اگر فلسفه خلقت عبادت خداست پس آیا با عبادت نکردن بعضی افراد نقض غرض پیش می آید؟
عبادت بر دو گونه است : عبادت تکوینی و عبادت تشریعی. عبادت تکوینی ، ربطی به اختیار عبادت کننده ندارد ؛ بلکه لازمه خلقت اوست لذا نمی تواند از آن سر باز زند ؛ اما عبادت تشریعی منوط به وجود اختیار است و شرط اساسی آن ، این است که شخص عبادت کننده بتواند با اختیار خود از آن سر باز زند. در بین موجودات عالم ، تنها انسان و جنّ هستند که افزون بر عبادت و بندگی تکوینی ، عبادت اختیاری نیز دارند ؛ بر همین اساس ، خداوند متعال دو گونه هدف برای انسان و جن قرار داده است ؛ یکی عبودیت تکوینی و دیگری عبودیت تشریعی . گفته شد که هدف اول تخلف ناپذیر است ؛ و محال است انسان و جن از عبادت تکوینی حق تعالی سرباز زنند؛ اما هدف دوم اساسا وقتی معنی دارد که ذاتا قابل تخلف باشد ؛ چون اختیاری و تشریعی بودن یک امر مستلزم این است که شخص مختار و مکلف در انتخاب یا عدم انتخاب آن آزاد باشد ؛ و الا اختیاری و تشریعی بودن معنی نداشت. بنابر این اگر خداوند متعال فرمود : ( وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ ) (الذاریات/ 56 ) (جن و انس را نیافریدم مگر این که مرا عبادت کنند) مقصود این است که من این دو موجود را مختار و مکلف خلق کردم و برای آنها عبودیت تشریعی را هم هدف قرار دادم تا اگر خواستند ، فراتر از تمام موجودات دیگر به کمالی برتر دست یابند ؛ لذا فرمود : ( إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً )(الإنسان : 3) ( ما راه (درست ) را به او (انسان ) نشان دادیم، خواه شاکر باشد(و پذیرا گردد) یا ناسپاس باشد ( و نپذیرد) ) مؤید این معنا تفسیری است که امام صادق (ع) از آیه شریفه ( وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ ) ارائه فرموده اند؛ ( عنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ : ( وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ ) قَالَ: خَلَقَهُمْ لِیَأْمُرَهُمْ بِالْعِبَادَة )
ابی بصیر گفت از امام صادق (ع) سوال کردم درباره فرموده حقّ تعالی که: ( وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ ) آن حضرت فرمودند: مقصود اینست که: حقّ تعالی جنّ و انس را آفرید تا آنها را به عبادت امر فرماید.)( علل الشرائع ، ج1 ، ص 13) پس اگر کسی تشریعا خدا را عبادت نکند نقض غرضی رخ نداده است ؛ چون عبادت تشریعی ، هدف تشریعی خلقت انسان است ؛ نه هدف تکوینی او .و تشریعی بودن هدف ، به این است که امکان تخلف داشته باشد . خدا انسان و جن را آفرید و راه را به آنها نشان داد و هدف را برای او مشخص نمود( هدف را تشریع نمود ) ؛ و بیان داشت که تحقق این هدف در گرو خواست خود اوست ؛ اگر خواست ، به آن می رسد ؛ و اگر نخواست خود را از آن محروم می نماید. ( وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی )(النجم : 39) ( و اینکه برای انسان بهره‌ای جز سعی و کوشش او نیست )
خلاصه جواب این که : هدف تکوینی خلقت صددرصد محقق است ؛ ومحال است تخلف پذیرد . اما هدف تشریعی از آن جهت که به مخلوق مربوط است تخلف پذیرمی باشد ؛ اما درمقام تشریع نیز آنچه مربوط به خداست ، از خلقت موجود مادی مختار و مکلف و ارسال رسل و کتب آسمانی و ارائه طریق حق و باطل ، همگی صد در صد تحقق یافته اند ؛ و اگر عده ای عبادت تشریعی نمی کنند آن هم لازمه اختیار است و الا عبادت تشریعی معنا پیدا نمی کرد. پس غرض خدا در هدف قرار دادن عبادت تشریعی ، این نبود که صد در صد تحقق یابد تا از تحقق نیافتن آن نقض غرض لازم آید.
