طریقه جمع بین دو روایت (الشقی شقی فی بطن امه و السعید سعید فی بطن امه و کل مولود یولد علی الفطره) است ؟

طریقه جمع بین دو روایت (الشقی شقی فی بطن امه و السعید سعید فی بطن امه و کل مولود یولد علی الفطره) است ؟

روایت (کل مولود یولد علی الفطره) از پیامبر اسلام ص نقل شده است که مرحوم کلینی در جلد اول اصول کافی آن را ذکر نموده است امام باقر (ع) در توضیح روایت می فرماید یعنی (المعرفه با الله عزوجل خالقه) مقصود پیامبر(ص) آن است که هر نوزادی با این معرفت و آگاهی که خداوند خالق و آفریننده اوست متولد می شود .
علی (ع) می فرماید : یکتا داشتن پروردگار مقتضای قطرت انسانی است امام صادق (ع) نیز در جواب زراره که از مفاد آیه سی ام از سوره نور سوال کرده بود فرمودند خداوند همه را بر فطرت توحید خلق نمود .
در جمع بین دو روایت( الشقی شقی فی بطی امه و ... )که مرحوم مجلس در بحار الانوار آمده است و روایت کل مول بزرگان فرمودند که : روایاتی که در باب شقاوت و سعادت ذاتی انسان به تعبیر متکلمان آمده است( السعید سعید فی بطن امه و الشقی شقی فی بطن امه) و یاروایاتی مبنی بر این که چون روح در چنین دمیده شد فرشته ای بر پیشانی او خواهد نوشت که صالح است یا صالح که همه این روایات ایهام جبر دارد پاسخی که داده اند ما سه پاسخ را ذکر می کنیم
1- می توان گفت که این روایات در مقام بیان اقتضاء ها هست نه بیان علت تامه یعنی کسانی که خلق شده اند طینت برخی اقتضای میل به بدی و گناه دارد و طینت برخی اقتضای گرایش به خیر دارد مثل فرزندی که از پدر صالح به وجود آمده است ، در برابر نوزادی که از زنا متولد شده است که در این یکی اقتضای گناه بیشتر است ولی در هیچ یک به حد ج بر نمی رسد .
2- جواب دیگر این که طینت دخالتی در خوب و بد شدن ندارد بلکه خدا از پیش می دانسته است چه کسانی با اختیار خویش راه خوب آفریده و دو دیگر را از بد و این شبیه آن است که باغبانی هر گلی را متناسب با ارزش و مقدار رشد و بالندگی آن در گلدانی مناسب قرار می دهد .
با روحی که بناست با اختیار خودش خوب یا بد شود و ظرف طینت هیچ تاثیر در خوب و بد شدن مظروف خود ندارد 4
3- جواب دقیق تر آن است که ما طینت را چنان که در دو جواب پیشین به همان معنای متعارفی که به ذهنمان می آید نگیریم بلکه منظور از طینت و یا و صالح این جهانی نیست چنان که در علیتی در آیه برای مطففین
(ان کتاب الابرار لفی علیین و سجین مطففین) آیه( ان کتاب الفجار لفی سجین) نیز ، چیزهایی در این عالم نیست بلکه این ها مربوط به عالمی دیگر است که در آن عالم نظام دیگری حکمفرماست بنابراین اگر حمل روایات و اخبار طینت به آن مرتبه ای از وجود که در عالم خزائن الهی است صحیح باشد می توان گفت تمام شئون انسان علی نعت البساطه در آن عالم موجود است بدون این که با اختیار انسان و تحولات و تغییرات او در این عالم منافاتی داشته باشند آن عالم نسخه ای از این عالم است گیرم نسخه ای کاملتر .
منابع :
1- اصول کافی، مرحوم کلینی، ج 2 و 13 بحار علامه مجلسی به نقل از انسان شناسی محمود رجبی،ص 68-100.
2- معارف قرآنی، محمد تقی مصباح یزدی، ص 382.
3- انسان شناسی، محمد رجبی، ص 103 ناشر انتشارات موسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی .
4- و 5 معارف قرآن،محمد تقی مصباح یزدی، ص 383 و 384 ناشر : موسسه در راه حق چاپ 1373.