انگیزه
داعى به معنی انگيزه و قصد است. از این عنوان در بخش عبادات در مسئله نیت سخن به میان آمده است.
راههای هدف و انگیزه الهی داشتن در درس خواندن و تحصیل علم چگونه حاصل می‌شود؟
منظور از اخلاق علمی، خصوصیات و ویژگی‌های پسندیده‌ای است که طلبه و دانشجو باید بدان‌ها آراسته باشد، و در محیط علمی آنها را مراعات کند. یکی از این آداب لازم در تحصیل علم و دانش، «اخلاص» است؛ یعنی طلبه و دانشجو باید نیّت خود را تصحیح، و قلبش را از هر گونه آلودگی و نیت پلید تصفیه کند تا برای پذیرش علم و حفظ و استمرار آن شایستگی پیدا کند. پاک‌سازی دل برای تحصیل، همانند پاک‌سازی زمین برای کشت و زرع است و بذر دانش در دل انسان بدون تطهیر رشد نمی‌کند. برای تحصیل اخلاص و ایجاد هدف و انگیزه الهی – از جمله در آموختن علم و دانش - راه‌کارهایی در روایات و کلام بزرگان ارائه شده است؛ که به برخی از آنها اشاره می‌شود: 1. گام برداشتن در مسیر شناخت و رضایت خدا: انسان اگر خدا را بشناسد و در مسیر رضایت او گام بردارد، تمام کارهای او - از جمله درس خواندن - الهی خواهد شد. دانشجویی که هدفش از درس خواندن به دست آوردن تخصص و رفع مشکلات مملکت و قطع وابستگی به بیگانگان و خدمت به مردم و خلق خدا است و با همین انگیزه و با توجه به خداوند و ایجاد ارتباط با او درس می‌خواند، کارش مورد رضایت خداوند است و عبادت محسوب می‌گردد؛ چون هدف از عبادت، تقرّب انسان به خداوند متعال و ایجاد ارتباط معنوی با او است که با چنین نیّتی می‌توان هر عملی را به عبادت تبدیل کرد. از نظر اسلام، علم و دانش آن است که موجب رشد و کمال انسانی شود و هدف از آن، خودسازی و خدمت به جامعه باشد. اگر هدف از یاد گرفتن آن، رسیدن به مال، ریاست دنیا و فخرفروشی باشد و باعث تکبر و غرور انسان گردد و خود را تافته‌ای جدا بافته بداند، نه تنها فضیلت شمرده نمی‌شود، بلکه مذموم و به تعبیر اهل معرفت، حجاب رسیدن به کمال انسانی و دام شیطان است. در تاریخ بشری، کم نیستند دانشمندانی که علم آنها باعث هلاکت دین و دنیای خود و پیروانشان شده است. 2. عمل به دستورات دینی: اگر دانشمندی بخواهد به جای عمل به دستورات دینی، وقت خود را تنها صرف انباشت علوم کند، قطعاً به کمال نخواهد رسید و با هدف الهی او سازگاری ندارد. 3. برنامه‌ریزی برای تأمین نیازهای معنوی: هر انسانی در مسیر بندگی خدا و تلاش در ابعاد مختلف باید رشد کند و شکوفا شود؛ بُعد اخلاقی و معنوی، بعد علمی، بعد جسمی، بعد اجتماعی، بعد هنری و بعد حرفه‌ای یا صنفی. هر انسان مسئولی در هر شغل و موقعیتی، اگر بخواهد خدمتگزار شایسته‌ای برای پیشبرد اهداف دین باشد، باید بنای شخصیت خود را این چنین، جامع و متوازن و معتدل بسازد. از میان این ابعاد، رشد معنوی انسان، اصالت و ضرورت دارد، و رشد انسان در سایر ابعاد زندگی، باید در خدمت و به هدف رشد معنوی صورت گیرد. از همین راستا؛ ارتقای معنوی و تهذیب نفس، وظیفه هر دانشجو و طالب علمی، بلکه رسالت انسانی او است. هر انسانی در هر صنف اجتماعی که خدمت می‌کند وظیفه تلاش برای کسب کمال روحی را بر عهده دارد. این امانت، به دوش انسان با وصف انسانیت او نهاده شده نه به دوش انسان با وصف دانشجو و طالب علم بودنش. البته ارائه برنامه اخلاقی نیازمند بحث جداگانه‌ای است که جزئیات آن با موضوع این گفتار تناسب ندارد، اما از آن‌جا که ارتباط مداوم با آثار اخلاقی، انگیزه و نشاط انسان را در حرکت به سوی کمالات معنوی تأمین و ناآگاهی و انجام کارهای اشتباه را کمتر می‌کند، بنابر توصیه بزرگان، مناسب است این قبیل آثار مورد مطالعه قرار گیرند. و برای این‌که طالب علم و دانش در تقویت قوای معنوی خود موفق شود لازم است در کنار تحصیل علوم، برنامه‌ای برای تأمین نیازهای معنوی و روحانی از طریق خودشناسی و خودسازی تنظیم کند. 4. برای آگاهی از دیگر راه‌کارهای تحصیل اخلاص و انگیزه الهی داشتن در کارها نمایه‌های زیر را مطالعه کنید: «تحصیل نیت خالص»، سؤال 738 «تداوم و استمرار اخلاص»، سؤال 5333
منظور از اخلاق علمی، خصوصیات و ویژگی‌های پسندیده‌ای است که طلبه و دانشجو باید بدان‌ها آراسته باشد، و در محیط علمی آنها را مراعات کند. یکی از این آداب لازم در تحصیل علم و دانش، «اخلاص» است؛ یعنی طلبه و دانشجو باید نیّت خود را تصحیح، و قلبش را از هر گونه آلودگی و نیت پلید تصفیه کند تا برای پذیرش علم و حفظ و استمرار آن شایستگی پیدا کند. پاک‌سازی دل برای تحصیل، همانند پاک‌سازی زمین برای کشت و زرع است و بذر دانش در دل انسان بدون تطهیر رشد نمی‌کند. برای تحصیل اخلاص و ایجاد هدف و انگیزه الهی – از جمله در آموختن علم و دانش - راه‌کارهایی در روایات و کلام بزرگان ارائه شده است؛ که به برخی از آنها اشاره می‌شود: 1. گام برداشتن در مسیر شناخت و رضایت خدا: انسان اگر خدا را بشناسد و در مسیر رضایت او گام بردارد، تمام کارهای او - از جمله درس خواندن - الهی خواهد شد. دانشجویی که هدفش از درس خواندن به دست آوردن تخصص و رفع مشکلات مملکت و قطع وابستگی به بیگانگان و خدمت به مردم و خلق خدا است و با همین انگیزه و با توجه به خداوند و ایجاد ارتباط با او درس می‌خواند، کارش مورد رضایت خداوند است و عبادت محسوب می‌گردد؛ چون هدف از عبادت، تقرّب انسان به خداوند متعال و ایجاد ارتباط معنوی با او است که با چنین نیّتی می‌توان هر عملی را به عبادت تبدیل کرد. از نظر اسلام، علم و دانش آن است که موجب رشد و کمال انسانی شود و هدف از آن، خودسازی و خدمت به جامعه باشد. اگر هدف از یاد گرفتن آن، رسیدن به مال، ریاست دنیا و فخرفروشی باشد و باعث تکبر و غرور انسان گردد و خود را تافته‌ای جدا بافته بداند، نه تنها فضیلت شمرده نمی‌شود، بلکه مذموم و به تعبیر اهل معرفت، حجاب رسیدن به کمال انسانی و دام شیطان است. در تاریخ بشری، کم نیستند دانشمندانی که علم آنها باعث هلاکت دین و دنیای خود و پیروانشان شده است. 2. عمل به دستورات دینی: اگر دانشمندی بخواهد به جای عمل به دستورات دینی، وقت خود را تنها صرف انباشت علوم کند، قطعاً به کمال نخواهد رسید و با هدف الهی او سازگاری ندارد. 3. برنامه‌ریزی برای تأمین نیازهای معنوی: هر انسانی در مسیر بندگی خدا و تلاش در ابعاد مختلف باید رشد کند و شکوفا شود؛ بُعد اخلاقی و معنوی، بعد علمی، بعد جسمی، بعد اجتماعی، بعد هنری و بعد حرفه‌ای یا صنفی. هر انسان مسئولی در هر شغل و موقعیتی، اگر بخواهد خدمتگزار شایسته‌ای برای پیشبرد اهداف دین باشد، باید بنای شخصیت خود را این چنین، جامع و متوازن و معتدل بسازد. از میان این ابعاد، رشد معنوی انسان، اصالت و ضرورت دارد، و رشد انسان در سایر ابعاد زندگی، باید در خدمت و به هدف رشد معنوی صورت گیرد. از همین راستا؛ ارتقای معنوی و تهذیب نفس، وظیفه هر دانشجو و طالب علمی، بلکه رسالت انسانی او است. هر انسانی در هر صنف اجتماعی که خدمت می‌کند وظیفه تلاش برای کسب کمال روحی را بر عهده دارد. این امانت، به دوش انسان با وصف انسانیت او نهاده شده نه به دوش انسان با وصف دانشجو و طالب علم بودنش. البته ارائه برنامه اخلاقی نیازمند بحث جداگانه‌ای است که جزئیات آن با موضوع این گفتار تناسب ندارد، اما از آن‌جا که ارتباط مداوم با آثار اخلاقی، انگیزه و نشاط انسان را در حرکت به سوی کمالات معنوی تأمین و ناآگاهی و انجام کارهای اشتباه را کمتر می‌کند، بنابر توصیه بزرگان، مناسب است این قبیل آثار مورد مطالعه قرار گیرند. و برای این‌که طالب علم و دانش در تقویت قوای معنوی خود موفق شود لازم است در کنار تحصیل علوم، برنامه‌ای برای تأمین نیازهای معنوی و روحانی از طریق خودشناسی و خودسازی تنظیم کند. 4. برای آگاهی از دیگر راه‌کارهای تحصیل اخلاص و انگیزه الهی داشتن در کارها نمایه‌های زیر را مطالعه کنید: «تحصیل نیت خالص»، سؤال 738 «تداوم و استمرار اخلاص»، سؤال 5333
پاسخ:
منظور از اخلاق علمی، خصوصیات و ویژگی‌های پسندیده‌ای است که طلبه و دانشجو باید بدان‌ها آراسته باشد، و در محیط علمی آنها را مراعات کند. یکی از این آداب لازم در تحصیل علم و دانش، «اخلاص» است؛ یعنی طلبه و دانشجو باید نیّت خود را تصحیح، و قلبش را از هر گونه آلودگی و نیت پلید تصفیه کند تا برای پذیرش علم و حفظ و استمرار آن شایستگی پیدا کند. پاک‌سازی دل برای تحصیل، همانند پاک‌سازی زمین برای کشت و زرع است و بذر دانش در دل انسان بدون تطهیر رشد نمی‌کند.
برای تحصیل اخلاص و ایجاد هدف و انگیزه الهی – از جمله در آموختن علم و دانش - راه‌کارهایی در روایات و کلام بزرگان ارائه شده است؛ که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. گام برداشتن در مسیر شناخت و رضایت خدا: انسان اگر خدا را بشناسد و در مسیر رضایت او گام بردارد، تمام کارهای او - از جمله درس خواندن - الهی خواهد شد. دانشجویی که هدفش از درس خواندن به دست آوردن تخصص و رفع مشکلات مملکت و قطع وابستگی به بیگانگان و خدمت به مردم و خلق خدا است و با همین انگیزه و با توجه به خداوند و ایجاد ارتباط با او درس می‌خواند، کارش مورد رضایت خداوند است و عبادت محسوب می‌گردد؛ چون هدف از عبادت، تقرّب انسان به خداوند متعال و ایجاد ارتباط معنوی با او است که با چنین نیّتی می‌توان هر عملی را به عبادت تبدیل کرد.
از نظر اسلام، علم و دانش آن است که موجب رشد و کمال انسانی شود و هدف از آن، خودسازی و خدمت به جامعه باشد. اگر هدف از یاد گرفتن آن، رسیدن به مال، ریاست دنیا و فخرفروشی باشد و باعث تکبر و غرور انسان گردد و خود را تافته‌ای جدا بافته بداند، نه تنها فضیلت شمرده نمی‌شود، بلکه مذموم و به تعبیر اهل معرفت، حجاب رسیدن به کمال انسانی و دام شیطان است. در تاریخ بشری، کم نیستند دانشمندانی که علم آنها باعث هلاکت دین و دنیای خود و پیروانشان شده است.
2. عمل به دستورات دینی: اگر دانشمندی بخواهد به جای عمل به دستورات دینی، وقت خود را تنها صرف انباشت علوم کند، قطعاً به کمال نخواهد رسید و با هدف الهی او سازگاری ندارد.
3. برنامه‌ریزی برای تأمین نیازهای معنوی: هر انسانی در مسیر بندگی خدا و تلاش در ابعاد مختلف باید رشد کند و شکوفا شود؛ بُعد اخلاقی و معنوی، بعد علمی، بعد جسمی، بعد اجتماعی، بعد هنری و بعد حرفه‌ای یا صنفی. هر انسان مسئولی در هر شغل و موقعیتی، اگر بخواهد خدمتگزار شایسته‌ای برای پیشبرد اهداف دین باشد، باید بنای شخصیت خود را این چنین، جامع و متوازن و معتدل بسازد. از میان این ابعاد، رشد معنوی انسان، اصالت و ضرورت دارد، و رشد انسان در سایر ابعاد زندگی، باید در خدمت و به هدف رشد معنوی صورت گیرد.
از همین راستا؛ ارتقای معنوی و تهذیب نفس، وظیفه هر دانشجو و طالب علمی، بلکه رسالت انسانی او است. هر انسانی در هر صنف اجتماعی که خدمت می‌کند وظیفه تلاش برای کسب کمال روحی را بر عهده دارد. این امانت، به دوش انسان با وصف انسانیت او نهاده شده نه به دوش انسان با وصف دانشجو و طالب علم بودنش.
البته ارائه برنامه اخلاقی نیازمند بحث جداگانه‌ای است که جزئیات آن با موضوع این گفتار تناسب ندارد، اما از آنجا که ارتباط مداوم با آثار اخلاقی، انگیزه و نشاط انسان را در حرکت به سوی کمالات معنوی تأمین و ناآگاهی و انجام کارهای اشتباه را کمتر می‌کند، بنابر توصیه بزرگان، مناسب است این قبیل آثار مورد مطالعه قرار گیرند. و برای این‌که طالب علم و دانش در تقویت قوای معنوی خود موفق شود لازم است در کنار تحصیل علوم، برنامه‌ای برای تأمین نیازهای معنوی و روحانی از طریق خودشناسی و خودسازی تنظیم کند.
4. برای آگاهی از دیگر راه‌کارهای تحصیل اخلاص و انگیزه الهی داشتن در کارها نمایه‌های زیر را مطالعه کنید:
«تحصیل نیت خالص»، سؤال 738
«تداوم و استمرار اخلاص»، سؤال 5333
- [سایر] شبهه: ائمه علیهم السّلام نزد کسی درس نخوانده اند و علم چندانی ندارند و وحی هم بر آنها نازل نمی شده است تا عالم به علم الهی شوند.
- [سایر] فرزند 9 سالهام درس نمیخواند و تکالیفش را انجام نمیدهد. علل و راههای درمان آن چیست؟
- [آیت الله بهجت] برخی از طلاّب در رشته تخصّصی کلام حوزه علمیّه مشغول تحصیل هستند، آن ها درس فقه و اصول نمی خوانند، آیا مجاز به دریافت شهریه می باشند؟
- [سایر] فرزند 9 سالهام درس نمیخواند و تکالیفش را انجام نمیدهد. علل و راههای درمان آن چیست؟
- [سایر] ایمان به هدف، بهترین انگیزه انجام وظایف است؛ قرآن در این باره چه می فرماید؟
- [سایر] چرا با وجود این که به علم، قدرت و حکمت الهی علم داریم از فرمان الهی سرپیچی می کنیم؟
- [سایر] چرا با وجود این که به علم، قدرت و حکمت الهی علم داریم از فرمان الهی سرپیچی می کنیم؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا جایز است در ساعات اداری که مراجعه کننده نداشته و بیکار می باشیم از وقت خود جهت درس خواندن و کسب علم استفاده نماییم؟
- [سایر] آیا برای رسیدن به یک هدف مقدس الهی می توان از هر وسیله ای استفاده کرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا جایز است در ساعات اداری که مراجعه کننده نداشته و بیکار می باشیم از وقت خود جهت درس خواندن و کسب علم استفاده نماییم؟
- [آیت الله مظاهری] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند میتواند برای معاش خود کسب کند گرچه آن علم، علم دینی نباشد، می‌شود به او زکات داد.
- [آیت الله بروجردی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند میتواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم واجب یا مستحب باشد، می‌شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.
- [امام خمینی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم واجب یا مستحب باشد، می شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند میتواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم واجب یا مستحبّ باشد می‌شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحبّ نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.
- [آیت الله سبحانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم، واجب یا مستحب باشد می شود از سهم (فی سبیل الله) به او زکات داد. زکات فطره;
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند چنانچه تحصیل آن علم، واجب یا مستحب باشد می توان به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او جایز نیست.
- [آیت الله علوی گرگانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند میتواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه آن علم واجب یا مستحبّ باشد، می‌شود به او زکاْ داد، و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحبّ نباشد، زکاْ دادن به او اشکال دارد، بنابر احتیاط واجب نباید بگیرد.
- [آیت الله سیستانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند میتواند برای معاش خود کسب کند ، چنانچه تحصیل آن علم واجب عینی باشد می‌شود از سهم فقرا به او زکات داد ، و اگر تحصیل آن علم دارای مصلحت عامه باشد ، زکات دادن به او از سهم سبیل اللّه و بنابر احتیاط با اجازه حاکم شرع جایز است ، در غیر این دو صورت جایز نیست به او زکات بدهند .
- [آیت الله بهجت] اگر صاحب لباس غصبی در خصوص نماز در آن لباس اذن داد و یا به طریقی علم به رضایت او حاصل شد، نماز خواندن در آن لباس صحیح است.
- [آیت الله بهجت] هرگاه انگور را در میان تیزاب بگذارند که سبزه شود ، در صورتی که علم به جوشیدن حاصل نشود پاک است .