از بی معنایی زبان دینی تا توجیه عقلانی باور دینی از منظر پلانتینگا چیست؟

از بی معنایی زبان دینی تا توجیه عقلانی باور دینی از منظر پلانتینگا چیست؟

دکتر رسولی که بیست سال عضویت هیأت علمی دانشگاه تربیت معلم تهران را در کارنامه دارد سخنرانی خود را چنین آغاز کرد:
از آغاز دهه پنجاه در آمریکا در مراکز دانشگاهی و آکادمیک بحثی به نام فلسفه دین به هیچ وجه مطرح نبود و بیشتر بحث هایی که صورت می گرفت در باب زبان شناسی متأثر از پوزیتیویسم منطقی بود و زبان دینی در کنار مباحثی چون زبان اخلاقی، زبان شعری و ... دنبال می شد و پیروزی با کسانی بود که دنباله رو مبحث بی معنایی زبان دین بودند، و فضا، فضای زبان شناختی بود و اکثر فلاسفه در همین حیطه بحث می کردند. در این دوره سخنی از شناخت خدا نبود، بلکه سخن از نوع زبان صحبت درباره خدا بود، در چنین فضایی آلوین پلانتینگا که از نحله کالوینیست ها بود با نگارش کتاب God and Other Mindsبرای اولین بار در آمریکا جریان بحث درباره خود خدا را مطرح کرد، در این کتاب که در سال 1967 به چاپ رسید منظور از Other Mindsاذهان دیگران و عقلانیت آنان بود.
پلانیتنگا در این کتاب ادعا می کند که اگر ما به ذهن دیگران و عاقل بودن و عقلانیت آنان اعتقاد داریم پس باید به وجود خدا هم قائل باشیم. از اینجا بود که مباحثی نظیر توجیه عقلانی باور به خدا و جریانی به نام فلسفه دین و پرداختن به پدیده ای به نام خدا آغاز می شود و جریان فلسفه به سمت عقلانیت پیش می رود.
رئیس پیشین دانشکده ادبیات دانشگاه تربیت معلم تهران افزود: پلانتینگا در این کتاب به عقلانیت باور به خدا تأکید می کند، یعنی همان نقصی که این باور در دهه پنجاه از نبود آن رنج می برد. از واژه های پرکاربرد وی در این کتاب واژه (Rational) است که نشانه تأکید پلانتیگا بر عقلانیت موضوع باور به خداست.
استاد دکتر رسولی که ریاست مرکز گفتگوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی را نیز در سوابق اجرایی خود دارد ادامه داد: آلوین پلانتینگا در سال 1983 با انتشار مقاله دیگری به نامReason and Belief in God آغازگر جریان فلسفی جدیدی به نام معرفت شناسی اصلاح شده گردید.
او در این مقاله و دیگر مقالات سال 1990 به بعد خود باورهای دینی را باورهای پایه (basic) معرفی می کند و با مورد انتقاد قرار دادن نظریه قرینه گرایی گزاره ای در باور به خدا بر عقلانی بودن باور به خدا تأکید می کند.
پلانتینگا در سال های بعد با طرح نظریه warrant در سال 1993 واژه جدیدی را وارد عرصه علم فلسفه دین می کند و سرانجام در کتاب اصلی خود به نامWarranted Christian Belief که در سال 2000 میلادی منتشر شد از باور مسیحی به طور عقلانی دفاع می کند. او در ادامه به بحث درباره امر اختیار رو می آورد و در برابر نظریه وجود (شر) دفاعی جانانه از مبحث اختیار می کند.
دکتر رسولی افزود: تأثیر پلانتینگا در رابطه علم و دین انکار ناپذیر است چرا که وی به طور مثال به خوبی به نظریه تکامل داروین می پردازد و بدون آن که آن را نفی کند بخشی از آن را سازگار با باور مسیحی و بخشی دیگر از جمله تصادفی (by chance) بودن خلفت را ناسازگار با این باور اعلام می کند، و بدین ترتیب به ریشه این فکر الحادی یعنی نظریه طبیعت گرایی فلسفی حمله کرده و کسانی چون (دائو کینز) از طلایه داران این فلسفه الحادی را کنار می زند و با نوشتن دو کتاب (The Nature of Necessity) و (Does God Have a Nature) که بر مبنای نظریه جهان های ممکن لایب نیتس و با بهره بردن از آثار (کریپکی) نوشته شده اند باعث بازگشت مباحث کلام فلسفی به عرصه علم و دین می شود.
با پایان یافتن سخنرانی دکتر رسول رسولی نوبت به حاضرین در این نشست علمی رسید تا پرسش های خود را مطرح کرده و پاسخ های وی را بشنوند.
دکتر رسولی در پاسخ به سؤالی درباره رابطه بین نظریه تکثر و آراء پلانتینگا او را انحصارگرایی شدید خواند و گفت: اغلب فیلسوفان متدین این گونه اند و تکثر را نوعی انحراف می دانند.
وی در پاسخ به سؤال دیگری درباره معنای (شر) در نظریات پلانتینگا گفت: وی هر آنچه که انسان را آزار دهد شر می داند.
دکتر رسولی درپاسخ به سؤال دیگری درباره نیاز انسان به کمک خدا در شناخت خدا گفت: فیلسوفان متدین به این امر اعتقاد دارند اما فیلسوفان تحلیلی صرف قائل به این امر نیستند.
در ادامه این پرسش و پاسخ یکی دیگر از حاضرین سؤالی درباره تقابل تئوری simplicity سویمبل با نظریات معرفت شناختی اصلاح شده پلانتینگا مطرح کرد که دکتر رسولی در جواب آن گفت: سویمبل خدا را بر حسب احتمالات، ممکن و معقول می داند اما پلانتینگا در این راه دست به دامان واژگان دینی نظیر روح القدس می شود. فکر می کنم این به خاطر گرایش وی به تعهد دینی و کالوینیسم و نوعی انفعال در برابر کسانی نظیر سویمبل که از قرینه گرایان است می باشد.
سخنران این نشست در پایان این پرسش و پاسخ در جواب سؤالی درباره عقلانیت مورد نظر پلانتینگا و تفاوت آن با عقلانیت (کانتی) گفت: اگر چه پلانتینگا عقلانیت کانتی را رد می کند ولی با این حال پلانتینگا به کانت نزدیک تر است تا (دکارت).