احتیاط لازم
احتیاط الزام‌آور را احتیاط واجب گویند.
هر گاه صنعتگر متخصّص باشد و در کار خود دقّت و احتیاط لازم را نموده باشد، اگر چیزی را که گرفته ضایع کند ضامن نیست، و همچنین اگر کسی سربریدن حیوان را بداند و با اینکه دقّت و احتیاط لازم را نموده، حیوان را حرام کند، ضامن نیست.
عنوان مسئله:
هر گاه صنعتگر متخصّص باشد و در کار خود دقّت و احتیاط لازم را نموده باشد، اگر چیزی را که گرفته ضایع کند ضامن نیست، و همچنین اگر کسی سربریدن حیوان را بداند و با اینکه دقّت و احتیاط لازم را نموده، حیوان را حرام کند، ضامن نیست.
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله نوری همدانی] اگر حیوان حرام گوشتی مانندگربه و غیره به چاه ببفتد و متلاشی شود آیا کشیدن آب چاه لازم است، واگر لازم است لطفاًمقدار آن را مشخص کنید، و اگر موی حیوان در چاه بماند وظیفه چیست؟
- [آیت الله سبحانی] آیا در فلس دار بودن ماهی دقت عرفی ملاک است و یا دقّت عقلی لازم است و ضمناً ماهی معروف اوزون برون که قدیماًً حرام گفته شده بود و اکنون بطور رسمی در بازار فروخته می شود شرعاً جایز الاکل می باشد یا نه؟
- [آیت الله خامنه ای] فردی از مقلدین یکی از مراجع، مدت زمانی نماز خود را با پوست حیوانی که تذکیه آن مشکوک بوده و نماز با آن صحیح نیست، می خوانده است. طبق نظر مرجع تقلید او، اگر جزئی از حیوان حرام گوشت همراه او باشد، احتیاط واجب اعاده نماز خوانده شده است، آیا حیوانی که تذکیه آن مشکوک است، حکم حیوان حرام گوشت را دارد؟
- [آیت الله اردبیلی] من به دکتر متخصص زنان مراجعه کردم. او برای ویزیت از من پول گرفت سپس برای سونوگراف کردن پول دیگری گرفت، در صورتی که طبق قانون وزارت بهداشت متخصصین زنان حق گرفتن پول برای سونوگرافی ندارند و فقط متخصصین رادیولوژی که کار تخصصی آنهاست می توانند پول بگیرند. حال بفرمایید آیا این پول که آن متخصص زنان گرفته، حلال است؟ آیا من که پول داده ام (که حق او نبوده) دچار معصیت شده ام؟ وظیفه من در این مورد چیست؟ آیا شکایت به مراجع قانونی از متخصص زنان لازم است؟
- [سایر] اگر برای خانومی٬ بین رسیدن به مدارج بالای علمی و کار و فعالیت در جامعه و تربیت نیروی متخصص و متعهد و ازدواج و بچه دارشدن امکان جمع وجود نداشته باشد؛ وظیفه خانم چیست؟ با توجه به این که خانم تمام شرایط لازم برای ادامه تحصیل و فعالیت را دارند. خواهش می کنم من رو راهنمایی کنید.
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی ضربه ای در ماه مبارک رمضان بر دیگری وارد کرده، و مضروب در ماه ذی القعدة الحرام فوت نموده است. آیا تغلیظ دیه لازم است، یا چون ضربه در ماه غیر حرام وارد شده، دیه تغلیظ نمی شود؟
- [آیت الله بهجت] تعاونی مصرف از یک فردی برای کالایش انباری را اجاره کرده است، صاحب ملک شلنگ را از نزدیک درب انبار برده و برای اتصال شلنگ از بست های محکم استفاده نکرده، بلکه سیم های عادی به کار برده و به همین جهت شلنگ درآمده و به کالای مستأجر در انبار خسارت وارد نموده است. آیا صاحب ملک ضامن است یا نه؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] آیا لازم است اطفالی را که مرتکب فعلی می شوند که بر مکلفین حرام است، نهی از منکر نمود؟ مثلا اطفالی را که رو به قبله بول می کنند، از این کار نهی کرد؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] آیا لازم است اطفالی را که مرتکب فعلی می شوند که بر مکلفین حرام است، نهی از منکر نمود؟ مثلا اطفالی را که رو به قبله بول می کنند، از این کار نهی کرد؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر کسی در کنکور سراسری تقلب کند و در آن قبول شود و مدرک بگیرد سپس به وسیله آن مدرک کار کند، با توجه به این که از یک طرف حقی را ضایع کرده و از طرف دیگر در حال کار کردن و زحمت کشیدن است و با توجه به این که بعد از قبول شدن در کنکور 4 سال هم درس خوانده تا مدرک بگیرد و صرف قبول شدن در کنکور نبوده و حتی هزینه درس خواندن را هم پرداخته، آیا درآمد آن حرام است؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر اتومبیل را برای بردن بار اجاره دهد چنانچه آن اتومبیل چپ شود و بار آن تلف شود، در صورتی که راننده لایق بوده و دقّت و احتیاط لازم را هم نموده باشد، ضامن نیست.
- اگر دکتر دقّت و احتیاط لازم را بکند، چنانچه ضرری به مریض برسد و یا بمیرد، ضامن نیست، و چون مراجعه به دکتر اجازه و رفع ضمان است، لازم نیست دکتر به مریض یا ولیّ او بگوید اگر ضرری به مریض برسد ضامن نباشد، گرچه این اجازه و رفع ضمان کار خوبی است، ولی اگر اشتباه کند ضامن است.
- کسی که قصد دارد پول حمامی را ندهد یا از حرام بدهد کار حرامی کرده ولی غسل باطل نیست و همچنین کسی که زیادتر از معمول در حمام آب میریزد، غسلش صحیح است، ولی کار او حرام و ضامن حمامی است و باید او را راضی کند.
- برای وسواسی حرام است در چیزهایی که وسوسه او مربوط به آنهاست دقّت نماید، بلکه لازم است بدون فکر و بدون تجسّس و بدون تفحّص عمل کند، و بهعبارت دیگر چنانکه گفته شد با بیاعتنایی کامل برخورد با چیزها کند تا به گفته امام صادق(سلاماللهعلیه) شیطان دست از او بردارد.
- چهار کار در سر بریدن حیوانات مستحب است: اوّل: موقع سر بریدن گوسفند دو دست و یک پای آن را ببندند و پای دیگرش را باز بگذارند، و موقع سربریدن گاو چهار دست و پایش را ببندند و دم آن را باز بگذارند، و موقع کشتن شتر دو دست آن را از پایین تا زانو، یا تا زیر بغل به یکدیگر ببندند و پاهایش را باز بگذارند، و مستحب است مرغ را بعد از سر بریدن رها کنند تا پر و بال بزند. دوّم: کسی که حیوان را میکشد رو به قبله باشد. سوّم: پیش از کشتن حیوان آب جلوی آن بگذارد. چهارم: کاری کنند که حیوان کمتر اذیت شود مثلاً کارد را خوب تیز کنند و با عجله سر حیوان را ببرند.
- هرگاه حیوان وحشی را با اسلحه شکار کنند با پنج شرط پاک است و اگر حلال گوشت باشد، حلال نیز می‌شود. اوّل: آنکه با اسلحه برنده مانند کارد و شمشیر، یا نیزه و تفنگ باشد، به طوری که بدن حیوان را پاره کند و از او خون جاری گردد. دوّم: آنکه شکار کننده مسلمان باشد خواه زن باشد یا مرد، بالغ باشد یا غیربالغ، شیعه باشد یا سنی، ولی باید ناصبی نباشد. سوّم: اسلحه را برای شکار کردن حیوان به کار برد و اگر مثلاً جایی را نشان کند و اتفاقاً حیوانی را بکشد خوردن گوشت آن حرام است. چهارم: در وقت به کار بردن اسلحه نام خدا را ببرد ولی اگر فراموش کند یا مسئله را نداند اشکال ندارد. پنجم: وقتی به حیوان برسد که مرده باشد و چنانچه وقتی برسد که حیوان جان دارد باید آن را ذبح کند.
- اگر انسان مقدار بدهی خود را بداند و طلبکار او نداند چنانچه طلبکار طلب خود را به کمتر از مقداری که هست صلح کند، مثلاً پنجاه تومان طلبکار باشد و طلب خود را به ده تومان صلح نماید، صلح صحیح است گرچه کار او حرام است چون او را فریب داده است.
- هفت کار در کشتن حیوانات مکروه است: اوّل: آنکه کارد را پشت حلقوم فرو کنند و به طرف جلو بیاورند که حلقوم از پشت بریده شود، یا سر را از قفا ببرند. دوّم: در جایی حیوان را بکشند که حیوان دیگر آن را ببیند. سوّم: در شب یا پیش از ظهر روز جمعه سر حیوان را ببرند، ولی در صورت احتیاج عیبی ندارد. چهارم: خود انسان چهارپایی را که پرورش داده است بکشد. پنجم: پیش از بیرون آمدن روح پوست حیوان را بکنند. ششم: پیش از بیرون آمدن روح مغز حرام را که در تیره پشت است ببرند. هفتم: پیش از بیرون آمدن روح سر حیوان را از بدنش جدا کنند. شکار با اسلحه:
- قرآن شریف و روایات اهلبیت(سلاماللهعلیهم) مؤمن واقعی را کسی میداند که وفای به عهد کند و خلف وعده نداشته باشد. و خلف وعده اقسامی دارد: الف) تخلّف از عقود و شروطی که در اسلام لازم الوفاست، نظیر بیع و شرا و شروط در ضمن عقد بلکه مطلق شروط، و این قسم تخلّف علاوه بر اینکه حرام است، ضمانآور نیز میباشد، مثلاً اگر خانهای را فروخته باشد و در ضمن عقد شرط کرده باشد که مثلاً یک ماه پس از فروش در آن خانه بنشیند، اگر مشتری تخلّف از آن شرط نمود و خانه را پیش از اتمام یک ماه تصرّف کرد، علاوه بر اینکه کار حرامی انجام داده، تصّرف او نیز غصب و حرام است، و اگر خانه در این مدّت خراب شود یا آسیب ببیند ضامن است، همانگونه که اگر فروشنده از تسلیم خانه پس از اتمام یک ماه خودداری کند، علاوه بر حرمت، ضامن نیز میباشد و باید مشتری را راضی کند. ب) تخلّف از وعدههایی که موجب زیان و ضرر شود، نظیر اینکه وعده بدهد که مثلاً شام به خانه کسی برود و او غذا تهیه ببیند و افرادی را برای احترام او دعوت نموده باشد. این قسم از تخلّف وعده گرچه ضمانآور نیست، ولی علاوه بر اینکه خلاف انسانیّت است، از نظر شرعی نیز حرام است. ج) تخلّف از وعدهای که موجب زیان و ضرر مالی نشود، ولی ضرر آبرویی و نظیر آن داشته باشد، نظیر مثالی که گذشت، در صورتی که تنها ضرر آبرویی داشته باشد نه ضرر مالی، این قسم از تخلّف وعده گرچه ضمان ندارد، ولی حرام است و انسان واقعی از این کارها نمیکند. د) تخلّف از وعدهای که موجب اتلاف عمر می‌شود، نظیر اینکه وعده کند مثلاً در وقت معیّنی در کلاس درس حاضر شود، ولی تخلّف کند و در آن وقت معیّن نرود و یا اصلًا نرود. این قسم علاوه بر اینکه خلاف انسانیّت است حرام نیز میباشد، ولی برای اینکه وقت دیگران را تضییع نموده ضامن نیست. ه) تخلّف از وعدهای که موجب ضرر مالی یا ضرر آبرویی و یا تضییع عمر نیست، این قسم تخلّف وعده اگرچه حرام نیست و ضمانآور نیز نمیباشد، ولی کاشف از این است که مؤمن واقعی نیست: صفحه 398 (الْمُؤْمِنُ اذا وَعَدَ وَفی)[1] (انسان با ایمان هنگامی که وعده کرد، وفا میکند.) و از نظر کمال نیز نقص دارد و از این جهت مورد ملامت عقلا میباشد.
- معاشرت با رفیق بد و افراد معصیتکار گرچه از ارحام و خویشان باشد، اگر خوف این باشد که خود او یا وابستگان او معصیت کار شوند حرام است و باید ترک رابطه کند، ولی اگر بداند که از بدی او بد نمیشود، گرچه حرام نیست، مخصوصاً اگر معاشرت او برای شخص معصیتکار سازندگی داشته باشد، امّا باید مواظبت کامل برای خود و وابستگان داشته باشد تا بدی و اثر گناه او را نگیرد، و اگر از ارحام و خویشان باشد و یا با معاشرت بتواند امر به معروف و نهی از منکر کند، آن معاشرت واجب می‌شود. [1]. جاثیه، 23. [2]. یس، 60. [3]. اعراف، 32.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله وحید خراسانی] هرگاه صنعتگر چیزی را که گرفته ضایع کند ضامن است
- [آیت الله بهجت] هرگاه صنعتگر چیزی را که گرفته ضایع کند، ضامن است.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] هرگاه صنعتگر چیزی را که گرفته ضایع کند ضامن است.
- [آیت الله خوئی] هرگاه صنعتگر چیزی را که گرفته ضایع کند ضامن است.
- [آیت الله اردبیلی] هرگاه صنعتگر چیزی را که برای ساختن یا تعمیر کردن تحویل گرفته، ضایع کند، ضامن است.
- [آیت الله سبحانی] هر گاه صنعتگر چیزی را که گرفته ضایع کند ضامن است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] هر گاه صنعتگر چیزی را که گرفته ضایع کند، ضامن است.
- [آیت الله بروجردی] هر گاه صنعتگر چیزی را که گرفته ضایع کند، ضامن است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] هر گاه صنعتگر چیزی را که گرفته در اثر مسامحه و سهلانگاری ضایع کند، ضامن است، همچنین اگر شرط کرده باشند که در صورت ضایع کردن ضامن باشد و در غیر این دو صورت چنانچه صنعتگر بر طبق قواعد آن صنعت که برای معمول صنعتگران شناخته شده است، رفتار نکرده باشد ضامن است؛ مگر آن که قبل از انجام کار از مالک برائت گرفته باشد؛ یعنی رضایت او را جلب کرده باشد که در صورت ضایع کردن صنعتگر ضامن نباشد، که در این صورت اگر در اثر غفلت - و نه مسامحه و سهلانگاری - چیزی را که گرفته ضایع کند، ضامن نیست و چنانچه صنعتگر بر طبق قواعد آن صنعت رفتار کرده، ضامن نیست، هر چند قبل از انجام کار از مالک برائت نگرفته باشد.
- [آیت الله سیستانی] هر گاه اجیر که میخواهد کاری را بر مال مستأجر انجام دهد مانند خیّاط و صنعتگر ، چیزی را که گرفته ضایع کند ضامن است .