آیا ائمه(ع)نیز هنگام عزادار بودن لباس مشکی میپوشیدند? در این زمینه توجه به چند امر برای روشن شدن موضوع لازم است: 1.سابقه سیاهپوشی شواهد فراوان تاریخی و ادبی، بیانگر این حقیقت است که بسیاری از ملل و اقوام جهان، از دیر زمان، در ایام عزا سیاه میپوشیدهاند. به دلیل مجال اندک به ذکر چند نمونه از ایران، یونان باستان و اعراب اشاره میشود. الف. ایران باستان؛ شواهد فراوانی در متون کهن ایرانی وجود دارد که سیاهپوشی را نشان ماتم و اندوه قلمداد کرده است. شاهنامه فردوسی - که بیانگر فرهنگ و تمدن کهن ایران است - پر است از مواردی که جامه سیاه را نمود عزا و غم تلقی کرده است. در خصوص زمانی که رستم به دست برادرش شغاد، ناجوانمردانه کشته شد، فردوسی میسراید: به یک سال در سیستان سوگ بود ؛ همه جامههاشان، سیاه و کبود در عصر ساسانیان نیز، هنگامی که بهرام گور درگذشت ولیعهدش یزدگرد، چنین کرد. چهل روز سوگ پدر داشت راه ؛ بپوشید لشگر کبود و سیاه ؛ و... و این سیاهپوشی تا هماکنون در ایران رایج است.(نگا: معجمالبلدان، حموی، ج 3، ص 452 و تاریخ گیلان و دیلمستان، ص 223.) ب . یونان باستان؛ در اساطیر یونان باستان، آمده است: زمانی که تیتس از قتل پاتروکلوس به دست هکتور، شدیداً اندوهگین شد؛ به نشانه عزا، سیاهترین جامههایش را پوشید. این امر نشانگر آن است که قدمت رسم سیاهپوشی در یونان، به عصر هومر باز میگردد. در میان عبرانیان (یهودیان قدیم) نیز رسم بود که در عزای بستگان خویش، سرها را میتراشیدند و بر آن خاکستر میپاشیدند و لباسشان در این گونه مواقع، سیاهرنگ یا نزدیک به آن بود.(دائرة المعارف، ج 6، ص 710 - 722.) بستانی در دائرة المعارف خود، رنگ سیاه را برای عزا در تمدن اروپای قرنهای اخیر، به عنوان مناسبترین رنگ گزارش کرده، مینویسد: طول دوران عزاداری - بر حسب درجه نزدیکی به مرده - از یک هفته تا یک سال طول میکشد و بیوه زنان، دست کم تا یک سال عزا میگیرند و در این مدت لباسهای آنان سیاهرنگ و خالی از هرگونه نقش و نگار و زیورآلات است.(دائرة المعارف، ج 6، ص 710 - 722.) ج . اعراب: تاریخ، شعر، لغت و سیره نشان میدهد که اعراب - از مصر و شامات گرفته تا عراق و حجاز - رنگ سیاه را رنگ عزا می شناختهاند. زمخشری (ادیب و مفسّر قرن ششم) مینویسد: یکی از ادیبان گوید: راهبی سیاهپوش را دیدم و بدو گفتم: چرا سیاه پوشیدهای؟ گفت: عرب زمانی که کسی از آنها میمیرد، چه میپوشد؟ گفتم سیاه میپوشد، گفت من نیز در عزای گناهان سیاه پوشیدهام. (ربیع الابرار و نصوص الاخبار، ج 3، ص 747). در کتابهای تاریخی نیز، گزارش شده است: که عرب، در مواقع مصیبت، جامه خویش به رنگ سیاه میکرد. (اخبار الدولة العباسیة، ص 247). در عصر پیامبر(ص) هم پس از پایان جنگ بدر - که هفتاد تن از مشرکان و قریش به دست مسلمین به خاک هلاکت افتادند - زنان مکه در سوگ کشتگان خویش، جامه سیاه پوشیدهاند. (السیرة النبویة، ج 3، صص 10 - 11). این شواهد تاریخی و ادبی، نشان میدهد که رنگ سیاه از دیر باز در میان بسیاری از ملل و اقوام نشان عزا و اندوه بوده است و این امر اختصاص به ایران یا دوران اسلام نداشته است؛ بلکه اعراب پیش از اسلام، ایرانیان و یونانیان باستان نیز به رسم عزا، جامه سیاه یا کبود میپوشیدهاند.(نگا: تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ج 2، ص 127). 2.سیاهپوشی در میان اهلبیت(ع) گزارشهای مستند بیانگر این حقیقت است که پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) نیز مهر تأیید بر این سنت منطقی و رسم طبیعی گذاشته و خود در مقام عمل، در عزای عزیزان خویش سیاه پوشیدهاند. به روایت ابنابیالحدید در شرح نهجالبلاغه، امام حسن(ع) در سوگ امیرمؤمنان علی(ع)، جامههای سیاه بر تن کرد و با همین جامه به میان مردم آمد و برای آنان خطبه خواند.(شرح نهجالبلاغه، ابن ابیالحدید، ج 16، ص 22.) بنابر حدیثی که اکثر محدثان آن را نقل کردهاند، امام باقر(ع) فرمودند: زنان بنیهاشم در سوگ ابا عبد الله(ع) جامه سیاه بر تن کردند: (لما قتل الحسین بن علی(ع) لبس نساء بنیهاشم السواد و المسوح و کن لاتشتکین من حر و لا برد و کان علی بن الحسین(ع) یعمل لهن الطعام للمأتم)؛ (بحارالانوار، ج 45، ص 188 و وسائلالشیعه، ج 2، ص 890. )زمانی که امام حسین بن علی(ع) به شهادت رسید، زنان بنیهاشم لباسهای سیاه و جامههای خشن مویین پوشیدند و از گرما و سرما شکایت نمیکردند. [پدرم] علی بن الحسین به علت [اشتغال آنان به] مراسم عزاداری، برایشان غذا درست میکرد). 3. نتیجه گیری: از همین رو، است که شیعیان و ارادتمندان به اهل بیت(ع) در دهه اول محرم، آخر صفر، ایام شهادت امیرمؤمنان(ع) و فاطمه زهرا(س) و شهادت دیگر ائمه و نظایر آن، جامه مشکی میپوشد و در و دیوار و کوی و برزن را سیاهپوش میکند. چراکه قرآن و روایات، دوستی خاندان رسول اکرم(ص) را بر مسلمانان واجب کردهاند. (شوری (42)، آیه :23؛ هود (11)، آیه 29؛ میزان الحکمة، ج 2، ص 236.) دوستی لوازمی دارد و محبّ صادق کسی است که شرط دوستی را - چنان که باید و شاید - به جای آورد. یکی از مهمترین لوازم دوستی، همراهی و همدلی با دوستان در غمها و شادیها است. از این رو، احادیث بر برپایی جشن و سرور در ایام شادی اهل بیت(ع) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان تأکید ورزیدهاند. حضرت علی(ع) میفرماید: شیعه و پیروان ما در شادی و حزن ما شرکت دارند؛ (بحارالانوار، ج 44، ص 287.) امام صادق(ع) نیز فرمود: (شیعتنا جزء منا خلقوا من فضل طینتنا، یسوؤهم ما یسوءنا یسرّهم ما یسرُّنا...)؛ (طوسی، امالی، ص 305.) (شیعیان ما پارهای از خود ما بوده و از زیادی گل ما خلق شدهاند، آنچه ما را بدحال یا خوشحال میسازد، آنان را بدحال و خوشحال میگرداند.) این وظیفه عقلانی و شرعی ایجاب میکند که در ایام عزاداری اهل بیت(ع) حزن و اندوه خود را در گفتار (اشک و آه و ناله و زاری) (در این خصوص نگا: چشمه فیض.) رفتار (کم خوردن و کم آشامیدن) ص157-159) این روایت باید برای ما تأمل برانگیز باشد و حتی پوشاک (پوشیدن لباسی که از حیث جنس و رنگ و نحوه پوشش در عرف حکایتگر اندوه و ناراحتی است) آشکار سازیم.
آیا ائمه(ع)نیز هنگام عزادار بودن لباس مشکی میپوشیدند?
در این زمینه توجه به چند امر برای روشن شدن موضوع لازم است:
1.سابقه سیاهپوشی
شواهد فراوان تاریخی و ادبی، بیانگر این حقیقت است که بسیاری از ملل و اقوام جهان، از دیر زمان، در ایام عزا سیاه میپوشیدهاند. به دلیل مجال اندک به ذکر چند نمونه از ایران، یونان باستان و اعراب اشاره میشود.
الف. ایران باستان؛ شواهد فراوانی در متون کهن ایرانی وجود دارد که سیاهپوشی را نشان ماتم و اندوه قلمداد کرده است. شاهنامه فردوسی - که بیانگر فرهنگ و تمدن کهن ایران است - پر است از مواردی که جامه سیاه را نمود عزا و غم تلقی کرده است.
در خصوص زمانی که رستم به دست برادرش شغاد، ناجوانمردانه کشته شد، فردوسی میسراید:
به یک سال در سیستان سوگ بود ؛ همه جامههاشان، سیاه و کبود
در عصر ساسانیان نیز، هنگامی که بهرام گور درگذشت ولیعهدش یزدگرد، چنین کرد.
چهل روز سوگ پدر داشت راه ؛ بپوشید لشگر کبود و سیاه ؛ و...
و این سیاهپوشی تا هماکنون در ایران رایج است.(نگا: معجمالبلدان، حموی، ج 3، ص 452 و تاریخ گیلان و دیلمستان، ص 223.)
ب . یونان باستان؛ در اساطیر یونان باستان، آمده است: زمانی که تیتس از قتل پاتروکلوس به دست هکتور، شدیداً اندوهگین شد؛ به نشانه عزا، سیاهترین جامههایش را پوشید.
این امر نشانگر آن است که قدمت رسم سیاهپوشی در یونان، به عصر هومر باز میگردد. در میان عبرانیان (یهودیان قدیم) نیز رسم بود که در عزای بستگان خویش، سرها را میتراشیدند و بر آن خاکستر میپاشیدند و لباسشان در این گونه مواقع، سیاهرنگ یا نزدیک به آن بود.(دائرة المعارف، ج 6، ص 710 - 722.)
بستانی در دائرة المعارف خود، رنگ سیاه را برای عزا در تمدن اروپای قرنهای اخیر، به عنوان مناسبترین رنگ گزارش کرده، مینویسد: طول دوران عزاداری - بر حسب درجه نزدیکی به مرده - از یک هفته تا یک سال طول میکشد و بیوه زنان، دست کم تا یک سال عزا میگیرند و در این مدت لباسهای آنان سیاهرنگ و خالی از هرگونه نقش و نگار و زیورآلات است.(دائرة المعارف، ج 6، ص 710 - 722.)
ج . اعراب: تاریخ، شعر، لغت و سیره نشان میدهد که اعراب - از مصر و شامات گرفته تا عراق و حجاز - رنگ سیاه را رنگ عزا می شناختهاند.
زمخشری (ادیب و مفسّر قرن ششم) مینویسد: یکی از ادیبان گوید: راهبی سیاهپوش را دیدم و بدو گفتم: چرا سیاه پوشیدهای؟ گفت: عرب زمانی که کسی از آنها میمیرد، چه میپوشد؟ گفتم سیاه میپوشد، گفت من نیز در عزای گناهان سیاه پوشیدهام. (ربیع الابرار و نصوص الاخبار، ج 3، ص 747).
در کتابهای تاریخی نیز، گزارش شده است: که عرب، در مواقع مصیبت، جامه خویش به رنگ سیاه میکرد. (اخبار الدولة العباسیة، ص 247).
در عصر پیامبر(ص) هم پس از پایان جنگ بدر - که هفتاد تن از مشرکان و قریش به دست مسلمین به خاک هلاکت افتادند - زنان مکه در سوگ کشتگان خویش، جامه سیاه پوشیدهاند. (السیرة النبویة، ج 3، صص 10 - 11).
این شواهد تاریخی و ادبی، نشان میدهد که رنگ سیاه از دیر باز در میان بسیاری از ملل و اقوام نشان عزا و اندوه بوده است و این امر اختصاص به ایران یا دوران اسلام نداشته است؛ بلکه اعراب پیش از اسلام، ایرانیان و یونانیان باستان نیز به رسم عزا، جامه سیاه یا کبود میپوشیدهاند.(نگا: تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ج 2، ص 127).
2.سیاهپوشی در میان اهلبیت(ع)
گزارشهای مستند بیانگر این حقیقت است که پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) نیز مهر تأیید بر این سنت منطقی و رسم طبیعی گذاشته و خود در مقام عمل، در عزای عزیزان خویش سیاه پوشیدهاند.
به روایت ابنابیالحدید در شرح نهجالبلاغه، امام حسن(ع) در سوگ امیرمؤمنان علی(ع)، جامههای سیاه بر تن کرد و با همین جامه به میان مردم آمد و برای آنان خطبه خواند.(شرح نهجالبلاغه، ابن ابیالحدید، ج 16، ص 22.)
بنابر حدیثی که اکثر محدثان آن را نقل کردهاند، امام باقر(ع) فرمودند: زنان بنیهاشم در سوگ ابا عبد الله(ع) جامه سیاه بر تن کردند: (لما قتل الحسین بن علی(ع) لبس نساء بنیهاشم السواد و المسوح و کن لاتشتکین من حر و لا برد و کان علی بن الحسین(ع) یعمل لهن الطعام للمأتم)؛ (بحارالانوار، ج 45، ص 188 و وسائلالشیعه، ج 2، ص 890. )زمانی که امام حسین بن علی(ع) به شهادت رسید، زنان بنیهاشم لباسهای سیاه و جامههای خشن مویین پوشیدند و از گرما و سرما شکایت نمیکردند. [پدرم] علی بن الحسین به علت [اشتغال آنان به] مراسم عزاداری، برایشان غذا درست میکرد).
3. نتیجه گیری: از همین رو، است که شیعیان و ارادتمندان به اهل بیت(ع) در دهه اول محرم، آخر صفر، ایام شهادت امیرمؤمنان(ع) و فاطمه زهرا(س) و شهادت دیگر ائمه و نظایر آن، جامه مشکی میپوشد و در و دیوار و کوی و برزن را سیاهپوش میکند. چراکه قرآن و روایات، دوستی خاندان رسول اکرم(ص) را بر مسلمانان واجب کردهاند. (شوری (42)، آیه :23؛ هود (11)، آیه 29؛ میزان الحکمة، ج 2، ص 236.) دوستی لوازمی دارد و محبّ صادق کسی است که شرط دوستی را - چنان که باید و شاید - به جای آورد. یکی از مهمترین لوازم دوستی، همراهی و همدلی با دوستان در غمها و شادیها است. از این رو، احادیث بر برپایی جشن و سرور در ایام شادی اهل بیت(ع) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان تأکید ورزیدهاند. حضرت علی(ع) میفرماید: شیعه و پیروان ما در شادی و حزن ما شرکت دارند؛ (بحارالانوار، ج 44، ص 287.) امام صادق(ع) نیز فرمود: (شیعتنا جزء منا خلقوا من فضل طینتنا، یسوؤهم ما یسوءنا یسرّهم ما یسرُّنا...)؛ (طوسی، امالی، ص 305.) (شیعیان ما پارهای از خود ما بوده و از زیادی گل ما خلق شدهاند، آنچه ما را بدحال یا خوشحال میسازد، آنان را بدحال و خوشحال میگرداند.) این وظیفه عقلانی و شرعی ایجاب میکند که در ایام عزاداری اهل بیت(ع) حزن و اندوه خود را در گفتار (اشک و آه و ناله و زاری) (در این خصوص نگا: چشمه فیض.) رفتار (کم خوردن و کم آشامیدن) ص157-159) این روایت باید برای ما تأمل برانگیز باشد و حتی پوشاک (پوشیدن لباسی که از حیث جنس و رنگ و نحوه پوشش در عرف حکایتگر اندوه و ناراحتی است) آشکار سازیم.
- [سایر] چرا پوشش بانوان مشکی است؛ با اینکه پوشیدن لباس مشکی در اسلام مکروه است؟
- [سایر] اگر پوشیدن لباس مشکی در دین اسلام مکروه است، چرا زنان چادر مشکی به سر می کنند و یا مردم در ایام عزاداری پیراهن مشکی می پوشند؟
- [سایر] از چه وقت لباس مشکی بین مسلمانان رواج پیدا کرد؟
- [آیت الله خامنه ای] پوشیدن لباس مشکی در عزای اهل بیت (علیهم السلام)
- [سایر] آیا پوشیدن لباس مشکی در اسلام مکروه است یا خیر؟
- [آیت الله سیستانی] آیا پوشیدن لباس با رنگ مشکی مکروه است ؟
- [سایر] آیا پوشیدن لباس مشکی از عاشورا تا اربعین حسینی مکروه است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا پوشیدن لباس مشکی در وفات بستگان یا وفات علما جایز، مستحب یا مکروه است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] پوشیدن لباس مشکی در وفات علماء و اقوام چه حکمی دارد؟
- [آیت الله سیستانی] حکم لباس مشکی در دو ماه محرم وصفر مستحب است یا مکروه ؟
- [آیت الله جوادی آملی] .انجام دادن مراسم دینی و نصب پارچه های مشکی و رنگی در مسجد به مناسبت مراسم متنوّع، اگر مانع اقامهّ نماز نباشد, جایز است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . سینه زدن در کوچه و بازار با این که زنان عبور می کنند، در صورتی که سینه زن پیراهن پوشیده باشد اشکال ندارد. و نیز اگر جلوی جمعیت عزادار بیرق و مانند آن ببرند، مانعی ندارد ولی باید استعمال آلات لهو نشود.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] سینه زدن در کوچه و بازار با اینکه زنها عبور می کنند اشکال ندارد و لازم نیست سینه زن پیراهن پوشیده باشد و نیز اگر جلوی جمعیت عزادار بیرق و مانند آن ببرند؛ مانعی ندارد ولی باید استعمال آلات لهو نشود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] تمام فرقه های اسلامی پاکند، مگر آنها که با ائمه معصومین(علیهم السلام)عداوت و دشمنی دارند و خوارج و غلات، یعنی غلوکنندگان در حق ائمه(علیهم السلام).
- [آیت الله خوئی] سینه زدن در کوچه و بازار با این که زنها عبور میکنند، اشکال ندارد ولی بنابر احتیاط سینهزن باید پ- ی- راهن پوشیده باشد و نیز اگر جلوی جمعیت عزادار بیرق و مانند آن ببرند، مانعی ندارد ولی باید آلات لهو استعمال نشود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] مستحب است علاوه بر رعایت مسائل مربوط به طهارت و نجاست، نظافت و پاکیزگی در بدن و لباس و خانه و مسکن و مرکب و تمام محیط زندگی رعایت شود ، همان گونه که پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و ائمه هدی(علیهم السلام) رعایت می فرمودند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کسی غیر از لباس نجس لباس دیگری در اختیار ندارد واحتمال نمی دهد تا آخر وقت لباس پاک پیدا کند باید با همان لباس نماز بخواند.
- [آیت الله مظاهری] هشت چیز در لباس نمازگزار مکروه است و از آن جمله است: 1 - پوشیدن لباس سیاه. 2 - پوشیدن لباس کثیف. 3 - پوشیدن لباس تنگ. 4 - پوشیدن لباس شرابخوار. 5 - پوشیدن لباس کسی که از نجاست پرهیز نمیکند. 6 - پوشیدن لباسی که نقش صورت دارد. 7 - باز بودن دکمههای لباس. 8 - دست کردن انگشتری که نقش صورت دارد.
- [آیت الله وحید خراسانی] کسی که غیر از لباس نجس لباس دیگری ندارد باید با لباس نجس نماز بخواند و نمازش صحیح است
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که غیر از لباس نجس؛ لباس دیگری ندارد و با لباس نجس نماز بخواند نماز او صحیح است.