه، در منابع حدیثی اهل سنت نظیر صحیح مسلم، صحیح ابن حبان، جامع ترمذی، سنن ابن داوود، سنن ابن ماجه، مسند احمد بن حنبل، مسند ابن جعد، مسند ابو یعلی، کنزالعمال و... نقل شده است.
پیامبر(ص) در برخی از این احادیث، از این دوازده نفر با عنوان (اثناعشر خلیفة) یاد کرده است، مثل حدیث: (یکون من بعدی اثنا عشر خلیفة کلّهم من قریش؛ پس از من دوازده خلیفه خواهد بود که همگی از قریش‌اند)،[1] (لا یزال هذا الدین عزیزاً منیعاً إلی اثنی عشر خلیفة کلّهم من قریش؛ این دین قدرتمند و شکست ناپذیر خواهد بود تا دوازده خلیفه بر آن حکومت کنند که همه از قریش‌اند)،[2] (لا یزال الدین قائماً حتی یکون اثنا عشر خلیفة من قریش؛ دین اسلام بر پا خواهد بود تا اینکه دوازده خلیفه حکومت کنند که همه از قریش‌اند)[3] و احادیث مشابه دیگر.
پیامبر(ص) در برخی موارد، از امامان بعد از خود با عنوان (اثنا عشر امیراً) نام برده است، مثل حدیث: (یکون من بعدی اثنا عشر أمیراً... کلّهم من قریش).[4]
در چند حدیث دیگر تعداد جانشینان پیامبر(ص) همان تعداد نقبای (رؤسای) بنی‌اسرائیل برای حضرت موسی(ع)، دانسته شده است، مثل: (انّ عدة الخلفاء بعدی عدة نقباء موسی)[5] و (الخلفاء بعدی اثنا عشر کعدد نقباء بنی اسرائیل).[6] نقبای بنی‌اسرائیل نیز دوازده نفر بوده‌اند.
عدم تطابق این روایات بر غیر اهل‌بیت
بعضی از محققان اهل سنت نیز اذعان کرده‌اند که مراد از این دوازده نفر در احادیث نبوی، دوازده نفر از اهل بیت است؛ زیرا این احادیث بر کسان دیگر قابل تطبیق نیست، نه بر خلفای بعد از پیامبر(ص) چون تعداد آنان کمتر از دوازده نفر است، و نه بر حاکمان بنی امیه چون تعداد آنان بیشتر از دوازده نفر است. علاوه بر اینکه حاکمان بنی‌امیه شدیداً ظالم بودند و هاشمی هم نبودند.
این دوازده نفر همچنین بر خلفای بنی عباس قابل تطبیق نیست؛ زیرا تعداد آنان نیز بیشتر از دوازده نفر بوده است.
بنابراین ناگزیر این احادیث نبوی باید بر ائمه دوازده‌گانه که اهل‌بیت پیامبر(ص) هستند تطبیق شود؛ زیرا آنان از نظر علم و جلالت و وَرَع و تقوا و نَسَب، برتر از همگان بوده‌اند. حدیث ثقلین و احادیث مشابه آن نیز مؤید و شاهد این مدعاست که مراد پیامبر(ص) از امامان دوازده‌گانه، دوازده نفر از اهل‌بیت آن حضرت بوده است.[7]
دلیل دوم: روایاتِ مشتمل بر اسامی ائمه(ع)
نوع دوم احادیثی است که پیامبر(ص) ضمن تأکید بر دوازده نفر بودن جانشینان خود، به معرفی این دوازده نفر پرداخته و آنان را از اهل‌بیت خود دانسته است.این نوع روایات خود بر چند دسته‌اند:
1. در یک دسته از این احادیث، امیرمؤمنان علی(ع)، اولین نفر از ائمه و امام مهدی(ع) آخرین آنان ذکر شده است؛ چنان‌که از پیامبر(ص) نقل شده است: امامان بعد از من دوازده نفرند. اولین آنان علی بن‌ابیطالب و آخرین آنان قائم است. اطاعت از آنان، اطاعت از من و نافرمانی از آنان، نافرمانی از من است. هر کس آنان را انکار کند، مرا انکار کرده است.[8]
آن حضرت در جای دیگر می‌فرماید: امامان بعد از من دوازده نفرند. اولین آنان علی بن‌ابیطالب و آخرین آنان حضرت قائم است. آنان جانشینان من و اوصیا و اولیای من و حجت‌های الهی بر امت من بعد از من هستند. اقرارکنندگان به امامت آنان، مؤمن و انکارکنندگان آنان کافرند.[9]
2. در دسته دیگر از احادیث، پیامبر(ص) نه نفر از دوازده امام بعد از خود را از نسل امام حسین (علیه‌السلام) ذکر کرده است که آخرین آنان حضرت قائم است.
ابوذر از پیامبر(ص) نقل می‌کند که فرمود: (الأئمة من بعدی اثنا عشر، تسعة من صلب الحسین تاسعهم قائمهم، ثم قال: ألا انّ مثلهم فیکم مثل سفینة نوح من رکبها نجی ومن تخلف عنها هلک)[10] (ترجمه: امامان بعد از من دوازده نفرند. نه نفر آنان از نسل حسین‌اند که نهمین آنان قائم آنان است. آگاه باشید که امامان دوازده‌گانه در میان شما همانند کشتی نوح هستند؛ هر کس بر آن سوار شود نجات می‌یابد و هر کس از آن دوری گزیند، هلاک می‌شود.)
3. در دسته دیگر احادیث، پیامبر(ص) فقط اسامی مشترک میان امامان(ع) را بیان کرده است، مثل حدیث: (الأئمة بعدی اثنا عشر أوّلهم علی ورابعهم علی وثامنهم علی وعاشرهم علی وآخرهم مهدی(عج)):[11] (ترجمه: امامان بعد از من دوازده نفرند اولین آنان علی و چهارمین آنان علی و هشتمین آنان علی و دهمین آنان علی و آخرین آنان مهدی است.)
یا حدیث: (انّ الأئمة من بعدی اثنی عشر من اهل بیتی علی أوّلهم وأوسطهم محمد وآخرهم محمد ومهدی هذا الأُمّة الذی سیصلی خلفه عیسی بن مریم):[12] (ترجمه: امامان بعد از من دوازده نفر از اهل‌بیت من‌اند که اولین آنان علی و وسط آنان محمد و آخر آنان محمد و مهدی این امت است کسی که عیسی‌بن‌مریم در نماز بر او اقتدا می‌کند.)
4. در دسته دیگر هم پیامبر(ص)، امامان دوازده‌گانه را با ذکر اسامی و القاب به طور کامل معرفی کرده است.[13]
در حدیث معروف به حدیث لوح نیز اسامی امامان دوازده‌گانه با توصیفات خاص هر کدام ذکر شده است.[14]
ارجاع ها:
مسند احمد، ج5، ص92؛ مسند ابن‌جعد، ص390؛ صحیح ابن‌حبان، ج5، ص44.
صحیح مسلم، ج6، ص 4؛ مسند ابوداود، ص105؛ ابن‌ابی‌عاصم، الآحاد والمثانی، ج3، ص126.
مسند احمد، ج5، ص86؛ مسند ابویعلی، ج13، ص456.
صحیح بخاری، ج8، ص127؛ مسند احمد، ج5، ص94؛ سنن ترمذی، ج3، ص340.
سیوطی، الجامع الصغیر، ج1، ص350؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج6، ص89
قندوزی، ینابیع الموده، ج2، ص315؛ صدوق، امالی، ص387؛ سیدهاشم بحرانی، غایة المرام، ج2، ص271.
قندوزی، ینابیع الموده، ج3، ص292 293.
صدوق، الاعتقادات فی دین الإمامیه، ص104؛ همو، عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)، ج2، ص62.
صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج4، ص180.
سیدهاشم بحرانی، غایة المرام، ج3، ص22.
سبزواری، معارج الیقین، ص62.
سیدهاشم بحرانی، غایة المرام، ج2، ص238.
صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ص258؛ طبرسی، الاحتجاج، ج1، ص87؛ خزاز قمی، کفایة الاثر، ص145.
