در قرآن آمده: (والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا) در واقع خداوند نیز به وجود راه های مختلف برای رسیدن به خدا اذعان دارد، اما شریعت یک راه ثابت بوده که حتی بخش اعظم آن در طول زمان ثابت است. لطفا توضیح دهید که آیا تنها صراط مستقیم مذهب تشیع است، پس سرنوشت غیر تشیع چه می شود؟ آیا همه اهل دوزخ هستند؟ خواهشا نگویید که چون حقیقت به گوششان نمی رسد معذورند. بحث بر سر کسانی است که مذهب خود را آگاهانه انتخاب می کنند.

در قرآن آمده: (والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا) در واقع خداوند نیز به وجود راه های مختلف برای رسیدن به خدا اذعان دارد، اما شریعت یک راه ثابت بوده که حتی بخش اعظم آن در طول زمان ثابت است. لطفا توضیح دهید که آیا تنها صراط مستقیم مذهب تشیع است، پس سرنوشت غیر تشیع چه می شود؟ آیا همه اهل دوزخ هستند؟ خواهشا نگویید که چون حقیقت به گوششان نمی رسد معذورند. بحث بر سر کسانی است که مذهب خود را آگاهانه انتخاب می کنند.

حل این مسال در گرودرکماهیت پلورالیم دینی و آموزه نجات و جایگاه تشیع در اسلام است.
قرآن و پلورالیسم دینی‌
دیدگاه اسلام و قرآن درباره حقانیت ادیان و پلورالیسم دینی چیست؟
قرآن حقانیت طولی شرایع انبیای الهی را می‌پذیرد و همه آنها را در عصر خود اسلام می‌داند؛ اما حقانیت عرضی ادیان معارض با اسلام را نمی‌پذیرد.
آیات قرآنی علاوه بر دلالت بر انحصار دین حق در اسلام و نفی پلورالیسم و تکثّرگرایی دینی، به صراحت با بعضی از اصول و مبانی پلورالیسم، مخالف است و آن را ابطال می‌کند . آیاتی که در این زمینه وجود دارد، به چند بخش تقسیم می‌شود :
یک . امکان رسیدن به حقیقت‌
آیاتی از قرآن با مبنای شکاکیت و نسبیت‌گرایی و عدم امکان دستیابی به حقیقت - که از مبانی و پیش‌فرض‌های پلورالیسم دینی است - در تضاد و تقابل است و نشان می‌دهد که از دیدگاه قرآن، به هیچ وجه شکاکیت و نسبیّت در دین، مورد پذیرش نیست و رسیدن به (حقیقت) امکان‌پذیر است . این آیات عبارت است از :
1-1 . آیاتی که شک‌ورزان را مورد سرزنش قرار می‌دهد .(1)
1-2 . آیاتی که ادله پیامبران را روشن و آشکار و تردید شکاکان را بی‌وجه معرفی می‌کند .(2) برای مثال در رابطه با آشکار بودن حقیقت اسلام می‌فرماید : (لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ )(3) ؛ (هیچ اکراهی در دین نیست ؛ به درستی که راه هدایت از گمراهی، روشن گردید) .(4)
1-3 . آیاتی که امر به تبعیت از علم و یقین و نهی از پیروی ظن و گمان دارد .(5)

دو . عدم قبول غیر اسلام‌
این آیات با صراحت، اسلام را تنها دین حق و صراط مستقیم معرفی می‌کند و عقاید پیروان سایر ادیان را باطل دانسته و آنان را به پیروی از اسلام دعوت می‌کند :
2-1 . (وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ )(6) ؛ (و هر کس جز اسلام، دینی [ دیگر] جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود و وی در آخرت از زیانکاران است) . البته اسلام همه پیامبران الهی را راهبر به سوی (حقیقت) دانسته و دین همه را اسلام می‌داند . بنابراین پیروی از پیامبران خدا، در عصر رسالتشان، همان اسلام است و مصداق آن در زمان رسالت حضرت ختمی مرتبت، پیروی از آیین حضرت محمدصلی الله علیه وآله است(7) .
2-2 . (وَ لَنْ تَرْضی‌ عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لاَ النَّصاری‌ حَتَّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَی اللَّهِ هُوَ الْهُدی‌ وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذِی جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ )(8) ؛ (هرگز یهودیان و ترسایان از تو راضی نمی‌شوند، مگر آنکه از کیش آنان پیروی کنی . بگو : در حقیقت، تنها هدایت خدا است که هدایت [ واقعی ]است و چنانچه پس از آن علمی که تو را حاصل شد، از هوس‌های آنان پیروی کنی، در برابر خدا سرور و یاوری نخواهی داشت) .
2-3 . (وَ قالَتِ الْیَهُودُ عُزَیْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ قالَتِ النَّصاری‌ الْمَسِیحُ ابْنُ اللَّهِ ذلِکَ قَوْلُهُمْ بِأَفْواهِهِمْ یُضاهِؤُنَ قَوْلَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ قَبْلُ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ )(9) ؛ (و یهود گفتند : عُزَیر، پسر خدا است و نصارا گفتند : مسیح، پسر خدا است! این سخنی است [ باطل ]که به زبان می‌آورند، و به گفتار کسانی که پیش از این کافر شده‌اند، شباهت دارد . خدا آنان را بکشد ؛ چگونه [ از حق‌] بازگردانده می‌شوند؟!)
آیات فراوان دیگری از این سنخ وجود دارد که شما را به تأمّل و تدبّر بیشتر در آنها ارجاع می‌دهیم .(10)
سه . دین همه انسان‌ها
بسیاری از آیات قرآن، همه انسان‌ها را مخاطب قرار داده و به دین اسلام دعوت نموده و قرآن و پیامبر اسلام را هادی همه انسان‌ها معرفی کرده است .
از جمله اینکه می‌فرماید : (وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِیراً وَ نَذِیراً )(11) ؛ (و ما تو را نفرستادیم، مگر برای همه مردم تا [ آنها را به پاداش الهی‌] بشارت دهی و [ از عذاب او ]بترسانی ...) .
در جای دیگر می‌فرماید : (قُلْ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعاً )(12) ؛ (بگو : ای مردم! من فرستاده خدا به سوی همه شما هستم) .
در رابطه با همگانی بودن قرآن در موارد مختلفی می‌فرماید : (إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ )(13) ؛ (آن کتاب (قرآن ) نیست، مگر تذکری برای همه جهانیان) .

چهار . فراخوانی اهل کتاب به اسلام‌
قرآن مجید، اهل کتاب را به اسلام فرا خوانده و روی‌گردانی از آن را کفر و حق پوشی تلقی نموده و به شدت از آن توبیخ می‌کند :
(ای اهل کتاب! پیامبر ما به سوی شما آمد ؛ در حالی که بسیاری از حقایق کتاب [ آسمانی‌] را که شما مخفی داشتید، روشن می‌سازد و از بسیاری از آنها صرف نظر می‌کند . آری از جانب خدا به سوی شما نور و کتاب آشکاری آورد . خداوند به برکت آن، کسانی که خشنودی او را پیروی کنند، به راه‌های سلامت هدایت می‌کند و به فرمان خود، از تاریکی‌ها به سوی روشنایی می‌برد و آنها را به راه راست هدایت می‌کند)(14) .
قرآن در جای دیگر می‌فرماید : (یا اهل الْکِتابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ )(15) ؛ (ای اهل کتاب! چرا به آیات خدا کافر می‌شوید، در حالی که [ بر درستی آن‌] گواهید) .
در این زمینه آیات فراوان دیگری وجود دارد که بر بطلان پلورالیسم دینی، به گونه‌های مختلف دلالت دارد و همگان را به بررسی و شناخت اسلام و پیروی از آن فرا می‌خواند(16) .
تفکیک حقیقت و معذور بودن‌
دین حق و صراط مستقیم، واحد است و باید معذور بودن را از مسئله حقانیت، جدا کرد . پیروان سایر ادیان، خارج از شریعت حق و مطلوب الهی‌اند ؛ اما چه بسا در صورت وجود شرایطی، از جمله : جهل غیرمقصّرانه نسبت به اسلام، طالب حقیقت بودن در سویدای دل، جست و جوی آن در حد مقدور و پای بندی به احکام عقل و فطرت، اهل نجات به شمار آیند .
بر این اساس هر چند راهشان (صراط مستقیم) و دین حق نیست ؛ اما در روز قیامت، نزد خداوند معذوراند . قرآن از این گروه به (مستضعف) و (مرجون لامراللَّه) یاد کرده است . این گروه ضمن معذور بودن، به تناسب صدق باطنی و نوع عقاید و رفتار و به عبارت دیگر متناسب با میزان (حسن فاعلی) و (حسن فعلی)، بهره‌ای از سعادت برده و به درجه‌ای از سعادت نائل خواهند شد .
چکیده دیدگاه اسلام عبارت است از :
1 . دین حق، تنها اسلام است . اسلام همان آیین توحیدی به معنای کامل کلمه و در همه ابعاد آن است که دین همه پیامبران الهی بوده و آنان، همگان را به سوی آن دعوت کرده‌اند . بنابراین آموزه‌هایی چون تثلیث، ثنویت و ... هرگز بنیاد و اساس درستی ندارد .
2 . از نظر اسلام، شریعت دارای کثرت طولی است ؛ یعنی، آنچه در طول تاریخ تغییر کرده، شریعت الهی بوده است و هر پیامبر صاحب شریعتی، شریعت پیشین را نسخ نموده و شریعت کامل‌تر و متناسب با رشد بشر و مقتضیات زمان، عرضه کرده است . بنابراین تکثّر طولی - نه عرضی - شریعت وجود داشته است و با شریعت خاتم همه شرایع پیشین نقض شده و تنها دین مقبول، شریعت محمدی‌صلی الله علیه وآله است .
3 . نجات و رستگاری انسان، تابع حجت‌هایی است که خداوند بر انسان تمام کرده و پاسخ انسان به آنها است . هر کس در حد حجت‌های درونی (عقل، فطرت و...) و بیرونی (تعالیم پیامبران ) - که به آنها دسترسی داشته و یا می‌توانسته دست یابد - مسئول و ورای آن معذور است(17) .

...................) Anotates (.................
1) نحل (16 )، آیه 66 ؛ جاثیه (45 )، آیه 32 .
2) ابراهیم (14 )، آیه 9 و 10 .
3) همان، آیه 256 .
4) جهت آگاهی بیشتر نگا :
الف . محمد حسن، قدردان قراملکی، قرآن و پلورالیزم دینی، (تهران :مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر ؛
ب . مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، پلورالیسم دینی، (قم : چاپ اول، 1380 ) ؛
پ . علی، ربانی گلپایگانی، تحلیل و نقد پلورالیسم دینی، (تهران : مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول 1378 ) ؛
ت . کتاب نقد، ش 4، (تهران : مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1378 ) .
5) اسراء (17 )، آیه 36 ؛ یونس (10 )، آیه 36 ؛ نجم (53 )، آیه 28 .
6) آل‌عمران(3 )، آیه 85 .
7) جهت آگاهی بیشتر نگا : محمد حسن، قدردان قراملکی، قرآن و پلورالیزم، صص 117 - 136 .
8) بقره(2 )، آیه 120 .
9) توبه(9 )، آیه 30 .
10) ر .ک : آل‌عمران(3 )، آیه 61 (مباهله با مسیحیان ) ؛ توبه(9 )، آیه 31 و 32 ؛ نساء(4 )، آیه 157و171 ؛ مائده(5 )، آیه 51و73 ؛ فتح(48 )، آیه‌28 ؛ صف(61 )، آیه‌9 ؛ مریم(19 )، آیات 88و91 ؛ بقره(2 )، آیه‌79 .
11) سبأ(34 )، آیه 28 .
12) اعراف(7 )،آیه‌158 . نیز نگا : نساء(4 )، آیه‌79 ؛ حج(22 )،آیه‌49 ؛ فرقان(25 )،آیه‌1 ؛ انبیاء(21 )،آیه 107 .
13) تکویر (81 )، آیه 27 ؛ یوسف (12 )، آیه 104 ؛ ص (38 )، آیه 87 ؛ انعام(6 )، آیه 90 . نیز نگا : ابراهیم (14 )، آیه 1 و 52 ؛ آل عمران(3 )، آیه 138 ؛ انعام(6 )، آیه 18 ؛ نساء(4 )، آیه 174 ؛ فرقان (25 ) آیه 1 .
14) مائده(5 ) آیه 15 - 16 و نیز نگا : همان، آیه 19 .
15) آل عمران(3 ) آیه 7 . نیز نگا : بقره(2 ) آیه 41 ؛ آل عمران(3 ) آیه 71 .
16) جهت آگاهی بیشتر نگا : محمد حسن قدردان قراملکی، قرآن و پلورالیزم .
17) برای آشنایی بیشتر ر .ک :
الف . مرتضی مطهری، عدل الهی، بخش نهم (عمل خیر از غیر مسلمانان )، (قم : صدرا ) ؛
ب . محمد حسن قدردان قراملکی، سویه‌های پلورالیزم، (تهران : مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول 1378 )، صص 110 - 116 .
------
شیعه‌
. آیا در اسلام حتماً باید پیرو فرقه خاصی بود یا این که انسان تابع کدام فرقه باشد تفاوتی ندارد؟ و اگر تنها یک گروه بر حق است به چه دلیل آن گروه شیعه است؟
یک. ملاک اصلی مسلمان بودن ایمان به حقیقت ناب اسلام و پیروی از آموزه‌ها و تعالیم اسلام خالص و پیراسته از پیرایه‌ها است. این مسأله در زمان پیامبر اسلام‌صلی الله علیه وآله در تبعیت و پیروی یکپارچه از آن حضرت تبلور می‌یابد. پس از رحلت پیامبر اعظم‌صلی الله علیه وآله نیز تبعیت از اسلام ناب در گرو پیروی کامل از مسیری است که حضرتش برای امت ترسیم فرموده و بدان راهنمایی کرده است.
دو. براساس آنچه در روایات متعدد و متواتری شیعه و سنی نقل کرده‌اند، پیامبر اکرم در موارد مختلفی مسیر آینده امت را ترسیم کرده و راه راست و ضلالت‌ناپذیر را پیروی کامل از (ثقلین) یعنی قرآن و عترت دانسته‌اند. از جمله در صحیح مسلم و مسند احمد بن حنبل و سنن دارمی و سنن بیهقی و دیگر منابع معتبر روایی اهل‌سنت آمده است که پیامبرصلی الله علیه وآله در خطبه غدیر فرمودند : (هان ای مردم! همانا من یک بشر هستم و انتظار می‌رود که فرستاده پروردگارم (ملک‌الموت) نزد من آید پس او را اجابت گویم. به درستی که من دو چیز گرانبها نزد شما می‌گذارم : یکی از آن دو کتاب خداست که در آن هدایت و نور است. پس کتاب خدا را دریابید و به آن چنگ زنید... و دیگری اهل بیت من است...).(1) نیز آن حضرت اضافه فرمودند : (آن دو (قرآن و عترت) جدایی ناپذیرند تا بر حوض کوثر به من بازگردند. پس بنگرید پس از من چسان آن دو را پی می‌گیرید).(2) و نیز بر این نکته تأکید کردند که : (اگر آن دو را پیروی کنید هرگز گمراه نخواهید شد).(3)
بنابراین گوهر هدایت اسلام ناب پس از پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله جز از طریق پیروی قرآن و عترت به چنگ آمدنی نیست. از این احادیث نکاتی چند به شرح زیر به دست می‌آید :
2-1. قرآن و اهلبیت‌علیهم السلام همیشه همراه یکدیگرند و جدایی ناپذیرند و طالبان حقایق قرآن باید به اهلبیت‌علیهم السلام چنگ بزنند.
2-2. چنان که پیروی از قرآن بدون هیچ قید و شرطی بر همه واجب است پیروی از اهلبیت‌علیهم السلام نیز چنین است.
2-3. اهلبیت‌علیهم السلام معصومند، زیرا جدایی‌ناپذیر بودن آنها از قرآن، و لزوم پیروی بی‌قید و شرط از آنان از دلایل روشنی بر معصوم بودن آنها است، چرا که اگر گناه و خطایی داشتند از قرآن جدا می‌شدند، و پیروی از آنان، مسلمانان را از ظلالت و گمراهی بیمه نمی‌کرد، و اینکه فرمودند با پیروی از آنان در برابر گمراهی‌ها مصونیت دارید، دلیل روشنی بر عصمت آنها است.
2-4. پیامبرصلی الله علیه وآله این برنامه را برای تمام ادوار تاریخ مسلمین تا روز قیامت تنظیم کرده، می‌فرماید : (این دو همیشه با هم‌اند تا در کنار حوض کوثر نزد من آیند). این به خوبی نشان می‌دهد که در تمام طول تاریخ اسلام فردی از اهلبیت‌علیهم السلام به عنوان پیشوای معصوم‌علیه السلام وجود دارد، و همان گونه که قرآن همیشه چراغ هدایت است، آنها نیز همیشه چراغ هدایتند.
2-5. جدا شدن یا پیشی گرفتن از اهلبیت‌علیهم السلام مایه گمراهی است و هیچ انتخابی را نباید بر آنها مقدم داشت زیرا آنها از همه افضل و اعلم و برترند.(4)
سه. پیامبر اعظم‌صلی الله علیه وآله در موارد مکرر مصادیق اهل بیت را با نام و عدد معرفی نموده‌اند. دراین دسته از روایات که در منابع مختلف شیعه و سنی نقل گریده است حضرت علی‌علیه السلام به عنوان امام اول و جانشین بلافصل آن حضرت معرفی شده و آخرین امام که دوازدهمین آنان است حضرت مهدی خواهد بود.(5)
چهار. بر اثر عللی که پیش از این گفته آمد امت اسلامی پس از آن حضرت به گروهای مختلفی تقسیم شدند. عمده‌ترین تقسیم به دو گروه شیعه و سنی است. شیعه کسانی را گویند که به لزوم پیروی از اهل بیت و امامت آنان به دلیل اشارت قرآنی و نصوص قطعی رسیده از پیامبر ایمان دارند. در مقابل اهل سنت و جماعت کسانی را گویند که منکر وابستگی امر امامت و رهبری دینی و سیاسی امت به نص بوده و لزوم پیروی از اهل بیت‌علیهم السلام را انکار می‌کنند. گروه نخست به عنوان شیعه علی‌علیه السلام شناخته شده و از زبان پیامبرصلی الله علیه وآله به این نام خوانده شده‌اند.
از جمله پیامبر به حضرت علی‌علیه السلام فرمود : (یا علی انت و اصحابک فی الجنه، انت و شیعتک فی الجنه)؛ ای علی تو و یارانت در بهشتید، تو و شیعیانت در بهشتید).(6)
مشابه این روایت در منابع اهل سنت به تکرار یافت می‌شود.(7)
پنج. همان طور که حقانیت همه ادیان در عرض یکدیگر مردود است، حقانیت همه فرقه‌ها در درون یک دین نیز ممکن نیست و به تناقض می‌انجامد.
در روایات متعددی که شیعه و سنی از پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله نقل کرده‌اند امت پس از آن حضرت به فرقه‌های متعددی تقسیم شده و در این میان تنها یک گروه اهل نجات و رستگاری‌اند.
نتیجه :
براساس آنچه گذشت آیا می‌توان غیر از تشیع راستین، یعنی پیروی حقیقی از قرآن و عترت را، راه حق و صراط مستقیم و نجات آفرین به حساب آورد؟

...................) Anotates (.................
1) صحیح مسلم، باب فضائل علی ابن ابی طالب؛ مسند احمد، 4/364؛ سنن دارمی، 2/431؛ سنن بیهقی، 2/148 و 7/30؛ الطحاوی، 4/368.
2) الترمذی، 13/201؛ اسدالغابه، 2/12؛ الدر المنثور، تفسیر سوره شوری، آیه مودت.
3) مستدرک الصحیحین و تلخیصه، 3/109؛ فضائل الطائی، ص 30؛ مسند احمد، 3/17 و... .
4) جهت آگاهی بیشتر بنگرید :
الف. آیه الله مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 9، ص 75 و 76، تهران : دارالکتب الاسلامیه، چهارم، 1377.
ب. علی اصغر رضوانی، شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، ج 2.
ج. حمیدرضا شاکرین، چرا تشیع (مق) معارف (ماهنامه)، ش 53 و 54.
5) جهت آگاهی بیشتر به پاسخ پرسش‌های بعدی رجوع کنید.
6) جهت آگاهی بیشتر بنگرید : علی ربانی گلپایگانی، درآمدی به شیعه‌شناسی، ص 31-28، قم : مرکز جهانی علوم اسلامی.
7) ابن حجر عسقلانی، الصواعق المحرقه، ص 161، ط. مکتبه القاهره.