مکلف شانی
مکلّف فاقد تکلیف منجّز، به دلیل غفلت را مکلف شانی گویند.
اصطلاح مکلف شأنی و مکلف فعلی به چه معنا است؟
این دو اصطلاح در مقابل هم به کار برده می‌‌شود، به گونه‌‌ای که مکلف یا مکلف شأنی است یا مکلف فعلی. مکلف فعلی: به مکلفی که دارای تکلیف فعلیت یافته است، مکلف فعلی گفته می‌شود.[1] به عبارت دیگر، فعلیت؛ صفت تکلیف است نه مکلف، ولی مَجازاً برای مکلف به کار برده می‌‌شود. بنابراین؛ به انسان بالغ، عاقل، توانا و ملتفتی که تکلیف بر او فعلیت دارد، مکلف فعلی گفته می‏شود؛ یعنی متوجه است که تکالیفی در واقع؛ متوجه او شده و این تکالیف در حق او به فعلیت رسیده است. مکلف شأنی: به مکلفی که به علت غفلت از حکم، فعلاً تکلیفی بر عهده ندارد، مکلف شأنی گفته می‌‌شود. به عبارت دیگر، مکلف شأنی به انسان بالغ، عاقل و توانایی گفته می‏شود که به جهت غفلت و عدم توجه به تکلیف، خطاب شرعی نسبت به او فعلیت نداشته و نسبت به او منجّز نیست و تا زمانی که غافل است خطاب متوجه او نمی‌‏باشد، ولی شأنیت خطاب را دارد؛ یعنی کافی است که متوجه شود تا مورد خطاب فعلی قرار گیرد.[2] [1] . عده‌ای از مولفین، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 789، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی‏، قم، 1389ش. [2] . همان.
این دو اصطلاح در مقابل هم به کار برده می‌‌شود، به گونه‌‌ای که مکلف یا مکلف شأنی است یا مکلف فعلی. مکلف فعلی: به مکلفی که دارای تکلیف فعلیت یافته است، مکلف فعلی گفته می‌شود.[1] به عبارت دیگر، فعلیت؛ صفت تکلیف است نه مکلف، ولی مَجازاً برای مکلف به کار برده می‌‌شود. بنابراین؛ به انسان بالغ، عاقل، توانا و ملتفتی که تکلیف بر او فعلیت دارد، مکلف فعلی گفته می‏شود؛ یعنی متوجه است که تکالیفی در واقع؛ متوجه او شده و این تکالیف در حق او به فعلیت رسیده است. مکلف شأنی: به مکلفی که به علت غفلت از حکم، فعلاً تکلیفی بر عهده ندارد، مکلف شأنی گفته می‌‌شود. به عبارت دیگر، مکلف شأنی به انسان بالغ، عاقل و توانایی گفته می‏شود که به جهت غفلت و عدم توجه به تکلیف، خطاب شرعی نسبت به او فعلیت نداشته و نسبت به او منجّز نیست و تا زمانی که غافل است خطاب متوجه او نمی‌‏باشد، ولی شأنیت خطاب را دارد؛ یعنی کافی است که متوجه شود تا مورد خطاب فعلی قرار گیرد.[2] [1] . عده‌ای از مولفین، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 789، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی‏، قم، 1389ش. [2] . همان.
پاسخ:
این دو اصطلاح در مقابل هم به کار برده میشود، به گونه‌‌ای که مکلف یا مکلف شأنی است یا مکلف فعلی.
مکلف فعلی: به مکلفی که دارای تکلیف فعلیت یافته است، مکلف فعلی گفته میشود.[1] به عبارت دیگر، فعلیت؛ صفت تکلیف است نه مکلف، ولی مَجازاً برای مکلف به کار برده میشود.
بنابراین؛ به انسان بالغ، عاقل، توانا و ملتفتی که تکلیف بر او فعلیت دارد، مکلف فعلی گفته میشود؛ یعنی متوجه است که تکالیفی در واقع؛ متوجه او شده و این تکالیف در حق او به فعلیت رسیده است.
مکلف شأنی: به مکلفی که به علت غفلت از حکم، فعلاً تکلیفی بر عهده ندارد، مکلف شأنی گفته میشود. به عبارت دیگر، مکلف شأنی به انسان بالغ، عاقل و توانایی گفته میشود که به جهت غفلت و عدم توجه به تکلیف، خطاب شرعی نسبت به او فعلیت نداشته و نسبت به او منجّز نیست و تا زمانی که غافل است خطاب متوجه او نمیباشد، ولی شأنیت خطاب را دارد؛ یعنی کافی است که متوجه شود تا مورد خطاب فعلی قرار گیرد.[2] [1] . عده‌ای از مولفین، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 789، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1389ش. [2] . همان.
- [سایر] بر فرض حجیت تفسیر قرآن به قرآن آیا حجیت آن فعلی است یا شأنی؟
- [سایر] آیا جبرئیل شأنی از شئون پیامبر خدا(ص) است یا وجود مستقلی دارد؟
- [سایر] آیا در اسلام نگاهی شبیه اصطلاح جهان وطنی داریم، یا این تنها یک اصطلاح غربی است؟
- [سایر] آیا در اسلام نگاهی شبیه اصطلاح جهان وطنی داریم، یا این تنها یک اصطلاح غربی است؟
- [سایر] 1. مراد از (ابتر) در (إِنَّ شانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَر) چیست؟ و چرا فرمود: (شانئ)؛ یعنی دشمن و نفرمود: عیب کننده، سرزنش کننده و امثال این واژگان. 2. طبق اسناد تاریخی هم نسل و هم یاد و نام عاص بن وائل تا سده چهار هجری بوده است شاید جستجو نشان دهد تا سدههای بعدی نام و نسل او وجود داشته است. 3. ضمناً وقتی قرار است خدا شانئ را تنبیه کند این تنبیه باید ملموس و روشن باشد تا کسی جرئت به دنباله روی از او را نکند لذا اقتضای سبب نزول آن است که شانئ زودتر گرفتار شود.
- [سایر] اصطلاح ام المؤمنین چگونه به وجود آمد؟
- [سایر] منظور از رشد در اصطلاح اسلامی چیست؟
- [سایر] اصطلاح معنی ظاهری وباطنی قرآن یعنی چه؟
- [سایر] اصطلاح ام المؤمنین چگونه به وجود آمد؟
- [سایر] علوم قرآنی در اصطلاح چه معنایی دارد؟
- [آیت الله وحید خراسانی] واجب است مکلف وقت تخلی و مواقع دیگر عورت خود را از کسانی که ممیز خوب و بد هستند بپوشاند اگر چه با او محرم باشند چه مکلف باشند و چه غیر مکلف ولی زن و شوهر و کسانی که در حکم انها هستند مثل کنیز و مالکش لازم نیست عورت خود را از یکدیگر بپوشانند
- [آیت الله وحید خراسانی] واجب است مکلف وقت تخلی و مواقع دیگر عورت خود را از کسانی که ممیز خوب و بد هستند بپوشاند اگر چه با او محرم باشند چه مکلف باشند و چه غیر مکلف ولی زن و شوهر و کسانی که در حکم انها هستند مثل کنیز و مالکش لازم نیست عورت خود را از یکدیگر بپوشانند
- [آیت الله فاضل لنکرانی] واجب است مکلف در زمانی که در جستجوی اعلم است، به احتیاط عمل کند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] واجب است بر مکلف که در مسأله لزوم (تقلید از اعلم) یا (عدم لزوم) آن از یک مجتهد اعلم تقلید نماید.
- [آیت الله جوادی آملی] .مکلّف نمیتواند سهم ساداتِ مال خود را، به افراد واجبالنفقه خود مانند پدر، مادر، جدّ ،جدّه، فرزند و نوه بپردازد.
- [آیت الله جوادی آملی] .کسی که نمی تواند حرف بزند، اشاره او عقد لفظی است و فعل او مانند فعل دیگران، عقد فعلی است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مردی که مسلمانزاده است اگر مرتد شود، زنش بر او حرام میشود، و آن زن باید به مقداری که در احکام طلاق گفته میشود عدّه وفات نگه دارد، و در اصطلاح به چنین شخصی مرتد فطری می‌گویند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر یکی از شریکها بمیرد، یا دیوانه یا بیهوش شود شریکهای دیگر نمیتوانند در مال شرکت تصرّف کنند، همچنین است اگر یکی از آنان سفیه یا مفلّس گردند. توضیح این دو اصطلاح در مسأله 2153 گذشت.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر مکلّف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد و پس از آن از مجتهدی تقلید نماید، در صورتی که این مجتهد اعمال گذشته را صحیح بداند، آن اعمال صحیح است و اگر باطل بداند محکوم به بطلان است و چنانچه نسبت به صحت آن اعمال احتیاط کند مکلف به وظیفه احتیاطی عمل می‌کند.
- [آیت الله خوئی] اگر مرد مکلف عاقل با مکلف عاقل دیگر لواط کند باید هر دوی آنان را بکشند. و حاکم شرع میتواند لواطکننده را با شمشیر بکشد یا زنده به آتش بسوزاند، یا دست و پای او را ببندد و از جای بلندی به زیر اندازد و با شرائطی که در مسألة (2795) گفته شد میتواند سنگسارش کند.