چه کنیم تا آثار و برکات ماه رمضان را در خود بیشتر حفظ کنیم؟
بدون تردید یک ماه روزه داری و مبارزه عملی با هواهای نفسانی، تأثیر بسیار عمیقی در روح و روان و سلامت جسمانی انسان دارد؛ اما چه کنیم روزه ما اثرش بر نفس و جان باقی بماند؟
در مرحله نخست باید بکوشیم روزه ما کامل و واقعی باشد؛ آن گاه اثر آن تا سال آینده؛ بلکه برای همیشه باقی می ماند.
امام جعفر صادق علیه السلام می فرماید: (هرگاه روزه دار هستی، پس باید گوش و چشم تو از حرام به دور و جوارح و اعضای تو از زشتی ها پاک باشد. باید کارهای بیهوده و لغو را از خود دور کنی... لازم است بر تو حلم و وقار و خشوع روزه واقعی [ زیرا روزه دار واقعی کسی است که] کاملاً مراقب و مواظب تمامی شئون زندگی اش باشد تا کوچک ترین نواقص شرعی، عرفی و اخلاقی از او مشاهده نگردد... روزه دار باید در حد امکان، سکوت و خاموشی را اختیار کند؛ مگر ذکر خدا و بیان نیازمندی هایش. از قهقهه و بلند خندیدن بپرهیزد؛ زیرا خداوند بر خنده های قهقهه خشم دارد) بحارالانوار، ج 96، ص 292..
از این سخنان پر معنای امام صادق علیه السلام، استفاده می شود که روزه وقتی کامل است و ما روزه دار واقعی محسوب می شویم که این عمل، فقط خودداری از خوردن و آشامیدن نباشد؛ بلکه همه اعضا و جوارح ما روزه دار باشد. چنین روزه ای کامل و واقعی است و طبعاً اثر آن پایدار خواهد بود. البته علاوه بر آنچه گفته شد، دو عمل مهم دیگر باید انجام دهیم تا اثر روزه تا ماه مبارک رمضان بعدی باقی بماند:
یکم. پرهیز از آنچه که موجب زایل شدن اثر روزه می شود. علت غایی روزه دستیابی به (تقوا) (دوری از گناه) است؛ چه اینکه گناه با غایت و هدف روزه منافات دارد و در تعارض است و ما هنگامی می توانیم از اثر روزه (تقوای الهی)به طور مستمر بهره مند شویم که رفتارمان، همسو و هم جهت و در راستای پرهیزگاری باشد.
دوم. علاوه بر اجتناب از گناه، باید ارتباط خود را با آنچه در ماه مبارک رمضان انجام داده ایم، قطع نکنیم؛ یعنی، برای تقویت آثار روزه، گاهی روزه بگیریم. البته این روزه ها واجب نیست؛ ولی از نظر کیفیت باید به همان صورتی باشد که در ماه مبارک رمضان روزه می گیریم؛ یعنی، همه اعضا و جوارح ما روزه باشد.
بنابراین استواری عمل و مداومت بر آن، موجب می شود اثر آن عمل باقی بماند. امام باقرعلیه السلام فرمود: (دوست داشتنی ترین عمل نزد خداوند، عملی است که بنده آن را ادامه دهد؛ هر چند اندک باشد) اصول کافی، ج 3، ص 129، ج2. و یکی از دلایل استمرار عمل، حفظ و بقای اثر آن است. از نظر علمی و تجربی نیز این حقیقت ثابت شده است که برای ماندگاری یادگیری و نهادینه شدن صفات اخلاقی و معنوی، یک فرآیند دو مرحله ای را باید طی کرد: شکل گیری و تثبیت و بقا.
هر مهارتی که انسان به دست می آورد، برای تثبیت و بقای آن، باید ارتباط خود را با آن مهارت - اگر چه به صورت اندک حفظ کند. این مطلب در مورد مسائل معنوی و اخلاقی نیز صدق می کند؛ یعنی، اگر می خواهد اثرات ماه مبارک رمضان، نه تنها تا ماه رمضان بعدی حفظ شود؛ بلکه به عنوان یک سرمایه معنوی برای همیشه باقی بماند، باید ارتباط خود را با این ماه حفظ کند. نگه داشتن این ارتباط، ممکن نیست؛ مگر با انجام دادن همان اعمالی که در ماه رمضان انجام می داد.
از این رو توصیه می شود بعد از ماه مبارک رمضان، گاهی روزه بگیرید و تلاوت قرآن را - هر چند روزی یک صفحه قطع نکنید و دعاهای مربوط به ماه های بعد از رمضان را هر روز بخوانید. سیره عملی بزرگان دین - مانند پیامبر و ائمه علیه السلام همواره این بوده که بعضی از روزها را روزه می گرفتند و توصیه می کردند که حداقل هر ماه سه روز، روزه بگیرید (اول، وسط و آخر ماه) و حداقل هر روز پنجاه آیه قرآن را تلاوت کنید و... این سیره و سفارش ها شاید برای استمرار و بقای آثار ماه مبارک رمضان و تبدیل آن حالات معنوی، به صفات و ملکات ماندگار و همیشگی است؛ به گونه ای که این آثار جزء وجود و شخصیت انسان شود و همواره رفتارهای او را تحت تأثیر قرار دهد. (پرسش و پاسخ دانشجویی، دفتر ویژه ماه مبارک رمضان، گروه مؤلفان، کد: 8/500009)
