اگر مرجع تقلید به عللی در مسئله‏ای فتوا (نظر صریح فقهی) نداشت و احتیاط کرد به این احتیاط؛ احتیاط واجب می‌گویند، که البته در این صورت، مقلد نمی‏تواند (به استناد احتیاطی بودن نظر مرجع خود) آن را ترک کند؛ بلکه یا باید به احتیاط واجب مرجع خویش عمل کند و یا در آن مسئله، به مرجع تقلید دیگری ( با رعایت «الاعلم فالاعلم»[1] ) رجوع کرده و نظر او را مبنای عمل خود قرار دهد.[2] بیشتر فقها معتقدند که در این‌باره نمی‌توان به مجتهد میت رجوع کرد و برخی[3] از فقها این امر را جایز شمرده‌اند. ضمائم: پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[4] حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی): احتیاط واجب، احتیاطی است بدون همراه بودن با فتوا، که رعایت آن واجب است؛ ولی مقلد می‌تواند به جای آن، به فتوای مجتهد دیگری که پس از آن مجتهد، از دیگران اعلم است، مراجعه کند؛ ولی بعضی از مسائل، مانند مسأله اذن ولی در رابطه با ازدواج با دختر باکره، از موارد جواز رجوع نمی‌باشند. [در هر حال رجوع از مجتهد زندۀ جامع الشرائط به مجتهد میّت بنا بر احتیاط، جایز نیست].[5] حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): خیر، نمی توان به مجتهد میت رجوع کرد. حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی): در فرض سوال لازم است به فتوای مجتهد حی به ترتیب الاعلم فالاعلم مراجعه شود. حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته): بله جایز است. لینک به سایت استفتائات [1] . این دو واژه، اسم تفضیل از ماده علم است و بیشترین کاربرد این اصطلاح در جایی است که مرجع تقلید در مسئله‏ای احتیاط واجب کرده است و مقصود آن است که مقلد می‏تواند به فتوای مجتهد دیگری که علمش از مرجع خودش کمتر و از مراجع دیگر بیشتر باشد عمل کند و اگر مرجع دوم نیز در همان مسئله قائل به احتیاط واجب بود، باز می‏تواند به مرجع سومی که علمش از مرجع دوم کمتر و از مراجع دیگر بیشتر باشد رجوع کند و.. [2] . برگرفته از نمایه 10046. [3] . آیت الله هادوی تهرانی. [4] . استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، مکارم شیرازی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست. [5] . امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، دفتر انتشارات اسلامی، ج‌1، ص 32، قم، چاپ هشتم، 1424ق.
اگر مرجع تقلید به عللی در مسئلهای فتوا (نظر صریح فقهی) نداشت و احتیاط کرد به این احتیاط؛ احتیاط واجب میگویند، که البته در این صورت، مقلد نمیتواند (به استناد احتیاطی بودن نظر مرجع خود) آن را ترک کند؛ بلکه یا باید به احتیاط واجب مرجع خویش عمل کند و یا در آن مسئله، به مرجع تقلید دیگری ( با رعایت «الاعلم فالاعلم»[1] ) رجوع کرده و نظر او را مبنای عمل خود قرار دهد.[2] بیشتر فقها معتقدند که در اینباره نمیتوان به مجتهد میت رجوع کرد و برخی[3] از فقها این امر را جایز شمردهاند.
ضمائم:
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[4]
حضرت آیت الله العظمی خامنهای (مد ظله العالی):
احتیاط واجب، احتیاطی است بدون همراه بودن با فتوا، که رعایت آن واجب است؛ ولی مقلد میتواند به جای آن، به فتوای مجتهد دیگری که پس از آن مجتهد، از دیگران اعلم است، مراجعه کند؛ ولی بعضی از مسائل، مانند مسأله اذن ولی در رابطه با ازدواج با دختر باکره، از موارد جواز رجوع نمیباشند. [در هر حال رجوع از مجتهد زندۀ جامع الشرائط به مجتهد میّت بنا بر احتیاط، جایز نیست].[5]
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
خیر، نمی توان به مجتهد میت رجوع کرد.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
در فرض سوال لازم است به فتوای مجتهد حی به ترتیب الاعلم فالاعلم مراجعه شود.
حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته):
بله جایز است. لینک به سایت استفتائات [1] . این دو واژه، اسم تفضیل از ماده علم است و بیشترین کاربرد این اصطلاح در جایی است که مرجع تقلید در مسئلهای احتیاط واجب کرده است و مقصود آن است که مقلد میتواند به فتوای مجتهد دیگری که علمش از مرجع خودش کمتر و از مراجع دیگر بیشتر باشد عمل کند و اگر مرجع دوم نیز در همان مسئله قائل به احتیاط واجب بود، باز میتواند به مرجع سومی که علمش از مرجع دوم کمتر و از مراجع دیگر بیشتر باشد رجوع کند و.. [2] . برگرفته از نمایه 10046. [3] . آیت الله هادوی تهرانی. [4] . استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنهای، مکارم شیرازی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست. [5] . امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنیهاشمی خمینی، سید محمدحسین، دفتر انتشارات اسلامی، ج1، ص 32، قم، چاپ هشتم، 1424ق.
- [آیت الله سبحانی] در مسائلی که مرجع تقلید احتیاط می کند به چه کسی باید رجوع کرد؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] در مسائلی که مرجع تقلید احتیاط کرده است، آیا می توان به فالأعلمی که از دنیا رفته رجوع نمود؟
- [سایر] با عرض سلام و تحیت به محضر حضرتعالی؛ 1- در مسائلی که بنا بر احتیاط واجب می باشد ، آیا در مراجعه به مجتهد دیگر ، حتما باید رعایت الاعلم فالاعلم شود یا اینکه اگر مجتهد دوم از نظر علمی مساوی با مرجع ما ( یعنی مرجع اول که مسئله را به صورت احتیاط واجب بیان کرده بود ) باشد نیز می توان به آن مراجعه کرد؟ 2- در سوالی که در خصوص رجوع به مرجع مساوی در چند مدت پیش از شما داشتم و حکم آن برایم مشخص شد ، سوالی برایم پیش آمده است و آن اینکه ، اگر انسان برای مدتی از یک مجتهد تقلید کرده باشد و آن مجتهد رجوع به مرجع مساوی را جایز بداند ، آیا می تواند در همان مسائلی که از مرجع اول تقلید کرده ، هم اکنون با اجازه رجوع مرجعش به مجتهد دوم رجوع کند یا اینکه فقط در مسائلی که قبلا تقلید نکرده ( مسائل جدید ) می تواند رجوع کند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا در مواردی که آقا احتیاط می فرمایند می توانیم به مرجع تقلید متوفی که قبلاً از ایشان تقلید می نمودیم رجوع نماییم؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی بعد از وفات مرجع تقلیدش، به مرجع حیّ رجوع کرده است، آیا جایز است مجددّاً به همان مرجع متوفّی برگردد؟
- [آیت الله سبحانی] اگر نظر مرجع تقلیدم در برخی مسائل، احتیاط وجوبی باشد و من به نظر مرجع دیگر رجوع نموده باشم، آیا پس از وفات آن مرجع می توانم بر همان مسائلی که رجوع نموده ام باقی باشم؟ همچنین در صورتی که در این مسائل به دیگری رجوع ننموده باشم، آیا پس از وفات او می توانم به دیگری رجوع نمایم؟
- [سایر] اگر در مسئلهای که نظر مرجع تقلید مبنی بر احتیاط واجب است، یک بار احتیاط واجب مرجع خود را رعایت کرده باشیم، اگر بار دیگری آن مسئله پیش بیاید، آیا میتوانیم به مرجع دیگری رجوع کنیم؟
- [سایر] چرا باید مقلد یک مرجع تقلید شد، در حالی که تمام مراجع، صلاحیت تقلید دار شدن را دارد و میتوان در مسائل شرعی به آن¬ها رجوع کرد؟
- [آیت الله خوئی] مسائلی هست که مرجع تقلید ما قائل به ترک آنها است بنابر احوط وجوبی و مرجع تقلید دیگری قائل است در آن مسائل به کراهت شدیده، آیا جائز است برای من رجوع کردن به آن مرجع تقلید دیگر و انجام دهم آن امر مکروه را؟
- [آیت الله بهجت] اگر وصیّ یا ورثه با متوفّی در مرجع تقلید متفاوت باشند، در محاسبه باید طبق فتوای مرجع خود عمل کنند یا مرجع تقلید میّت؟
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر مرجع تقلید در مسألهای فتوا دهد و پیش از آن یا پس از آن احتیاط کند، مثلاً بفرماید )نماز جمعه در روز جمعه کافی است و احتیاطاً چهار رکعت ظهر را هم بخواند( که آن را احتیاط مستحب گویند مقلّد او نمیتواند به فتوای مرجع دیگر عمل کند, مگر آنکه فتوای مرجع دیگر به احتیاطْ نزدیکتر باشد.
- [آیت الله بهجت] کسی که مقلد مرجعی بوده و بعد از وفات او به فتوای مرجعی دیگر به تقلید اول باقی بوده، پس از وفات مرجع دوم، در صورت جواز بقاء، تنها در مسائلی که طبق فتوای مجتهد اول عمل کرده می تواند باقی بماند . و اگر چند مرجع داشته و بعد از وفات هر کدام طبق موازین از دیگری تقلید کرده و با اجازه بعدی بر تقلید باقی مانده و در نتیجه از هر مجتهد چند مسأله عمل کرده است، در آن مسائل می تواند بر تقلید مجتهدین قبلی باقی بماند . ولی در هرصورت در مسائلی که عمل نکرده باید به فتوای مجتهد زنده عمل کند.
- [آیت الله مظاهری] در زمانی که در اعلمیّتِ مجتهدین اختلاف باشد یا مجتهدِ اعلم وجود نداشته باشد، مکلّف میتواند از هر مجتهدِ جامع الشرایطی تقلید کند. همچنین در چنین شرایطی از دو مرجع و یا بیشتر میشود تقلید کرد و رجوع از مرجعی به مرجع دیگر نیز جایز است.
- [آیت الله مظاهری] در غیر فروعات فقهیه مانند پرداخت وجوهات شرعیّه و تعیین قیّم یا سرپرست برای اوقاف و یا تعیین وصی برای کسی که وصی ندارد، رجوع به اعلم یا رجوع به مرجع تقلید شخص، لازم نیست و رجوع به مجتهد جامع الشرایط کفایت میکند. ______ 1) در بخش سوّم این رساله، مباحث مربوط به اصول دین تحت عنوان (اصول اعتقادی) آمده است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] 1 بقاء بر تقلید میت در مسائلی که عمل کرده جایز است و اگر میت اعلم باشد واجب می باشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] وقتی فتوای مرجع تقلید تغییر کرد عمل کردن مقلّد به فتوای قبلی جایز نیست ولی اگر فتوای قبلی مطابق احتیاط باشد عمل به آن بنابر احتیاط مانعی ندارد.
- [آیت الله اردبیلی] تقلید از میّت ابتداءً جایز نیست ولی باقی ماندن بر تقلید میّت چنانچه مجتهد میّت اعلم از مجتهد زنده باشد، واجب است. و در صورت تساوی مجتهد زنده و میت در علم، بین بقاء بر تقلید میت و رجوع به زنده مخیر است؛ گرچه رجوع به مجتهد زنده بهتر و مطابق با احتیاط است. و چنانچه مجتهد زنده اعلم از مجتهد میّت باشد، رجوع به مجتهد زنده واجب است و بقاء بر تقلید میّت جایز نیست. و باید بقاء بر تقلید میّت به فتوای مجتهد زنده باشد. و اگر کسی در هنگام عمل التزام و تصمیم به عمل به فتوای مجتهد داشته است، برای بقاء در آن مسأله کافی است.
- [آیت الله بهجت] شخصی که مقلد مرجعی بوده، بعد از فوت آن مرجع اگر احراز و یا احتمال اعلمیت میت دربین نباشد، رجوع به مجتهدزنده جایز است؛ و درصورتی که مجتهد زنده اعلم باشد یا احتمال اعلمیت او در بین باشد رجوع به او واجب است.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر در مسأله به فتوای مرجع تقلیدی عمل کرد و بعد از وفات وی در همان مسأله به فتوای مجتهد مطلق زنده رفتار نمود، دوباره نمیتواند آن را برابر فتوای مرجع متوفّا انجام دهد, مگر آنکه مجتهد مطلقِ زنده, در آنمسأله, فقط احتیاط کرده و مقلّد مدتی برابر آن عمل کرده باشد; در این حال, مقلّد میتواند دوباره به فتوای مرجع متوفّا رفتار کند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در مسائلی که مجتهدین اختلاف نظر دارند باید از (اعلم) تقلید کند.