ما فی الذمه
آنچه بر گردن مكلف است، هر چند به آن علم نداشته باشد.
در چه مواقعی می توان نمازی را که به قضا شدن آن شک داریم به نیت (ما فی الذمه) خواند؟
برای این حالت مثال های متعددی است که اشاره می شود: 1.اگر نماز عصر را سهواً در وقت مختص به ظهر بخواند( به این تصور که نماز ظهر را خوانده است) نمازش صحیح است ولی احوط آن است که نماز را به عنوان نماز ظهر حساب کند، سپس چهار رکعت به قصد ما فی الذمه (آن چه که در حقیقت بر گردن دارد) اعم از ظهر و عصر به جا می آورد.[1] 2. هرگاه که بداند یکی از نماز های پنچ گانه از وی قضا شده است ولی دقیقاً نداند کدام نماز بوده است، می تواند یک نماز صبح، یک نماز مغرب و یک نماز چهار رکعتی به نیت ما فی الذمه(اعم از ظهر،عصر یا عشا) بخواند. و اگر در مسافرت از وی قضا شده،فقط یک نماز مغرب و یک یماز دو رکعتی به نیت ما فی الذمه می خواند. و اگر نداند که مسافر بوده یا در وطن خودش، باید یک نماز دو رکعتی ،یک چهار رکعتی و یک نماز مغرب به نیت ما فی الذمه می خواند و در تمام نماز های که به نیت ما فی الذمه خوانده می شود بین جهر و اخفات مخیر است.[2] 3. فرض سوم زمانی است که وقت اداء نماز در شهر خودش تمام شده باشد،یعنی مثلاً خورشید طلوع کرده باشد، سپس به منطقه ای مسافرت می کند که هنوز وقت اداء نماز باقی است، آیا در این صورت باید نمازش را به نیت اداء بخواند و یا به نیت قضاء و یا به نیت ما فی الذمه؟ بنا بر احتیاط فتوا داده اند که به قصد ما فی الذمه که اعم از اداء و قضا است بخواند.[3] 4. اگر وقت از نیمه شب گذشت و نماز مغرب و عشا را نخوانده بود باید به قصد ما فی الذمه بخواند.[4] البته شاید بتوان برخی دیگر از مثال هایی در این باره پیدا کرد که می توانید به توضیح المسائل مراجعه کنید. [1] خویی، منهاج الصالحین، ج1، ص132، م 503. [2] همان، م 725. [3] خوئی، منهاج الصالحین، ج1، ص132، م 503. [4] امام خمینی، نجاة العباد ، ص 87، م7.
برای این حالت مثال های متعددی است که اشاره می شود: 1.اگر نماز عصر را سهواً در وقت مختص به ظهر بخواند( به این تصور که نماز ظهر را خوانده است) نمازش صحیح است ولی احوط آن است که نماز را به عنوان نماز ظهر حساب کند، سپس چهار رکعت به قصد ما فی الذمه (آن چه که در حقیقت بر گردن دارد) اعم از ظهر و عصر به جا می آورد.[1] 2. هرگاه که بداند یکی از نماز های پنچ گانه از وی قضا شده است ولی دقیقاً نداند کدام نماز بوده است، می تواند یک نماز صبح، یک نماز مغرب و یک نماز چهار رکعتی به نیت ما فی الذمه(اعم از ظهر،عصر یا عشا) بخواند. و اگر در مسافرت از وی قضا شده،فقط یک نماز مغرب و یک یماز دو رکعتی به نیت ما فی الذمه می خواند. و اگر نداند که مسافر بوده یا در وطن خودش، باید یک نماز دو رکعتی ،یک چهار رکعتی و یک نماز مغرب به نیت ما فی الذمه می خواند و در تمام نماز های که به نیت ما فی الذمه خوانده می شود بین جهر و اخفات مخیر است.[2] 3. فرض سوم زمانی است که وقت اداء نماز در شهر خودش تمام شده باشد،یعنی مثلاً خورشید طلوع کرده باشد، سپس به منطقه ای مسافرت می کند که هنوز وقت اداء نماز باقی است، آیا در این صورت باید نمازش را به نیت اداء بخواند و یا به نیت قضاء و یا به نیت ما فی الذمه؟ بنا بر احتیاط فتوا داده اند که به قصد ما فی الذمه که اعم از اداء و قضا است بخواند.[3] 4. اگر وقت از نیمه شب گذشت و نماز مغرب و عشا را نخوانده بود باید به قصد ما فی الذمه بخواند.[4] البته شاید بتوان برخی دیگر از مثال هایی در این باره پیدا کرد که می توانید به توضیح المسائل مراجعه کنید. [1] خویی، منهاج الصالحین، ج1، ص132، م 503. [2] همان، م 725. [3] خوئی، منهاج الصالحین، ج1، ص132، م 503. [4] امام خمینی، نجاة العباد ، ص 87، م7.
پاسخ:
برای این حالت مثال های متعددی است که اشاره می شود: 1.اگر نماز عصر را سهواً در وقت مختص به ظهر بخواند( به این تصور که نماز ظهر را خوانده است) نمازش صحیح است ولی احوط آن است که نماز را به عنوان نماز ظهر حساب کند، سپس چهار رکعت به قصد ما فی الذمه (آن چه که در حقیقت بر گردن دارد) اعم از ظهر و عصر به جا می آورد.[1] 2. هرگاه که بداند یکی از نماز های پنچ گانه از وی قضا شده است ولی دقیقاً نداند کدام نماز بوده است، می تواند یک نماز صبح، یک نماز مغرب و یک نماز چهار رکعتی به نیت ما فی الذمه(اعم از ظهر،عصر یا عشا) بخواند. و اگر در مسافرت از وی قضا شده،فقط یک نماز مغرب و یک یماز دو رکعتی به نیت ما فی الذمه می خواند. و اگر نداند که مسافر بوده یا در وطن خودش، باید یک نماز دو رکعتی ،یک چهار رکعتی و یک نماز مغرب به نیت ما فی الذمه می خواند و در تمام نماز های که به نیت ما فی الذمه خوانده می شود بین جهر و اخفات مخیر است.[2] 3. فرض سوم زمانی است که وقت اداء نماز در شهر خودش تمام شده باشد،یعنی مثلاً خورشید طلوع کرده باشد، سپس به منطقه ای مسافرت می کند که هنوز وقت اداء نماز باقی است، آیا در این صورت باید نمازش را به نیت اداء بخواند و یا به نیت قضاء و یا به نیت ما فی الذمه؟ بنا بر احتیاط فتوا داده اند که به قصد ما فی الذمه که اعم از اداء و قضا است بخواند.[3] 4. اگر وقت از نیمه شب گذشت و نماز مغرب و عشا را نخوانده بود باید به قصد ما فی الذمه بخواند.[4] البته شاید بتوان برخی دیگر از مثال هایی در این باره پیدا کرد که می توانید به توضیح المسائل مراجعه کنید. [1] خویی، منهاج الصالحین، ج1، ص132، م 503. [2] همان، م 725. [3] خوئی، منهاج الصالحین، ج1، ص132، م 503. [4] امام خمینی، نجاة العباد ، ص 87، م7.
- [سایر] معنی مافی الذمه برای نیت نماز چیست یا در واقعیت نماز قضا شده یا ما فی الذمه چیزی بین قضا و ادا است؟؟
- [آیت الله سیستانی] آیا می توان در ایام البیض ( اعتکاف ) نیت به روزه قضاء عن ماء فی الذمه گرفت؟
- [آیت الله خامنه ای] نیّت ما فی الذمه و نیّت رجاءً چیست؟
- [آیت الله بهجت] نمازگزاری که عمدا در وقت نماز، نیّت ما فی الذمّه می کند؛ آیا نمازش صحیح است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی می خواهد در بعضی از شبها، خصوصاً شبهای قدر یک شبانه روز نماز قضا بخواند به این نیت که اگر خودش نماز قضا دارد، برای خودش باشد و برئ الذمّه شود و اگر خودش نماز قضا ندارد برای پدرش باشد والاّ برای مادرش باشد، و اگر آنها هم قضا ندارند، مثلاً برای خواهرش باشد، آیا چنین نمازی با این نیت صحیح است؟
- [آیت الله خامنه ای] کسی که نمی داند قضای روزه دارد، آیا می تواند روزه ما فی الذمه بگیرد؟ یعنی نیت کند اگر روزه قضا داشته باشد، آن را به جا آورد؛ وگرنه به عنوان روزه مستحبی حساب شود؟
- [آیت الله سیستانی] در مورد نمازی که نمیدانیم وقتش گذشته یا نه فرصت تحقیق هم نیست باید چه نیتی نماز بخوانیم (مافی الذمه) یا نیت دیگر؟
- [آیت الله بهجت] آیا می توان نماز قضا را به جماعت خواند؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا نماز قضا را می توان نشسته خواند؟
- [آیت الله بهجت] منظور از غسل ما فی الذمه چیست؟
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر مدت گرفتن خورشید یا ماه به اندازه خواندن یک رکعت نماز باشد، نمازی که می خواند ادا است. و هم چنین است اگر مدت گرفتن آنها بیشتر باشد ولی انسان نماز را نخواند، تا به اندازه خواندن یک رکعت به باز شدن تمام قرص مانده باشد. ولی اگر مدت گرفتن ماه یا خورشید به اندازه خواندن یک رکعت نباشد بنابر احتیاط نیت ادا و قضا نکند و به قصد ما فی الذمه نماز را به جا آورد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه بعد از گذشتن وقت نمازظهر و عصر بداند فقط چهار رکعت نماز خوانده، ولی نداند به نیت ظهر بوده یا عصر باید چهار رکعت نماز قضا به نیت ما فی الذمه (یعنی نمازی که بر او واجب است) خواه ظهر یا عصر به جا آورد، اما اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا بداند یکی از آن دو نماز را به جا آورده ولی نداند مغرب بوده یا عشا بایدهم نماز مغرب را قضا کند و هم عشا را.
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر موقعی که دادن زکات فطره واجب است فطره را ندهد و کنار هم نگذارد احتیاط آن است که بعداً به نیت (ما فی الذمه) یعنی بدون این که قصد ادا و قضا کند فطره را بدهد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند فقط چهار رکعت نماز خوانده ولی نداند به نیّت ظهر خوانده یا به نیّت عصر باید چهار رکعت نماز قضا به نیت نمازی که بر او واجب است (مافِی الذّمة) بخواند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در موقع نیت باید قصد کند که نماز ظهر می خواند یا عصر یا نمازهای دیگر و اگر فقط نیت کند چهار رکعت نماز می خوانم کافی نیست، بلکه نمازی را که می خواند باید در نیت خود معین کند و احتیاط واجب آن است که قضا و ادا بودن آن را نیز معین نماید.
- [آیت الله اردبیلی] اگر مسافر تا غروب آفتاب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت داشته باشد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند و اگر کمتر وقت داشته باشد، باید احتیاطا یک نماز دو رکعتی به قصد ادا و به نیّت ما فی الذمّه (بدون قصد ظهر و عصر) بخواند و پس از آن یک نماز دو رکعتی دیگر بدون قصد ادا و قضا و به نیّت ما فی الذمّه بجا آورد و اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت داشته باشد، باید هر دو نماز ظهر و عصر را احتیاطا بدون قصد ادا و قضا بخواند و اگر به اندازه سه رکعت وقت نداشته باشد، باید نماز عصر را احتیاطا بدون نیّت ادا و قضا بخواند و سپس نماز ظهر را قضا کند و اگر تا نیمه شب به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت داشته باشد، باید نماز مغرب و عشاء را بخواند و اگر کمتر وقت داشته باشد، باید فقط نماز عشاء را بخواند و بعد نماز مغرب را احتیاطا بدون نیّت ادا و قضا بجا آورد و سپس احتیاطا نماز عشاء را نیز بدون نیّت ادا و قضا اعاده کند و چنانچه بعد از خواندن نماز عشاء معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر وقت به نیمه شب باقی مانده است، باید فورا نماز مغرب را به نیّت ادا بخواند اگرچه احتیاط مستحب این است که آن را به قصد ما فی الذمّه بجا آورد و سپس بنابر احتیاط واجب نماز عشاء را بدون نیت ادا و قضا، اعاده نماید.
- [آیت الله اردبیلی] اگر در نماز عشاء پیش از رکوع رکعت چهارم شک کند که نماز مغرب را خوانده یا نه، چنانچه وقت به قدری کم باشد که بعد از تمام شدن نماز، نیمه شب شود، باید به نیّت عشاء نماز را تمام کند و سپس به قصد ما فی الذمّه نماز مغرب را بجا آورد و احتیاطا نماز عشاء را نیز به قصد ما فی الذمّه اعاده کند و اگر بیشتر وقت داشته باشد، باید نیّت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را در سه رکعت تمام کند و بعد نماز عشاء را بخواند.
- [آیت الله بهجت] اگر بعد از نماز شک کند که نمازی که خوانده به قصد ظهر خوانده یا عصر، اگر مسافر نیست یک نماز چهار رکعتی و اگر مسافر است یک نماز دو رکعتی به قصد مافی الذمه بخواند کافی است، و اگر شک کرد نمازی که خوانده واجب بوده یا مستحب، باید نماز واجب را بخواند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر در نماز ظهر یا نماز عصر نیت کند که چهار رکعت نماز می خوانم و معین نکند ظهر است یا عصر، نماز او باطل است و نیز کسی که مثلاً قضای نماز ظهر بر او واجب است، اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا یا نماز ظهر را بخواند، باید نمازی را که می خواند، در نیت معین کند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر در نماز ظهر یا در نماز عصر نیت کند که چهار رکعت نماز می خوانم و معین نکند؛ ظهر است یا عصر؛ نماز او باطل است و نیز کسی که مثلا قضای نماز ظهر بر او واجب است؛ اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا یا نماز ظهر را بخواند؛ باید نمازی را که می خواند؛ در نیت معین کند.