شرح حدیث:
هنگامی که به بحث پیرامون صفت (حُسن خُلق) در تفسیر اخلاق در قرآن، جلد 3، صفحه 135 رسیدیم، دامنه این بحث را بسیار گسترده یافتیم و علی رغم مطالعات قبلی پیرامون این موضوع، تعبیراتی در قرآن و احادیث یافتیم که در کمتر مسأله ای دیده می شود!
به عبارت ساده تر، حسن خلق، خوشرویی، ادب، برخورد مناسب با مردم، از اساسی ترین مسایل اسلام است. روایات زیاد با تعبیرات کم نظیر و تأکیدات فراوان نشان می دهد که پیامبر (صلی الله علیه وآله)اهمیّت بسیار زیادی برای حُسن خُلق قایل بوده است. متأسّفانه در میان گروهی از مسلمانان یا به این مسأله اهمیّت داده نمی شود، یا بر خلاف آن عمل می شود تا آن جا که بعضی خیال می کنند که آدم خوب باید عبوس، ترشرو، خشن، خشک و بداخلاق باشد! در حالی که این اشتباه بزرگی است.
در واقع آنچه در این روایت آمده یکی از فواید دنیوی اخلاق خوش است. تجربه نشان داده کسانی که اخلاق خوشی داشته اند، کار و زندگی آن ها هم رونق داشته است. چهل سال قبل آماری از رونق کسب و کار برخی از کسبه دیدم که طبق آن آمار، کسبه خوش اخلاق 70% و کسبه بداخلاق 30% موفّق بودند; یعنی سهم خوش اخلافی 40% است! چرا که حسن خلق مردم را به سوی خود می کشاند و اخلاق بد دافعه دارد.
همه مسلمانان مخصوصاً کسانی که با مردم برخورد بیش تری دارند باید اخلاقی نیکو داشته باشند، که اخلاق خوش هم جامعه را آباد می سازد و هم باعث طول عمر می شود، چنانکه در حدیث آمده است: (اِنَّ الْبِرَّ وَ حُسْنَ الْخُلْقِ یَعْمُرانِ الدّیارَ وَ یَزیدانِ فِی الاَْعْمارِ)(2).
سؤال: چرا حسن خلق باعث وسعت روزی می شود؟
پاسخ: در مثال فوق مشتری زمانی از یک کاسب جنس می خرد که به او اعتماد کند. اگر نسبت به کاسب مشکوک و بدبین باشد از او فرار می کند. بنابراین کاسب باید اعتماد مشتری را جلب کند و یکی از طرق جلب اعتماد برخورد خوب است. مشتری حسن خلق فروشنده را به حساب درستی و امانت و صداقت و اعتماد او می گذارد.
شخصی نقل می کرد که برای معالجه به یکی از کشورهای غربی رفته بودم، پس از پایان معالجه و پذیرایی بسیار شایسته، درخواست صورت حساب کردم، آن ها در کمال ادب و احترام گفتند: در این باره عجله نکنید، شما به سلامت به ایران بازگردید، آن گاه ما صورت حساب را برای شما ارسال می کنیم و شما هزینه بیمارستان را سر فرصت به شماره حسابی که درون آن نامه است ارسال دارید!
در مقابل، بیمارستان هایی در کشور اسلامی ما وجود دارد که تا پول نگیرند، بیمار را اساساً پذیرش نمی کنند! این کجا و آن کجا؟
متأسّفانه آنچه را حضرت علی (علیه السلام)نسبت به آن بیمناک بود سبقت دیگران در عمل به اسلام در برخی از امور تحقّق یافته است!.
پی نوشت:
1. میزان الحکمة، باب 1114، حدیث 5077، (جلد سوم، صفحه 151).
2. میزان الحکمة، باب 1114، حدیث 5077، (جلد سوم، صفحه 151).
منبع: 110 سرمشق از سخنان حضرت علی علیه السلام، مؤلّف: حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، تهیّه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی.
