دلایل عقلی و فطری معاد را به تفصیل بنویسید و به کتاب‌های مهم در این‌باره اشاره کنید.

پاسخ به سؤال، با طرح دیدگاه فلسفی سه مکتب مشّا، اشراق، حکمت متعالیه، و دیدگاه کلامی و عرفانی روشن‌تر خواهد شد. گستره بحث در آثار اندیشمندان، متضمن مباحثی چون امکان، ثبوت، اثبات و چگونگی وقوع معاد به صورت جسمانی، نفسانی یا هر دو است. بدین منظور، بخش‌های اصلی پاسخ را سرفصل‌های زیر تشکیل می‌دهد: الف. مفهوم معاد، ب. امکان و وقوع معاد، ج. ادعاها و توصیفات، د. اثبات معاد.
الف. مفاهیمی چون: 1. بازگشت به موطن اصلی؛ 2. مرگ بعد از زندگی و زندگی بعد از مرگ؛ 3. ایجاد عالمی دیگر مثل دنیا و اجتماع همه انسان‌ها؛ 4. بازگشت نفس به مبدأ؛ 5. انتقال روح از عالم شهادت به عالم غیب؛ 6. جمع نفوس جزئی به سوی نفس کلی؛ 7. قیامت یا به پاخاستن مردم از قبر.
ب. ابتدا باید امکان معاد و سپس وقوع آن اثبات گردد. امکان آن از وجود دنیا، قابل ادراک است.
ج. بسیاری از حکما و عرفا و متکلمان، معتقد به معاد جسمانی و روحانی هستند، اما در چگونگی بازگشت جسم اختلاف دارند، به این‌که بدن اخروی و عقلی خاص هر انسان و یا بدن دنیایی و یا بدن برزخی و یا...، بازگشت می‌نماید.
د. 1. دلایل عقلی قرآنی معاد، عبارت‌اند از: عالم آخرت لازمه هدفداری دنیا، برپایی عدل و رسیدن انسان به کمال است. خدایی که بار اول انسان را خلق کرد و بذر را در زمین می‌رویاند، بر معاد انسان نیز توانا است.
2. دلایل عقلی آن هم مانند؛ به خاطر واحد بودن نفس هر انسانی، تغییر خصوصیات بدن مضرّ به معاد نیست. خیرات و کمالات عقلی، هنگام وابستگی نفس به بدن حاصل نمی‌شود، و با تحقق معاد، چنین کمالاتی به دست خواهد آمد. مرگ بدن، به خاطر توجه نفس به عالم دیگر است و این به معنای بازگشت به موطن و جایگاه ابدی است. لازمه «خلقت» انسان، انتقال او به عالمی کامل‌تر است. بازگشت نفس به مبدأ، مقتضای لفظ «معاد» است. شوق نفس به مبدأ، بیش از شوق به جسم است و بالاترین لذّت آن مشاهده واقعیات است. معاد تجلّی‌گاه بعضی اسمای الهی مثل معید، محیی، حاشر، باعث و... است.
3. دلایل فطری؛ تمامی اصول و فروع دین و از جمله معاد، فطری است. میل به جاودانگی فطری است و با معاد، محقق می‌شود.
غایت انسان، لذّات مادی نیست. ترس از مرگ و لوازم آن، نشانه‌ای بر فطری بودن میل به بقاست.