سوالی در باره عبادت ما و خواندن نماز به سمت قبله دارم. چرا به سمت خانه کعبه که از سنگ ساخته شده عبادت می کنیم؟ خودم با این موضوع مشکلی ندارم ولی نمی دانم اگر کسی از من این سوال رو بپرسد و بگوید که کفار بتها رو عبادت می کردند و شما مسلمانان هم به سمت کعبه عبادت می کنید، چه جوابی بدهم؟ لطفا توضیح بفرمایید.

سوالی در باره عبادت ما و خواندن نماز به سمت قبله دارم. چرا به سمت خانه کعبه که از سنگ ساخته شده عبادت می کنیم؟ خودم با این موضوع مشکلی ندارم ولی نمی دانم اگر کسی از من این سوال رو بپرسد و بگوید که کفار بتها رو عبادت می کردند و شما مسلمانان هم به سمت کعبه عبادت می کنید، چه جوابی بدهم؟ لطفا توضیح بفرمایید.

در این زمینه توجهتان را به دو مسئله جلب می کینم:
یک. ساخت کعبه‌
براساس آیات قرآن و اسناد تاریخی در باب ساختن کعبه، مکه نمادی از برکات الهی، هدایت بشرآل عمران (3)، آیه 96. و محل اجتماع‌بقره (2)، آیه 125. برای عبودیت حضرت حق تلقی شده است. خداوند متعال با افاضه خیر فراوان بر این مکان، (رزّاقیت) خود را به نمایش درآوردابراهیم (14)، آیه 37. و با ارائه این حقیقت که آنجا محلی برای وصول به مقام قرب الهی است، چگونگی سلوک بندگی را برای هدایت جهانیان به تصویر کشید.
چنان که با تعیین یک سلسله اعمال تشریعی در ایام خاص، کیفیت سیر عبودی را به انسان‌ها خاطرنشان ساخت و آموخت که آدمی باید از نفس خود، هجرت کرده، با پاک‌سازی درون از هرگونه آلودگی، تعلّق، رنگ و هیئت غیرخدایی و با اخلاص، اقبال و توبه خاص، به مقام قرب ربوبی باریابد.طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان، ج 1، ص 298. علاوه بر آن، خانه خود را نشانگر مقام ابراهیم، حرم امن و حج توانمندان تلقی فرمود که هر یک نشان دهنده عظمت مقام حضرت حق است در واقع چه نشانی گویاتر و رساتر از اینکه هر سال میلیون‌ها انسان در این مکان گرد آمده و با انجام دادن مناسک و اعمالی، عبودیت در پیشگاه خداوند را به نمایش گذارند. این خود برای دیگر مردمان نیز بیدارگر و تحوّل‌آفرین است.همان، ج 3، ص 354.
خداوند، دستور ساخت این خانه را صادر فرمود تا به عنوان قبله در نماز، در کشتن گوسفندان و در مواجهه اموات، یادآور خویش به مردم باشد. علاوه بر آنکه همه دل‌هایِ به ظاهر متفرق را به یک سو جمع کرده است تا روح توحید و یکی بودن را در آنها بپروراند و به واسطه آن، دین خود را زنده و پایدار سازد.همان، ج 6، ص 142. پس هدف از برپایی چنین مکان شریفی، چیزی جز قرار دادن نماد و نشانی از حقایق معنوی و فرامادی نیست.
دو. چرایی استقبال‌
استقبال یا رو به قبله کردن در نماز، اسرار و حکمت‌هایی دارد. برخی از حکمت‌های عرفانی، سیاسی و اجتماعی آن عبارت است از:
2-1. کعبه زمینی و جسمانی، نمادی از توجّه به کعبه حقیقی است که مرتبه‌ای فراتر از عوالم جسمانی دارد. آیة اللَّه حسن زاده آملی در این باره می‌نویسد: ([در نماز] توجه به کعبه حقیقی می‌نمایی که عبارت از دل است که در عالم بدن انسان به منزله (کعبه) است، و به منزله (بیت المعمور) است در آسمان چهارم و به منزله عرش است).هزار و یک نکته، ص 100، نکته 103؛ دیلمی، حسین، هزار و یک نکته درباره نماز، (قم: پارسایان، چاپ پنجم، 1378)، ص 62.
2-2. کعبه از آن جهت که به خدای متعال انتساب یافته و به (بیت الله) مشهور است؛ شرافت خاصی دارد و رعایت و احترام آن، لازم است. به همین جهت سفارش شده که در حالت‌های خوب معنوی، رو به قبله باشیم؛ لکن در حالت‌های نامناسب (مانند تخلی و...) به جهتی باشیم که در راستای قبله قرار نگیریم. در شرح حال امام خمینی‌رحمه الله آمده است: ایشان هر وقت وضو می‌گرفت، تمام جزئیات وضو را رو به قبله انجام می‌داد. حتی اگر دستشویی رو به قبله نبود در هر مورد، پس از آنکه یک کف دست آب بر می‌داشت، شیر آب را می‌بست و رو به قبله آب را روی صورت یا دست می‌ریخت.سرگذشت‌های ویژه از زندگی حضرت امام خمینی، ج، ص 31.
در واقع رو به قبله کردن - به دلیل انتساب کعبه به خدا - موجب توجه دل به او است. امام باقرعلیه السلام فرمود: (هر گاه نماز گزار رو به قبله می‌ایستد، به جانب خدای مهربان رو کرده است).نهاوندی، محمد فرید، رموز نماز یا اسرار الصلاة، ص 65. این نه بدان دلیل است که خداوند در جهت خاصی می‌باشد؛ بلکه به سبب محدودیت توجّه و اقبال دل است. به عبارت دیگر چون اشتغالات و خواطر نفسانی، توجه دل به خدا را کم می‌کند؛ قرار دادن یک پایگاه خاص عبادی و رو کردن به آن، زمینه توجه بیشتر دل به سوی صاحب خانه را فراهم می‌آورد.
(سیسلاس) - مورخ مشهور رومانی به نقل از (کارلایل) انگلیسی در وصف کعبه - می‌نویسد: (این کعبه مقارن میلاد مسیح، اشرف معبدها بوده است. این معبد امروز مانند آهن‌ربا از اقصای شرق تا انتهای غرب و یا از دهلی تا مراکش، از چهار سمت، روزی چند بار (برای اقامه نماز)، دل‌های مسلمانان را به طرف خود جذب کرده و هر یک از آنان را به ساحت قدس صاحب خانه، متوجه می‌سازد).پیامبر اسلام‌صلی الله علیه وآله از نظر دانشمندان شرق و غرب، ص 212.
کعبه رمز حضور قلب است. امام خمینی‌رحمه الله در این زمینه می‌نویسد: (نکته باریکی در واژه قبله هست که باید از آن غافل نبود. (قبله) در اصل لغت، اسم عمل ما است، نه اسم خانه (کعبه)؛ ولی چون این عمل رو به روی با آن خانه انجام می‌گیرد، کم کم اسم خود خانه شده است. قبله بر وزن (جِلسه) و (وِجهه) طرز ایستادن و رو به رو شدن با چیزی است که با حضور ذهن انجام گیرد. مواجهه‌ای است که انسان به حال خبردار می‌ایستد که گویی رژه می‌رود و سان می‌دهد. نهایت باید این رژه و سان در مورد خانه خدا با همه اعضا و تمام اندام بدن بوده باشد؛ آن هم به حال خبردار و با نظم و احترام و با حضور ذهن کلی.
پس قبله به معنای اقبال کردن، به چیزی است؛ اما طوری که اقبال و روی آوردن به آن، همراه با گسستن از غیر باشد که رنگ پیوستن به آن و گسستن از غیر آن، در عمل آشکار باشدحسین انصاریان، عرفان اسلامی؛ ج 5 ص 172 و 173، به نقل از: آداب الصلاة.)!برای مطالعه بیشتر نگا: خمینی، روح اللَّه، آداب الصلاة، (مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1366)، ص 128 و 129.
2-3. دیگر از اسرار توجه به کعبه بعد سیاسی - اجتماعی آن است. جابر بن‌حیان از امام صادق‌علیه السلام پرسید: آیا مرکز بودن کعبه برای نماز اهمیتش بیشتر است، یا برای حج؟ آن حضرت فرمود: مرکزیت آن برای نماز؛ زیرا بسیاری از مسلمانان نمی‌توانند در تمام عمر حتی یک بار به مکه بروند؛ ولی هر مسلمان در هر نقطه از جهان، روزی پنج بار به سوی کعبه نماز می‌خواند. می‌توان گفت در هر شبانه روز پنج بار، نگاه تمام مسلمین جهان در کعبه به هم می‌رسد و گویا تمام مسلمانان جهان، شبانه روزی پنج مرتبه در چشمان یکدیگر می‌نگرند و سخن آنان در آنجا به هم می‌رسد و تکبیر مسلمان در شرق و غرب دنیا، در کعبه شنیده می‌شود. این مرکزیت در هیچ یک از ادیان گذشته وجود نداشته و در آینده هم به وجود نخواهد آمد.ری‌شهری، محمد، مناظره در رابطه با مسائل ایدئولوژیک، ص 84 و 85.
به عبارت دیگر کعبه مغناطیس دل‌های اهل ایمان و رمز وحدت و استقلال مسلمانان است و ارتباط نماز و کعبه، ارتباطی دائمی است. (اگر کسی از فراز آسمان‌ها به صفوف نماز گزاران کره زمین بنگرد، دایره‌های متعددی را می‌بیند که مرکزیت همه آنها کعبه است و توحید، نقطه تمرکز فکر و دل و جان و صفوف مسلمین است).قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص 109، (تهران: ستاد اقامه نماز، چاپ هفدهم 1378).
(گلادستون) (نخست وزیر اسبق انگلستان) در پارلمان این کشور گفت: تا هنگامی که نام (محمدصلی الله علیه وآله) در مأذنه‌ها بلند است و (کعبه) پابرجا و (قرآن) راهنما و پیشوای مسلمانان است؛ امکان ندارد پایه‌های سیاسی ما، در سرزمین‌های اسلامی استوار و برقرار گردد.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 4، ص 438.
پروفسور (روژه گارودی) (دانشمند مسلمان و فیلسوف مشهور فرانسوی) می‌نویسد: (در نماز، انسان به خود باز می‌گردد و همه هستی را در وجود خویش احساس می‌کند و چنین است که انسان با ایمان، به ستایش وادار می‌شود. در نماز، همه مسلمانان جهان در برابر محراب‌های تمام مساجد - که زاویه آنها به سوی کعبه ساخته شده است - در صف‌های فشرده، با همدلی و حضور خود به طور گسترده و عمیقی مجذوب مرکز خویش و بنیاد خود می‌شوند).به نقل از محسن کازرونی، خلوتگه راز، ص 198.
2-4. ایستادن رو به قبله، یادآور خاطره‌ها و ارزش‌های بسیاری است: مکه شکنجه گاه بلال، قربانگاه اسماعیل، زادگاه علی بن ابی طالب‌علیه السلام، پایگاه قیام حضرت مهدی(عج)، محل آزمایش ابراهیم‌علیه السلام و عبادت گاه تمامی پیامبران و اولیا است و چه زیبا است که نماز گزار آن گاه که رو به قبله می‌ایستد، پیش از شروع نماز، مروری بر این ارزش‌ها داشته باشد.محسن قرائتی، تفسیر نماز، ص 50.
2-5. یکی از برکات دستور قرآن به استقبال قبله، این است که موجب رشد علمی مسلمین گردید. قرآن کریم می‌فرماید: (فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ ...بقره (2)، آیه 144.
) ؛ (پس روی کن به طرف مسجدالحرام و شما مسلمین نیز هر کجا باشید در نماز روی بدان جانب کنید) و نیز: (وَ مِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ ...) ؛ (ای رسول! از هر جا و به هر دیار بیرون شدی، روی به جانب کعبه کن و شما مسلمین هم به هر کجا بودید، روی بدان جانب کنید).همان، آیه 150.
(شطر) در آیه شریفه، به معنای سمت و جانب است. ایستادن دقیق در محاذات خانه کعبه و حتی مسجدالحرام، برای کسانی که از دور نماز می‌خوانند، بسیار مشکل است؛ اما ایستادن به سمت آن برای همه آسان است. همین دستور قرآنی به نوبه خود، موجب پیشرفت علوم جغرافیا، هیئت، هندسه و ریاضی و اختراع قبله نما در بین مسلمین گردید؛ زیرا برای قبله‌یابی و تشخیص جهت آن، نیازمند این علوم بودند.
2-6. همان طور که در امور دنیایی و مادی، انسان نیاز به نظم و برنامه خاص و معینی دارد، عبادات نیز از این مسئله مستثنا نیست.
نماز و احکام آن - از جمله استقبال - قبله نمونه‌ای عالی از نظم و انضباط در امور عبادی و معنوی است.
اما در فرق کعبه و بت سخن فراوان است.
تنها نکته ای که به اختصار اشاره می شود این است که کعبه معبد است و بت معبود. بت پرستان بت را معبود خویش قرار می دادند, اما هیچ مسلمانی کعبه را معبود قرار نمی دهد بلکه آن را معبد می داند و در استقبال قبله نیز دل به سوی خدا دارد و او را عبادت می کند نه کعبه را. درواقع ما خدا را عبادت می کنیم وکعبه را قبله خود می گیریم ونماز وعبادت را به آن سو می گزاریم پس با کعبه خدا عبادت می شود نه کعبه ومعلوم است که آیت خدا از آن نظر که آیه ونشانه است خودش اصلاً نفسیتی واستقلالی ندارد پس اگر سجده شود جز صاحب نشانه یعنی خدا عبادت نشود.